لەیادی چوار ساڵەی كۆچی دوایی د. كەمال مەزهەردا

پرۆفیسۆری یەكەم د.جەزا تۆفیق تالیب * 



رۆژی 2025/3/16دا چوار ساڵ تێدەپەڕێت بەسەر كۆچی دوایی مێژوونووس و زانای گەورەی كورد پرۆفیسۆر د.كەمال مەزهەر ئەحمەد، ئەم زانا گەورەیەی كورد و عیراق لە كایەی ئەكادیمی و زانستی و رۆشنبیری عیراق و كوردستاندا، جێگە پەنجەی دیارە و لەئاستی ئەكادیمی و زانستیدا بەشێكی زۆری خوێندكارانی ماستەر و دكتۆرای عیراق و هەرێمی كوردستانیش لە پسپۆری مێژووی نوێ و هاوچەرخی كورد و عیراقدا، قەرزاری بواری پێدانی زانیاری و سەرپەرشتیكردن و هاریكاری د.كەمالن، جگە لەوەی لەبواری نووسین و وەرگێڕانی چەندین كتێب و باسی زانستی لە بواری مێژووی نوێ و هاوچەرخی كورد و عیراقدا پێشەنگ بووە، ئەم زانا گەورەیەی كورد، ناوێكی هەرە پرشنگداری عیراق و كوردستانە و ئەوەی نەیناسیبێت و ئاشنایەتیشی لەگەڵدا نەبووبێت، گوێبیستی ناوبانگ و بەرهەمە زانستییەكانی د.كەمال بووە. 

ناسین و ئاشنایەتیم لەگەڵ د. كەمال مەزهەردا
وەك گەنجێكی خوێندەواری كورد لە قۆناغی ئامادەییەوە ئاشنایەتیم لەگەڵ كتێب و نووسینەكانی د.كەمالدا هەبوو و بە بەردەوامی نووسینەكانم لە گۆڤارە كوردی و عەرەبییەكاندا دەخوێندەوە و كتێبەكانیشم دەكڕی و دەخوێندەوە و وا رێكەوت لە ساڵی 1985 لە كۆلێژی ئادابی زانكۆی بەغدا لە بەشی جوگرافیا وەرگیرام، د.كەمالیش یەكێك بوو لە مامۆستا هەرە  دیار و بەناوبانگ و زاناكانی بەشی مێژووی هەمان كۆلێژی من كە تیایدا دەمخوێند، ئەم رێكەوتەش بۆ منێكی خوێندكاری قۆناغی یەكەم و شەیدای نووسینەكانی د.كەمال مەزهەر هەستێكی زۆر خۆشبوو هەمووجارێك كە سەردانی بەشی مێژووم دەكرد بۆلای هاوڕێكانم، لە دوورەوە چاوم بە خوالێخۆشبوو د.كەمال دەكەوت، ئەوەبوو ساڵی یەكەمی خوێندنم لە بەشی جوگرافیا لەساڵی 1986-1985 بەسەركەوتووی تەواوكرد و دەرچووم بۆ قۆناغی دووەم.

لە قۆناغی دووەم و ئاشنایەتیمان 
كە لە قۆناغی دووەم ساڵی 1976-1986 كەوتینە خوێندن لە(شعبة الشرف) وەرگیرام، رۆژێكیان سەرۆك بەشەكەم (پرۆفیسۆر د.فلاح شاكر أسود) پێی وتم جەزا، دوێنێ لە بەشی مێژوو د.كەمال مەزهەرم بینیوە و پێم راگەیاندووە كە خوێندكارێكی (شعبة الشرف)ی كوردمان لە بەشی جوگرافیا هەیە و خەڵكی سلێمانیە و د.كەمالیش هیوای ئەوەی هەبووە كە سەركەوتووبێت بەڕاستی ئەم هەواڵە كە زۆر  دڵخۆشیكردم و هیوام دەخواست كە زانایەكی گەورەی وەك د.كەمال لە كۆلێژەكەی خۆم و زانكۆی بەغدادا بناسم، ئەوەبوو زۆر باشم لەیادە رۆژێكی دووشەممەی ساڵی 1986 چوومە بەشی مێژوو لە ژوورەكەی خۆی دانیشتبوو، خۆمم پێناساند و سڵاوم لێكرد و پێموت ئەو خوێندكارەم كە سەرۆك بەشەكەم باسی بۆ كردوویت.

ئەوەی لە زانكۆی بەغداد و كۆلێژی ئادابدا دەمبینی و هەستم پێدەكرد، كە مامۆستایان رێزێكی بێپایان لە د.كەمال دەگرن و بەڕێزەوە ناوی دەهێنن كە زۆربەی رۆژانی دووشەممان سەردانیم دەكرد، زۆرێك لە خوێندكارانی خوێندنی باڵا و دكتۆر و رۆشنبیر و رۆژنامەنووس و كەسایەتییە دیارە عەرەبی و عیراقی و كوردەكانم لا دەبینی، بۆ چاوپێكەوتن و راوەرگرتن سەبارەت بە ناونیشانی نامەی ماستەر  و تێزی دكتۆراكانیان

