نـــەورۆز، رەمــزی مــانەوە و بـەرخـۆدانی كـــورد!

خالید كەریم محەمەد (رەنج)



لە كاتێكدا كە جەژنی نەورۆز، تاقە سەرمایەیەكی ویژدانی و هوورە ئامێزی كوردە، لە توانایدایە تاكەكان بەم هەموو دابەشبوون و لێكترازانەوە كۆ بكاتەوە و ساڵانە گیانی مانەوە و هاوسۆزیی و هاودەنگییان بۆ نوێ بكاتەوە. هەر ئەو جەژنەیە زیاتر لە هەر كایەیەكی كورد، لەهەمبەر نەیارەكاندا وەستاوە و بووە بە كۆسپی گەورە لەبەردەم پرۆسەی سڕینەوە و لەناوبردنی خۆیدا كە لەهەر چوار لاوە بەردەوام كاری بۆ دەكرێت، كە وابوو یادی نەورۆز بەستراوە بە بوونی كوردەوە و پارێزگاریی لێكردنی، پارێزگاریكردنە لە خودی كورد. 
پرسیارەكە ئەوەیە: ئایا مەترسی لەسەر نەورۆز هەیە تا پارێزگاری لێبكرێ؟ ئەگەر هەیە كامەیە و هۆكارەكەی چییە؟ 
بێگومان تاكو ئێستا نەتوانراوە بە شێوەیەكی روون كەیسی نەورۆز و بایەخی ئەو جەژنە لە چارەنوسی كورد و یادەوەری تاكەكانیدا، بۆ هەمیشە پاوەجێ بكرێت و رێگە لە پەلاماردانی بگیرێت. 
خۆ ئەگەر قسەیەكیش كرابێت، لە چوارچێوەی هەست و سۆز و ئەفسانە و بەرگرییەكی بێ ناوارە زیاتر نەبووە.

هێرشكردنە سەر نەورۆز لەلایەن یار و نەیارەوە
ئەوەش دەست بۆ بردن و جووڵاندنی بە ئاراستەی تردا ئاسانە و ناتوانێ تا سەر، لە بەردەم هێرشی نەیارەكاندا راوەستێت. 
نەورۆز، ئاگر پەرستییە، حەرامە، پەیوەندیی بە كوردەوە نییە، جەژنێكی فارسی و ئەوانی ترە و...هتد، خراپتر ئەوەیە: هێرشەكان هەر ئەوە نییە تەنها لە دوژمنەكانەوە بێت، هەر ئەوان هەوڵی بچووككردنەوەو سووككردنی نەورۆز بدەن، لە دیدی مرۆڤی كورددا، بگرە ئەوە شتێكی ئاسایی و چاوەڕێ كراوە، دوژمن دوژمنە و هەرچییەكی لە دەست بێت دەیكات بۆ لێدانی تۆ، ئەوەی نائاساییە دەنگێكی زۆری ناو خۆمانە، لە ئاگاییەوە بێت، یان نائاگایی، كەوتووەتە سەنگەری ناحەزان و لەسەر هەمان ئاوازی ئەوان دەخوێنن، بە ناوی رۆشنگەرییەوە تۆوی گومان و دوودڵی لەناو تاكی كورددا دەچێنن و بواری پەلاماردانی خۆشتر دەكەن، ئەوەش بۆخۆی جێگەی نیگەرانی و بگرە مەترسیی گەورەیە ئەگەر پێبزانین.
هۆكارەكەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە تا ئێستا ئاهەنگی نەورۆز، خرۆشانێكی سەرپێیی و رووكەشە و بەبێ هیچ پشتگیرییەكی «عەقڵانی» بەڕێ دەكرێت.
یادێكی ئاوەها چارەنوسسازیش، تەنها «عەقڵە» لە توانایدایە پارێزگاری لێبكات و ئەو كەلێنانە بگرێ كە دەنگە ناساز و ناكۆكەكانی لێوە دێتە ژوورەوە بۆ لێدانی. 
واتە بە عەقڵانی كردنی بابەتەكە، دەتوانین هەموو گومان و دوودڵی و تەپوتۆزێك، بەسەر كەیسی نەورۆزەوە، بڕەوێنینەوە و چیتر مرۆڤی كورد، بە یەقینەوە ئەو یادە نەتەوەییەی خۆی بكاتەوە. 
بەڵام كە ئەوە تاكو ئێستا نەكراوە، جێگەی پرسیارە لە قەڵەم بەدەستی كورد.
بە هەرحاڵ، ئەم نووسینە بەدەر لەو هەموو كارە تەقلیدییانەی كە پێشتر لەسەر مێژووی نەورۆز و خاوەندارێتی نەورۆز كراون، خوێندنەوەی خۆی و بۆچوونی جیاوازی هەیە.
من پێم وایە، نەورۆز و كردنەوەی ئاگر، دوو كایەی كەلتوریی گەلانی ناوچە شاخاوی و سەرما وەرزەكانە و لە سروشت و هەڵكەوتەی جوگرافی و شێوەی گوزەران و ژیانكردنی دانیشتوانەكەی دەرهاتوون.
جەژنی نەورۆز، وەك جەژنی سەری ساڵ و كۆتایی وەرزی سەرما و بەفر و باران و هاتنی وەرزی بووژانەوە و خۆرەتاو و بەروبووم و...هتد.
كردنەوەی ئاگریش، وەك پەیامی ئاگاداركردنەوەی شوێنە دوورەدەستەكان، بۆ گشتاندنی مژدەیەكی خۆش كە بەڕێوەیە، یان بە پێچەوانەوە لەكاتی لەشكركێشی دوژمن و بوونی مەترسی گەورە لە سەر ناوچەكە، ئاگر لەسەر لوتكەی كێوە بەرزەكان كراوەتەوە و دەورووبەریان لەو مەترسییە ئاگادار كردوەتەوە. 
لەوبارەشەوە ئاماژە بە دوو بەڵگەی مێژوویی دەكەم، كە هەریەكەیان هی جوگرافیایەك و كۆمەڵگەیەكی جیاوازە. 
یەكەم، لە مێژووی «ماد» دا هاتووە: كاتێ «دیاكۆ» بە شاهەنشا هەڵدەبژێردرێ، لەسەر كێوێكی بەرز ئاگر دەكەنەوە و بە دوای ئەودا، لە شوێنەكانی تریش ئاگر دەكرێتەوە و لە رێگەی ئاگرەوە، پەیامەكە دەگاتە سەرتاسەری كوردستان. 
دووەم،  لە كتێبی «داغستانی مندا»، رەسوڵ هەمزەتۆڤ ئاوەها باس لە رۆڵی ئاگر، لای داغستانییەكان دەكات:
دەڵێن لە زەمانی كۆن ئەگەر دوژمنێك پێی بنایەتە ئەم دیو سنووری داغستان، ئاگرێكی وەك بورج بڵندیان لەسەر بەرزترین ترۆپكە شاخ دەكردەوە، كە لە گوندەكانی ئەو ناوە چاویان بە ئاگرەكە دەكەوت، هەركەسە لە شوێنی خۆیەوە ئاگری دەكردەوە، ئەم ئاگرە وەك بانگەواز وابوو. 

