״پێویستە مەترسییەكانی پیسكردنی ژینگە وەك بەشێك لە ئاسایشی نیشتمانی سەیر بکرێت״

کەمیی رێژەی باران بارین لە هەندێک ناوچەی هەرێم لەمساڵدا، بەراورد بە ساڵانی رابردوو، وایکردووە کاریگەرییەکانی وشکەساڵی دەرکەون.
لە دیدارێکدا بۆ کوردستانی نوێ د.سەنعان عەبدوڵڵا وتەبێژی دەستەی گشتیی چاككردن و پاراستنی ژینگەی هەرێمی كوردستان، باس لە گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا، دیاردەی وشکەساڵیی و کەمبوونەوەی رێژەی دابارین لە هەرێم دەکات، لەگەڵ ئەو رێگایانەی پێویستە بۆ خۆپارێزیی لە لێکەوتەکانی خراپبوونی ژینگە.

دیداری: تەها عەبدوڵڵا

 
*هۆکاری بەردەوام دووبارەبوونەوەی دیاردەی خۆڵبارین چییە؟
-ئەگەر باسی خۆڵبارین بكەین، دەبێت بگەڕێینەوە سەرچاوەكەی، ئەویش خراپبوونی ژینگەیە، كە لە ئەنجامی تێكچوونی سیستمی ژینگەی (ئاو، خاك و هەوا) روودەدات، عیراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە یەكێكە لەو وڵاتانەی زۆرترین كاریگەریی گۆڕانی كەشوهەوای لەسەرە، ئەوەش بەهۆی ئەو هەموو جەنگ و كاولكارییانەی لە ماوەی رابردوو بە سەریدا هاتووە.

*گۆڕانکاریی کەشوهەوا چۆن کاریگەریی لەسەر تەواوی ژینگە دەبێت؟
-كاتێك گۆڕانكاریی لە كەشوهەوادا روودەدات، پلەکانی گەرما بەرزدەبێتەوە و رێژەی دابارین كەم دەبێتەوە، یان لە كاتی دیاریکراوی خۆی دوادەكەوێت بەمەش وشكەساڵیی دروست دەبێت، هاوكات لە ئەنجامی بەرزبوونەوەی پلەی گەرما رێژەی غاز لەناو لە هەوا زیاد دەبێت، بە تایبەتیی غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن، ئەم حاڵەتەش دەبێتە هۆی دروستكردنی بەرگێكی هەوا کاتێک تیشکی خۆر لێی دەدات پلەی گەرما بەرزدەکاتەوە، بەمەش رێژەی شێ لە خاکدا کەم دەکاتەوە. كاتێكیش پلەی گەرما بەرزدەبێتەوە، رێژەی ئاو و رێژەی شێ لەسەر زەوی كەم دەبێتەوە، ئەمەش وادەكات لەگەڵ هەر هەڵكردنێكی با، دیاردەی خۆڵبارین رووبدات، بۆیە ئێمە کاتێک باسی خۆڵبارین دەكەین، لە ئەنجامی گۆڕانی كەشوهەوا و بەرزبوونەوەی پلەی گەرما و زیادبوونی رێژەی غاز لە هەوا، داماڵینی خاك روودەدات.

*چۆن کاریگەرییەکانی خۆڵبارین کەم بکەینەوە؟
-ئەوەی پەیوەندی بە عیراقەوە هەیە، بەهۆی ئەوەی ناوچەیەكی زۆر بیابانی هەیە، بە تایبەتیی لە خۆرئاوا و باشووری وڵات، پێشتر هەوڵدەدرا لە رێگەی رشاندنی زەوی كاریگەرییەكانی وشكبوونی زەوی و خۆڵبارین كەمتر بكرێتەوە، بەڵام لەبەرئەوەی سەرچاوەی خۆڵبارینەكە تەنیا عیراق نییە، بەڵكو بەشێك لە سەرچاوەكەی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باشووری ئەفریقایە، ئەویش بەهۆی کەمبوونەوەی رێژەی بارانبارین لە ناوچەکەدا، ئەوەی لە دەسەڵاتی ناوخۆدا بێت، دەتوانرێت لە رێگەی زیادكردنی رێژەی سەوزایی و تەکنەلۆجیای تازەی ئاودێریی و دروستكردنی پشتێنەی سەوزایی بۆ شار و شارۆچكەكان، كاریگەرییەكانی خۆڵبارین و گۆڕینی كەشوهەوا كەمبكرێتەوە.

