د. موهەیمەن ئاغا
ئەم پلانە ستراتیژییە تەنها چوارچێوەیەکی تیۆریی نییە، بەڵکو نەخشەڕێگەیەکی واقیعییە بۆ گواستنەوەی کوردستان لە وڵاتێکی پشتبەستووەوە بۆ هێزێکی سەربەخۆی ئابووری و نموونەیەکی پێشەنگ لە ناوچەکەدا
ئێمە لە بەردەم قۆناغێکی نوێی مێژووییداین، کە تێیدا هەرێمی کوردستان دەتوانێت خۆی وەک هێزێکی ئابووریی سەربەخۆ و پێشەنگ لە ناوچەکەدا بەرجەستە بکات، ئەم بەڵگەنامەیە لە راستیدا پێشنیازێکە بۆ پلانی ستراتیژیی 20 ساڵە کە دەتوانێت هەرێمی کوردستان بگەیەنێتە ئاستێکی باڵا لە خۆبەڕێوەبەریی ئابووری و پێشکەوتن.
تا ساڵی 2045، هەرێمی کوردستان دەبێت بە نموونەی وڵاتێکی مۆدێرن، بەرهەمهێن و پێشەنگ، کە پشت بە ئابوورییەکی فرەچەشن و بەردەوام، ژێرخانێکی پێشکەوتوو، حوکمڕانییەکی باش و کۆمەڵگەیەکی زانستی دەبەستێت، ئامانجی سەرەکیی ئەم پلانە، گواستنەوەیە لە ئابوورییەکی پشتبەستوو بۆ ئابوورییەکی سەربەخۆ، بە جۆرێک کە حکومەتی ناوەندیی ببێتە سەرچاوەیەکی لاوەکی، لە کاتێکدا کوردستان پشت بە سەرچاوە خۆماڵییەکانی دەبەستێت بۆ گەشەکردن و پێشکەوتن.
تەوەری یەکەم: ئابووری، لە پشتبەستنەوە بۆ خۆبژێوی و هەناردەکردن
1 - بنیاتنانی ئابوورییەکی فرەچەشن و بەردەوام
- گواستنەوە لە پشتبەستن بە نەوتەوە بۆ ئابوورییەکی فرەچەشن: واتە پەرەپێدانی کەرتەکانی کشتوکاڵ، پیشەسازی و گەشتیاری، بۆ دروستکردنی ئابوورییەکی بەهێز و فرەچەشن.
- دامەزراندنی سندووقێکی نیشتمانیی وەبەرهێنان: بەکارهێنانی داهاتی نەوت بۆ وەبەرهێنان لە پڕۆژە ستراتیژییەکانی داهاتوودا، بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە هەناردەکردنی نەوت وەک سەرچاوەی سەرەکیی داهات.
- پەرەپێدانی پیشەسازییە گۆڕانکارییەکان: وەبەرهێنان لە تەکنەلۆژیای دارایی (فینتەك - Fintech ) و ئابووریی دیجیتاڵ بۆ راکێشانی سەرمایەی ناوخۆیی و بیانی.
2 - دەستەبەرکردنی سەربەخۆیی لە بواری وزەدا
- بەکارهێنانی وزەی خۆر و با و هایدرۆجینی سەوز: بۆ دابینکردنی خۆبژێوی و هەناردەکردنی زیادە بۆ بازاڕە جیهانییەکان.
- پەیوەندیی ستراتیژی لەگەڵ کۆمپانیا جیهانییەکان: بۆ گۆڕینی کوردستان بۆ ناوەندێکی هەرێمیی وزەی نوێبووەوە.
3 - گۆڕینی کوردستان بۆ ناوەندێکی هەرێمیی بۆ بازرگانی و خزمەتگوزاری.
- دروستکردنی ناوچەی بازرگانیی ئازاد: بۆ راکێشانی وەبەرهێنەران و ئاسانکاری لە ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەگەڵ ئەوروپا و ئاسیادا.