پێشنیاریشم بۆ حكومەتی هەرێم ئەوەیە، لۆگۆیەكی سەرتاسەری بۆ نەورۆز دروست بكات، بۆ ئەوەی بە شانازییەوە بیدەین لە یەخەی خۆمان و دوكان و هەروەها ماڵ و بازاڕ و ئۆتۆمبێلەكانیشمانی پێ بڕازێنینەوە

نەورۆز جەژنی هەمووانە 
لە دەستەواژەیەكی تردا، رەسوڵ حەمزەتۆڤ دەڵێت: پیاو لە ماڵی خۆیدا پیاوە، بەڵام ئەگەر ئاگر لە سەر كێو كرایەوە، ئەوا پیاو لە ماڵەوە پیاو نییە.
بە كورتییەكەی من دەمەوێ بڵێم: نەورۆز و ئاگركردنەوە، هەریەكەیان پرۆسەیەكی جیاواز و سەربەخۆیە و لە بنەڕەتدا هیچ پەیوەندییەكیان بە یەكترەوە نییە، بەڵكو لە سات و سەردەمێكدا، یەك خراون، بە تایبەت لای كورد.
پاڵنەری ئەم یەكخستنەش لە رووكەشدا ئاوەهایە: نەورۆز، جەژنی هەمووانە و كردنەوەی «ئاگریش» لە بیرەوەریی تاكی كورددا، بۆ ناردنی پەیام و گشتاندنی بۆنە هەمەكیەكانە.
ئەوا بۆی هەیە لە هەركوێیەك و هەر بۆنەیەكی هەمەكیدا، خولیای ئاگركردنەوە، وەك پەیامی بەشداری پێكردنی ئەوانی تر، بخرۆشێت و ئاگر لە بەرزاییەكدا بكرێتەوە.
بۆیە بە دڵنیاییەوە دەڵێم: شەوێك لە شەوانی یادكردنەوەی جەژنی نەورۆز، لە شوێنێكی كوردستاندا، ئاگر كراوەتەوە و دواتر كردنەوەی ئاگر لە یادی نەورۆزدا، بووە بە نەریتی سەرتاسەری و ئیتر ساڵانە، پەیامی هاودەنگی و بەشداریی كردنی خۆیان، لە جەژندا و پیرۆزبایی جەژنەكەشیان، هەر بە كردنەوەی ئاگر، بۆ «یەكتر» ناردووە. 
ئەمە نەك هەر بۆ نەورۆز، بەڵكو بۆ بۆنە هەمەكیەكانی تریش هەر وا بووە. 
رۆژگارێك: لە زۆربەی لادێ و شوێنە دوورە دەستەكاندا، رۆژی یەكەمی مانگی رەمەزان و رۆژانی جەژنی رەمەزان و قوربانیش هەر بە ئاگر كردنەوە راگەیەنراوە و شوێنە دوورەكانیان ئاگادار كردووەتەوە.
كەچی كاتێك ئامرازی پەیوەندیی كردنی تر پەیدا دەبێت، رۆڵی «ئاگركردنەوە» نامێنێ و جەژنی رەمەزان و قوربانیش، هەر وەكو خۆیان دەمێننەوە، هەروەها میللەتانی دەورووبەر، ساڵانە ئاهەنگی نەورۆز دەگێڕن و ئاگریش ناكەنەوە.
كە وایە: نەورۆزی بێ ئاگر، خۆی جەژنە و بۆی هەیە رۆژگارێك لە كوردستانیشدا بەبێ ئاگر یاد كرابێتەوە، بەڵام دوای گەورەبوونی خەمە نەتەوەییەكانی كورد، ئیتر نەورۆز، وەك ئەوە نامێنێتەوە كە تەنها ئاهەنگی سەری ساڵ و سەرەتای ساڵی نوێ بێت و هیچی تر.
بەڵكو دەبێتە زمانحاڵێكی رەمزی و دەچێتە سەنگەری بەرگریی كوردییەوە.
