هەولێر، وەك ناوەندی بڕیاری یەكلاكەرەوە لە هەموو بوارێكدا

مەجید عەبدولرەحمان خۆشناو

 شاری هەولێر بە هەموو سنوورەكەیەوە، بە هەموو پێكهاتە و ئایین و ئاینزاكانییەوە، هەردەم چەقی یەكلاكردنەوەی سەرجەم رووداوەكان بووە كە لە كوردستان روویانداوە و روو دەدەن.
لە سەدەی 13 هۆلاكۆ نیوەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی گرت، كە هاتە كوردستان و هێرشی كردە سەر هەولێر، بە هەموو ئەو زەبر و زەنگەی بەكاریهێنا و ئەو هێزەی كە هەیبوو، بەرامبەر هەولێر و هەولێرییەكان و قەڵای سەربەرزەكەی بەكاریهێنا، بەڵام هەولێرییەكان ورەیان بەرنەدا و لەبەرگریكردن بەردەوامبوون، بەڵام لە ئەنجامی بەربەرەكانێ و ململانێی تیرە و هۆزەكانی ناو قەڵا، مەغۆلەكان توانییان دەست بەسەرقەڵاكەدا بگرن و داگیری بكەن.
عوسمانییەكان دوای شەڕی چاڵدێران لەڕێی مەلا ئیدریسی بەتلیسی توانییان هەولێر وەربگرنەوە، بەمەرجێک دەسەڵاتدارانی كورد لەناوچەی خۆیان خاوەن ئەمیر و لێپرسراوی هەرێمی خۆیان بن.
تا سولەیمانی قانونی حوكمڕانی گرتەدەست، ساڵی 1534هێرشێكی گەورەی كردە سەر بەغدا و بە هەولێریشەوە داگیرییكرد، بەڵام بەڕێوەبەرایەتییەكی تایبەتییان بۆ هەولێر دەستنیشانكرد و ئەمیرەكانی كورد بە ناچاری سەریان بۆ سوڵتان دانەواند، تەنها حاكمی هەولێر(عزەدین شێر)نەبێت، بەرە و روویان بووەوە و گیانی خۆی كردە قوربانی هەولێر تا ساڵی 1917بەم شێوەیە مایەوە.
قەڵا هێمای سەربەرزیی و خۆڕاگریی شاری هەولێرە، بەرلە دیاربوونی تیرە و نەوەی ئادەمیزاد (فجر السلالات) كە دەكاتە چوار هەزار ساڵ پ.ز مەڵبەندێكی ئەمن و ئاسایش بووە، ئارییەكان یەكەم كەس بوون ئاوەدانییان كردۆتەوە و پەرستگای ڕۆژپەرستن و ئاگرپەرستییان تێدا دروستكردووە.
لە سەرەتای سەدەی بیستەم و راپەڕین و شۆڕشە یەك لە دوای یەكەكانی كورد لەسەر خاكی خۆی، هەولێر هەردەم پێشەنگ بووە، لە هەموو حزب و رێكخراوەكاندا، هەولێر و هەولێرییەكان هەردەم پێشەنگ بوون. 
لەحزبی هیوا، هەولێرییەكان‌ سەر قافڵەبوون، لە شۆڕشەكانی بارزان، هەولێرییەكان و خەڵكی هەولێر بەشداریی كارایان كردووە. لە سەرەتای شۆڕشی ئەیلول پۆلیسەكانی هەولێر و خۆشناوەكانی سەر بە هەولێر، گەورەترین جەبهەی بەرگرییان لە چیای سەفین دامەزراند، هەرتیرە و بەرەبابێكی هەولێر، خاوەنی سەدان شەهید و شوێن بزرە، هەرماڵێكی هەولێریی و دەوروبەری، بەتایبەتی خۆشناوەتی و دەشتی هەولێر، دەیانجار سووتاوە و وێرانكراوە.
لە راپەڕینی گەلی كورد ساڵی 1991دا، ئەوە خەڵكی هەولێر بوو، بە دروشمی «بڕوخێ» لە بەیانی زووی 11ی ئازاردا، رژانە سەر شەقامەكان و بەدار و ئاسن هێرشیان كردە سەر دامودەزگاكانی رژێمی فاشی.
خەجە باوەی هەولێرێ بوو، پێشڕەوی سەدان خەڵكی رەش و رووت و داخ لە دڵی هەولێر و دەوروبەری دەكرد و هەڵمەتی دەبردە سەر بارەگای ئەمنی هەولێر و سنگی خۆی دەكردە قەڵغانی ئازادكردنی شاری هەولێر.
هێز و ئیرادەی هەولێر و هەولێرییەكان بوو، وای لە شارەكانی تری كوردستان كرد تا دژی زوڵم و ستەم بوەستنەوە و راپەڕن.
هەر بە هەولێرەوە نەوەستان، بە هەزاران گەنج و لاوی هەولێر، بەرەو كەركوكی بابەگوڕگوڕ كەوتنەڕێ، سەرەڕای ئەو هەموو هێز و بەرگرییەی دامودەزگاكان و سوپا كردی، بەڵام نەیانتوانی بەرامبەر هەڵمەتی شێرانەی خەڵكی كوردستان و هەولێر و خۆشناوەتی بوەستنەوە، تا لە شەوی 20 ی ئازاردا، بڵێسەی ئاگری نەورۆزیان لە سەر قەڵای كەركوك و هەموو گەڕەكێكی ئەو شارە داگیرساند.