- پەرەپێدانی کەرتی خزمەتگوزاریی دارایی و بانکی: بۆ ئەوەی هەرێم ببێتە ناوەندێکی دارایی هەرێمی.
تەوەری دووەم:
ژێرخان – شاری زیرەک و پەیوەندیدار
4 - نوێکردنەوەی گشتگیری ژێرخان
- بنیاتنانی شاری زیرەکی یەکگرتوو: بەکارهێنانی زیرەکیی دەستکرد و ئینتەرنێتی شتەکان بۆ بەڕێوەبردنی کارامەی سەرچاوەکان.
- پەرەپێدانی تۆڕی گواستنەوەی نوێ: پەرەپێدانی شەمەندەفەری خێرا، میترۆ و فڕۆکەخانەی زیرەک.
- باشترکردنی ژێرخانی دیجیتاڵ: بڵاوکردنەوەی تۆڕی ئینتەرنێتی زۆر خێرا و دابینکردنی ژێرخانێکی بەهێز بۆ زانیاریی هەمەجۆر.
تەوەری سێیەم: زانست و داهێنان – بەرەو ئابوورییەکی بنیاتنراو لەسەر عەقڵ
5 - شۆڕش لە بواری پەروەردە و توێژینەوەی زانستیدا
- گۆڕینی زانکۆکان بۆ ناوەندی داهێنانی جیهانی: لە رێگەی هاوبەشیکردنەوە لەگەڵ باشترین دامەزراوە نێودەوڵەتییەکاندا.
- پەیوەستکردنی پەروەردە بە بازاڕی کارەوە: لە رێگەی پەرەپێدانی بەرنامەی خوێندن کە جەخت لەسەر تەکنەلۆژیا، زیرەکیی دەستکرد و رێبەرایەتی کار بکات.
- دامەزراندنی ناوەندی توێژینەوەی پێشکەوتوو: لە بوارەکانی تەکنەلۆژیای ژیان و وزە و رۆبۆت.
6 - دیجیتاڵیکردنی حکومەت و خزمەتگوزارییە گشتییەکان
- دامەزراندنی حکومەتی ئەلیکترۆنی تەواو: بەکارهێنانی (بلۆک چەین) و زیرەکیی دەستکرد لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکاندا.
- جێبەجێکردنی سیستمی ناسنامەی دیجیتاڵ: بۆ هەر هاوڵاتییەک بە مەبەستی ئاسانکاری لە مامەڵە حکومییەکان و کەمکردنەوەی بیرۆکراتیەتدا.
تەوەری چوارەم:
حوکمڕانی و بەڕێوەبردنی باش
7 - چاکسازیی گشتگیر لە بەڕێوەبردن و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵیدا
- جێبەجێکردنی سیستمی شەفافیەتی دیجیتاڵ: کە تێیدا هەموو پرۆسە دارایی و کارگێڕییەکان پەیوەست و چاودێری دەکرێن.
- کەمکردنەوەی بیرۆکراتییەت: لە رێگەی ئۆتۆماتیککردنی خزمەتگوزارییە حکومییەکان و چالاککردنی بەڕێوەبردنی دیجیتاڵیی زیرەک.
8 - بەهێزکردنی لامەرکەزییەت و خۆبەڕێوەبەری
- پێدانی دەسەڵاتی زیاتر بە شارەوانی و ناوچە خۆجێییەکان: بۆ بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانیان بە پێی پێویستییەکانیان.
- بەشداریپێکردنی کەرتی تایبەت: لە بەڕێوەبردنی خزمەتگوزارییە گشتییەکان بۆ دڵنیابوون لە چۆنیەتی و کارامەیی.
تەوەری پێنجەم: دیپلۆماسی و
سەربەخۆیی نێودەوڵەتی
9 - بنیاتنانی هێزی ئابووریی سەربەخۆ کە پێگەی دیپلۆماسی بەهێز دەکات
- ئیمزاکردنی رێکەوتننامەی بازرگانیی سەربەخۆ: لەگەڵ وڵاتە گەورەکان، بەبێ پشتبەستن بە بەغدا.