كاتێ كە «كورد» نەتەوەیە و هەڵگری خەسڵەتی كەلتوریی جیاوازی گەردونییە و لە شوێنی پشتاوپشتی خۆیدایەو خاوەنی قەوارەی سیاسی و مێژوویی خۆی نییە و دڵنیا نییە لە مانەوەی خۆی، ئەوا ترسی پووكانەوە و لەناوچوونی لەسەرخۆ، لە نەست (لاشعور)ی تاكەكانیدا، خۆبەخۆ گەڵاڵە دەبێ و هەریەكە لای خۆیەوە بە دوای ئامرازێكدا دەگەڕێ كە ئەو مەترسیەی خۆی بگشتێنێ و یەك دەنگییەكی مەعنەوی لە بەردەم هەڕەشەكاندا، پێكەوە دروست بكەن و بڵێن: ئێمە زیندوین، ئێمە خاوەن ئیرادەین و لە پێناو نیشتمان و سەروەرییەكانی خۆماندا، هەمیشە ئامادەی بەرخۆدان و گیان بەخشینین، ئێمە جیاوازین و هەر دەبێ جیاواز بژین.
بەو مەبەستە مرۆڤی كورد گەورە و بچووك، ساڵانە لە دەوری نەورۆز كۆدەبنەوە و بە جلوبەرگی ئاڵوواڵاوە، ئاهەنگی پیرۆز كردنی ئەو جەژنە دەگێڕن و پەیمانی بەردەوامییان، بۆ یەكتر نوێ دەكەنەوە.
ئەوەیە حەقیقەتی پشتەوەی «ئاگر كردنەوە» لە نەورۆزدا لای كورد، نەك شتی تر،ئەی مقۆمقۆی «ئاگر پەرستی»، لە كوێوە هات؟.
ئەڵبەتە كاتێ كە عەرەبەكان، پێش نزیكەی 1400 ساڵ و لە ناوچەیەكی كرك و بیابانەوە و بە پاشخانێكی كەلتوریی «پەرستشەوە»، روو دەكەنە كوردستان و دەبینن كە لەسەر لوتكە و شوێنە بەرزەكان ئاگر دەكرێتەوە، هیچ خوێندنەوەیكیان بۆ دیاردەكە، لە سەردا نابێت، جگە لە پەرستن.
لەو كاتەوە مقۆمقۆی «ئاگر پەرستی» دەخرێتە پاڵی كورد و تاكو ئێستا، لای نەیارەكان دەمی دەمی دەكات. 
بەرەنجام: 
كردنەوەی «ئاگر» لای كورد، ئامانج نییە، بەڵكو ئامرازە و ئەگەر لە رابردوودا، رۆشنایی بووبێت و رووی لە دۆستەكان بووبێت، ئەمڕۆ بە پێچەوانەوە، گوتاری گڕ و كڵپە و بڵێسەیە و رووی لە نەیار و ناحەزانی كوردە. 
بە هیوای ئەوەی ئیتر بایەخێكی زیاتر بەو جەژنە بدرێ و لەو رۆژانەدا نوقڵ و شیرینی ببەخشێتەوە و گوڵ پێشكەش بكرێ و هەڵپەڕكێی رەنگاوڕەنگ، جۆش بدرێ هەروەها ئەو كچ و كوڕانەی كە هاوسەرگیریان نزیكە، لەو رۆژە پیرۆزەدا ئەڵقەكانیان بگۆڕنەوە، یان لەو ڕۆژەدا زەماوەندەكانیان بگێڕن و ...هتد. 
پێشنیاریشم بۆ حكومەتی هەرێم ئەوەیە، لۆگۆیەكی سەرتاسەری بۆ نەورۆز دروست بكات، بۆ ئەوەی بە شانازییەوە بیدەین لە یەخەی خۆمان و دوكان و هەروەها ماڵ و بازاڕ و ئۆتۆمبێلەكانیشمانی پێ بڕازێنینەوە.