د.سەنعان عەبدوڵڵا

*چۆن خۆمان لەگەڵ ئەو بارودۆخانەدا بگونجێنین کە بەسەر ژینگەدا دێت؟
-ئەو هەنگاوە تەنیا بە حكومەت و ژینگەدۆستان ناكرێت، بەڵكو پێویستی بە هۆشیاركردنەوەی تاكەكانی كۆمەڵگەیە، لەبەرئەوەی ئەگەر هەر تاکێکی كۆمەڵگە رۆڵی خۆی نەگێڕێت، ناتواندرێت پارێزگاریی لە ژینگە بكرێت.
ئێمە وەك دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە، فەرمانگەیەكی تایبەتمان هەیە، بە ناوی فەرمانگەی هۆشیاركردنەوە و راگەیاندن، بە دوو رێگە كار لەسەر ئەو بابەتە دەكەین، یەکەم: رێگەی كۆڕ و سیمینار و دیدار و كۆبوونەوەكان لەگەڵ ئەو چین و توێژانەی كاریگەرییان لەسەر كۆمەڵگە هەیە. دووەم: رێگەی دیجیتاڵی، گرافیك، سۆشیاڵ میدیا و تەكنەلۆجیای تازەیە، بۆ بڵاوکردنەوەی هۆشیاریی ژینگەیی، ئەگەر بەراورد بكەین بە ساڵەكانی رابردوو، دەبینین ئاستی هۆشیاریی ژینگەیی لە هەرێمی کوردستان بەرەو باشتر چووە، بەڵام پێویستە كاری زیاتر و بەردەوام بكەین.
*چۆن وابکەین هەڵمەتەکانی هۆشیاریی تایبەت بە ژینگە کاریگەرییان هەبێت؟
-بۆ ئەوەی هەڵمەتە هۆشدارییەکان كاریگەرییان هەبێت لەسەر تاک و تەواوی کۆمەڵگە، پێویستە سیستمی سزا و پاداشت پەیڕەو بكرێت، وەك چۆن لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا لە بەرامبەر هەر پێشێلكارییەكی ژینگەییدا، سزا دەدرێن و بە پێچەوانەوە پاداشت دەكرێن.
رێگەیەكی دیكە بۆ هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە لە پاراستنی ژینگەدا، دانانی پڕۆگرامێكی تایبەت بەو بوارەیە، لە کەرتی پەروەردە و خوێندندا، بۆئەوەی هەر لە قۆناغی باخچەی ساوایان تا زانكۆ، تاك لە مەترسییەكانی پیسكردنی ژینگە ئاگادار بكرێتەوە و وەك بەشێك لە ئاسایشی نیشتمانیی سەیری بكات. هەموو ئەو هەنگاوانەی پێویستە بۆ پاراستنی ژینگە بكرێت، بە تەنیا بە حكومەتی هەرێم و دەستەی ژینگە ناكرێت، بەڵكو پێویستی بە هاوكاریی و پاڵپشتیی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانە، لەوبارەیەوە سندوقی سەوزی نێودەوڵەتی، بڕی یەك ملیار و 300 ملیۆن دۆلاری بۆ وەزارەتی ژینگەی عیراق دابینكردووە، بۆئەوەی كار لەسەر ئەو کەرتانە بکرێت کە کاریگەرییەکانی کەشوهەوا لەسەر ناوچەکە کەمدەکاتەوە، وەک کەرتەکانی، ئاو، کشتوکاڵ، هەمەجۆریی زیندەوەران و ئاسایشی خۆراک، هەروەها پێویستە بەشێك لەو پارەیە بە هەرێمی كوردستان بدرێت، بۆئەوەی بۆ کارکردن لەسەر کەمکردنەوەی زیانەکانی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا بەکاری بهێنێت.

*مرۆڤ چی بکات بۆئەوەی لە کاریگەرییە نەرێنییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا پارێزراوبێت؟
- پێمانوایە لە جیاتی خەرجكردنی پارەیەكی زۆر لە چارەسەری نەخۆشییەكاندا، كە بەشێكی زۆریان بەهۆی خراپ بوونی ژینگەوە تووشی مرۆڤ هاتوون، با لە خۆپارێزییەکاندا خەرج بكرێت، بەمەش پێویستە پارێزگاریی لە ئاو، خاك و هەوا بكەین، بەم هەنگاوەش بێگومان توشبوون بە نەخۆشییەكان كەم دەبێتەوە.

* یاساکانی تایبەت بە ژینگە لە هەرێم تاچەندە لەگەڵ دۆخەکەدا گونجاون؟ پێویستیان بە هەموارکردنەوەیە؟
-ئێستا لە هەرێم یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2008 و یاسا ژمارە 3ی ساڵی 2010 هەیە تایبەت بە پاراستنی ژینگە، هەردوو یاساکە پێویستیان بە هەمواركردنەوەیە، بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانەی لە كەشوهەوادا هاتۆتەكایەوە بگونجێت‌، لەو بارەیەوە پێمان باشە یاسایەكی گشتگیر هەبێت و هەموو بوارەکانی ژینگە بگرێتەوە.

*چی بکرێت بۆئەوەی پرسی ژینگە، ببێتە خەمی سەرەکیی بەرپرسانی وڵات؟
-بۆ ئەوەی پرسی ژینگە بگاتە ئاستی باڵا و هەموو لایەك لێی ئاگاداربن، داتا و زانیاریی دروستیان لەبەردەستدابێت، ئێمە لە هەرێم پێویستمان بە ناوەندێكی كۆكردنەوەی داتا و زانیارییە، ئەو ناوەندە لە دەستەی ژینگە بێت و هەماهەنگیی لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵادا هەبێت، لەبەرئەوەی بە لەبەرچاوگرتنی ئەو توێژینەوانەی لەسەر دۆخی ژینگە دەکرێت بەرپرسانی حکومەت بەرنامەی خۆیانی لەسەر دابڕێژن  بە مەبەستی پاراستنی ژینگە و کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکان، وەك ئامادەكاریی بۆ ئەو گۆڕانكارییە ژینگەییانەی لە داهاتوودا روودەدات، هەروەها پەرلەمانتاران یاساکانی تایبەت بە پاراستنی ژینگەی لەسەر دابڕێژنەوە.