- گۆڕینی کوردستان بۆ ناوەندێکی بازرگانی: لە نێوان ئەوروپا، کەنداوی عەرەبی، و ئاسیای ناوەڕاست.
10 - بەهێزکردنی ناسنامەی کەلتوری و گەشتیاری.
- گۆڕینی کوردستان بۆ ناوەندێکی جیهانیی گەشتیاری: لە رێگەی پەرەپێدانی گەشتیاریی ژینگەیی، کەلتوری و چارەسەری.
- رێکخستنی فێستیڤاڵی کەلتوری نێودەوڵەتی: بۆ بەهێزکردنی پێگەی کوردستان لە گۆڕەپانی جیهانیدا.
کوردستانی 2045، نموونەی وڵاتێکی مۆدێرن
بە جێبەجێکردنی ئەم پلانە بیست ساڵییە، هەرێمی کوردستان دەبێتە هێزێکی ئابووریی سەربەخۆ و ناوەندێکی راکێشەر بۆ وەبەرهێنان و ناوەندێکی هەرێمیی لە بواری تەکنەلۆژیا و وزە و بازرگانیدا. هەرێم چیتر پشتبەستوو نابێت بە هیچ لایەنێک، بەڵکو پشت بە سەرچاوە خۆماڵییەکانی دەبەستێت بۆ بنیاتنانی نموونەیەکی بەردەوامی گەشەپێدان کە کێبڕکێ لەگەڵ وڵاتە پێشکەوتووەکان دەکات.
کۆتایی
ئەم پلانە ستراتیژییە تەنها چوارچێوەیەکی تیۆریی نییە، بەڵکو نەخشەڕێگەیەکی واقیعییە بۆ گواستنەوەی کوردستان لە وڵاتێکی پشتبەستووەوە بۆ هێزێکی سەربەخۆی ئابووری و نموونەیەکی پێشەنگ لە ناوچەکەدا. ئەگەر بڕوانینە ئەو گۆڕانکارییانەی لە بیست ساڵی رابردوودا بەدیهاتوون، دەتوانین بە دڵنیاییەوە بڵێین کە ئەم پلانە شیاوی جێبەجێکردنە، بە تایبەتی کە کوردستان خاوەنی سامانی سروشتی و توانای مرۆیی و هەڵکەوتەی جیۆستراتیژیی بەهێزە.
بێگومان، گەیشتن بەم ئامانجە پێویستی بە یەکگرتوویی نیشتمانیی و بڕیاری سیاسیی بوێرانە و بەشداری چالاکی هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگەی کوردستانی هەیە، ئێمە پێویستمان بە نەوەیەکی نوێی رۆشنبیر و خاوەن بیری داهێنەرانە و دڵسۆز بۆ نیشتمان هەیە، کە بتوانن ئەم پلانە لە قسەوە بگۆڕن بۆ کردار.
کاتێک کە سەیری ساڵی 2045 دەکەین، هەرێمێک دەبینین کە نەک تەنها سەربەخۆیی ئابووریی بەدەستهێناوە، بەڵکو بووەتە مایەی شانازی بۆ هەموو نەوەکانی کورد و سەرچاوەی ئیلهام بۆ گەلانی ناوچەکە. لەم هەرێمەدا، کۆمەڵگەیەکی نوێ بنیاتنراوە کە تێیدا داد، پێشکەوتن و بەختەوەری بۆ هەمووان فەراهەم کراوە.
ئەمڕۆ، ئێمە لەبەردەم هەلێکی مێژووییداین، با پێکەوە دەست بە کاربین، نەوەکانی ئایندە چاوەڕێی ئێمەن. کوردستانی 2045 ئەو کوردستانەیە کە ئێمە ئەمڕۆ بنیاتی دەنێین، بەرد بە بەرد، بیرۆکە بە بیرۆکە، خەون بە خەون. با ئەو میراتە بەجێبهێڵین کە شایەنی ئەم خاکە پیرۆزە و گەلەکەمانە.