گەورەیی و خەسڵەتی زانایی لە د.كەمالدا
پاش خۆناساندن د.كەمال بە هەموو گەورەیی و زانایی و حورمەتەیەوە سڵاوێكی زۆر گەرموگوڕی لێكردم و هەواڵی ئاستی زانستی و كردنەوەی (شعبة الشرف)ی لێكردم، كە ئەركی زانستیم قورستر دەكات و دەبێت هەوڵی زۆر زیاتر لە هاوڕێكانم بدەم، یەكەم دیدەنیم لە نزیكەوە لەگەڵ د.كەمالدا ئەوەی بۆ دەرخستم، كە ئەم پیاوە خەسڵەتەكانی زانایی لەخۆدەگرێت لەڕووی هەڵسوكەوت و لەخۆبردەیی و ساكاریی و رەفتارەوە، بۆ نموونە من خوێندكارێكی قۆناغی دووەمی زانكۆ بووم ئەم زانا گەورەیە زیاتر لە نیو سەعاتی كاتی خۆی بۆ من تەرخانكرد و پێشی راگەیاندم كە دەبێت لە خوێندنەوە و كۆششكردنی جدی بەردەوامبم و كە زانیشی لە رۆژنامە و گۆڤارەكاندا لەبواری جوگرافیای سیاسی و جیۆستراتیژیدا وتار بڵاودەكەمەوە، پێخۆشحاڵبوو و وتی حەزدەكەم بەردەوامبێت.

پێگەی د.كەمال لە زانكۆ و دەزگا ئەكادیمییەكاندا
ئەوەی لە زانكۆی بەغداد و كۆلێژی ئادابدا دەمبینی و هەستم پێدەكرد، كە مامۆستایان رێزێكی بێپایان لە د.كەمال دەگرن و بەڕێزەوە ناوی دەهێنن كە زۆربەی رۆژانی دووشەممان سەردانیم دەكرد، زۆرێك لە خوێندكارانی خوێندنی باڵا و دكتۆر و رۆشنبیر و رۆژنامەنووس و كەسایەتییە دیارە عەرەبی و عیراقی و كوردەكانم لا دەبینی، بۆ چاوپێكەوتن و راوەرگرتن سەبارەت بە ناونیشانی نامەی ماستەر  و تێزی دكتۆراكانیان.

ئامۆژگاریی و رێنمایی بەردەوام
د.كەمالی زانا و مامۆستا، بە بەردەوامی رێنمایی خوێندكارانی بەكالۆریۆس و خوێندنی باڵای بەشی مێژوو و زانستە سیاسییەكانی دەكرد و راوبۆچوونی د.كەمالیان زۆر بەهەند وەردەگرت، سەبارەت بە بەندە كە ئەوكاتە نووسینم بڵاودەكردەوە نوسخەیەك لە رۆژنامەكەن بۆ دەبرد، رۆژێكیان لە رۆژنامەدا نووسینێكن لەسەر (نظریة المجال الحیوي) بڵاوكردبووەوە و ناونیشانەكەم كردبوو بە (تیۆری بواری زیندوو) وتم جەنابتان راتان چییە لەسەر ئەو ناونیشانە، لە وەڵامدا لەبیرمە وتی: ئەم بابەتانە شتێكی باشن بە كوردی بڵاوبكرێتەوە و بەردەوامبە و لە ساڵی 1988-1989شدا كە دوا ساڵی خوێندنم بوو لە قۆناغی چوارەمدا بووم، ویستم ناونیشانی باسی دەرچوونم بابەتێك بێت لەبواری (جیۆسیاسی)دا و ناونیشانێكم بۆ برد بەناوی (الاهمیة الجیوسیاسیة لمضیقي هرمز و باب المندب) بۆ راوەرگرتن، دەستبەجێ وتی: ئەگەر بتوانی بینووسیت زۆر باشە، لەبەرئەوەی (هرمز و باب المندب) دورگەی گرنگ و بایەخدارن ئەوەبوو بە رێنمایی و ئاگاداری بەڕێزیان تەواوكرا و دروستی بۆچوونەكانی د.كەمال لەجێگەی خۆیاندا بوون.

د.كەمال زانایەكی ئەمەكدار بوو
د.كەمال هەر مامۆستا و زانا و نووسەر نەبوو، بەڵكو لە رووی مرۆڤایەتی و كۆمەڵایەتییەوە زانایەكی بەوەفا و هەمیشە دۆست و هاوڕێ و خوێندكارەكانی لەیادبووە و پەیوەندیی بەردەوامی لەگەڵدا هێشتوونەتەوە، بۆ من شانازییەكی گەورە بووە كە لە ژیانمدا زانایەكی گەورەی وەك پرۆفیسۆر د.كەمالم لە نزیكەوە ناسیووە و سوودم لە ئامۆژگاری و تێبینییە زانستی و ئەكادیمییەكانی وەرگرتووە، بۆیە وەك ئەمەكێك لە یادی چوار ساڵەی كۆچی دوایی ئەم زانایەی كوردستان و عیراقدا سەری رێز و وەفا بۆ گەورەیی ئەم زانا و مێژوونووس و نووسەر و رۆشنبیرەی كورد دادەنەوێنم.

*پسپۆری جیۆسیاسی و ئاسایشی نەتەوەیی