د. ئیسماعیل عوسمان*
دەریچە کڕین وەك كەرنەڤاڵی ژنانە
ئەگەر لە دیدگایەكی سۆسیۆلۆژییانە لەم چەمكە بڕوانین ئەوا «كڕین» لە دوای سەیركردنی تەلەفزیۆن و یاری تۆپی پێ، خۆشەویسترین و لەزەتبەخشترین چالاكی ژیانی رۆژانەیە. دەربارەی كڕین لەنێو بازاڕ و سوپەرماركێتەكاندا، سێ بۆچوونی جیاواز هەیە، بۆچووونی یەكەم: رەخنەی چەپگەراكانە لەوانەش (ژان بۆدیار) كە پێیوایە، سوپەرماركێت و سەنتەرەكانی كڕین، ماشینی بەرهەمهێنان و بەكاربردنن، چونكە بەكاربەرەكان رۆژانە و بە بەردەوامی دەبنە كڕیاری كاڵا نوێییەكان. بۆچوونی دووەم قوتابخانەی بێرمەنگامە(یەكەمین قوتابخانەی خوێندنەوەی كەلتوریەكان)ە، لەوانەش (جان فیسك)ە كە كڕین بە جۆرێك لە كەرنەڤاڵی ژنانە سەیر دەكات، ژنان و گەنجان بە گەڕان بەنێو بازاڕەكاندا جۆرێك لە رۆحیەتی بەرەنگابوونەوەیان بۆ دروست دەبێت لە بەرامبەر سنوور و چوارچێوەكانی ماڵ. بۆچوونی سێیەم (پێر بۆردیۆ)ە كە كڕین بە جۆرێك لە شوناسی كۆمەڵایەتی سەیر دەكات، پێیوایە كە تاكەكان لەنێو چینەكۆمەڵایەتی و ئابوورییە جیاوازەكاندا، بە بەكارهێنانی كاڵا جیاوازەكان، دەیانەوێـت جۆرێك لە شوناسیی كۆمەڵایەتی بۆ خۆیان دەست نیشان بكەن.
کڕین و جیاوازیی رەگەزی
ژنان بەشێكی زۆری ژیانی رۆژانەیان بەگرنگدان و هەڵبژاردنی كاڵا و پێداویستییەكانیانەوە بەسەردەبن، چونكە جۆرێك لە لەزەت و رۆمانسیبوون لە كڕیندا دەبینن هەربۆیە سۆسیۆلۆژەكان ناوی دەنێن(كڕینی رۆمانسی)، توێژینەوەكانیش ئەمەیان پشتڕاستكردۆتەوە كە ژنان رۆژانە 22 خولەك لە ژیانیان بۆ ئەو مەبەستە تەرخان دەكەن، لەبەرامبەردا زۆرێك لە پیاوان «كڕین» بە جۆرێك لە چالاكی بێ بەهای ژنانە سەیردەكەن، هەربۆیە كاتێكی دیاریكراو نابەخشن بە شێواز و جۆری کڕین، ئەم جۆرەش لە كڕین لە دیدگای سۆسیۆلۆژییەوە بە(كڕینی كلاسیك) ناودەبرێت .
لە رووی كەلتورییەوە، زۆرێك لە کەلتورە جیاوازەكان كڕین بە جۆرێك لەکەلتوری ژنانە دەزانن، پیاوان لەم جۆرە کەلتورە كڵێشەیە دەكەنە دەرەوە، هەربۆیە زۆرێك لە توێژینەوە كۆمەڵایەتییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە كڕین جۆرێكە لە «چالاكی بێكاری و بەتاڵییە»، لەبەرئەوەی ژنانی كۆمەڵگەی ئێمە زۆرێك لە كاتەكانیان بۆ بازاڕكردن تەرخان دەكەن.
ئاندرهیل (1999) ئاماژە بە جیاوازی كڕین و فرۆشی ژنان و پیاوان دەكات، پیاوان كاتێك بیانەوێت شتێك بكڕن ڕاستەوخۆ ئەو شتەی كە بەردەستیان دەكەوێت بڕیاری لێدەدەن و دەیكڕن، بەڵام ژنان كاتێكی زۆر بە كڕینی پێداویستییەكانیان سەرف دەكەن، چونكە بەدواداچوونی زۆر بۆ كاڵاو پێداویستییەكانیان دەكەن، بۆئەوەی (باشترین كاڵا) هەڵبژێرن.
كڕین و جیاوازی چینە كۆمەڵایەتییەكان
هەموو ئەو كاڵا و پێداویستیانەی كە نیشاندەدرێن و ریكلامیان بۆ دەكرێت، كۆی گشتی چینە كۆمەڵایەتییە جیاوازەكانی كۆمەڵگە ناتوانن ئەو كاڵایە بكڕن، ئەوەش وادەكات بڕ و شێوازی بەكاربردنی ئەو جۆرە كاڵایەی كە كەسەكە هەڵیدەبژێرێت جیاواز بێت و بەپێی خواستی گیرفانی بێت. بۆ نموونە ئەگەر سەیری پرسەیەكی ژنان بكەیت، ئەوا لە رووی ستایلی جلوبەرگەكانیانەوە، دەتوانین دابەشكردنی كۆمەڵایەتی و چینایەتی دەست نیشان بكەیت.
دەكرێت لەرووی شێواز و سەلیقەی رێكخستنی ماڵ ئەو جیاوازە چینایەتییە بەدیبكەین، كیت فاكس(2004) پێیوایە قەنەفەی دانیشتن و هۆكارەكانی جوانكاری ماڵ، جۆرێكە لە شوناس و جیاكارییە كۆمەڵایەتییەكان، بۆ نموونە: ئەو ماڵەی كە لە پێكهاتەی هەرەمی سەرەوەی كۆمەڵگەدان، لەگەڵ ئەوانەی ئاستی مام ناوەند یان هەژاری كۆمەڵایەتییدا دەژین لەروانگەی دیزاینی ناو ماڵەوە، بە ئاسانی دەتوانین لەیەكتریان جیابكەیتەوە.
کەلتوری بەكاربردن
کەلتوری بەكاربردن، کەلتورێكی تاكگەرایە، ئێمە رۆژانە كۆمەڵێك كاڵای ناپێویستی دەكڕین، بۆ نموونە ئەوانەی كە دەبنە مۆدی جلوبەرگی رۆژانەی ژنان، پێدەچێت لە ماڵەوە هەمان جلوبەرگ و رەنگی هەبێت، بەڵام بەهۆی گۆڕانكاریی لە ستایل و شێوازی دووریندا دووبارە ئەو جلوبەرگە هەڵدەبژێرێتەوە، چونكە وەك پێشتر ئاماژەمان پێكرد كڕین زیاتر ژنانەیە، لەهەمان كاتدا بە گۆڕێنی كاڵاكانمان ئێمە شوناسی(رەگەزی و نەتەوەیی و تەمەن و چینی كۆمەڵایەتی و تێڕوانینی كەسی و كۆمەڵایەتی و سیاسی) خۆمان دەخەینە ڕوو.
دەرئەنجام
زۆرێك لە كڕیارەكانی بازاڕی ئێمە بەتایبەت ئەوانەی كە پێداویستییەكانی رۆژانە تێدا دەفرۆشرێت ژنانن، هەربۆیە بازاڕی ژنان لە مۆڵەكانیشدا(LC) تایبەت بە ژنان زۆرترین جێگای فرۆشی كاڵاكانن، ئامانج لە كڕینی هەركاڵایەكیش لەلایەن ژنان و كچانەوە نمایشكردنی كەسایەتی خۆ و پیشاندانی چینی كۆمەڵایەتیی خۆیەتی لەنێو كۆمەڵگە، دەكرێت ئەم كارە بەجۆرێك لە كەرناڤاڵی ژنانە و رۆمانسیەت و لەزەتپەرستی ژنانە تەماشا بكەین. بەشێكی زۆریش لەو ژنانە كڕین لەژێر كاریگەریی ریكلامی میدیای بەتایبەت سۆشیال میدیادا ئەنجام دەدەن كە ئەمڕۆ بەشێكی سەرەكی ژنانی رۆژانەی ژنان و كچانە لە كوردستاندا داگیركردووە.
• مامۆستای زانكۆی سلێمانی
• میدیا و توێژینەوە کەلتورییەكان/ میدیا نوێ
