تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان؛ پۆپۆلیزم یان مەیدانی دیموكراسی

ئا: سەریاس سەردار

پۆپۆلیزم چەمكێكی كۆمەڵناسی سیاسییە، بەمانایەكی زۆر سادە (گشت پەسەند)ە، واتە راكێشانی سەرنجی كۆی گشتی جەماوەرە بۆ خود یان تاكەكەس، سیاسەتمەداران دەیانەوێت ماف و بەرژەوەندییەكانی خەڵكانی ئاسایی  بۆ خۆیان بقۆزنەوە بەرانبەر بە نوخبەی كۆمەڵگەی بەكاریبهێنن.
لەلایەكی دیكەوە، یەكێك لەو چەمكانەی كە هابرماس، فەیلەسوفی ئەڵمانی بەكاری دەهێنێت مەیدانی گشتییە، ئەو لە كتێبی (گۆڕانكارییەكانی مەیدانی گشتی)دا ئاماژە بە سێ مەیدانی جیاواز دەكات، ئەوانیش: (مەیدانی گشت پەسەند، بورژوازی، پیشەسازی).
ئەو پێیوایە لەو مەیدانەدا گفتوگۆی جیاواز دەکرێت، لەسەر بنەمای لۆژیك، دوور لە هیچ فشارێكی دەروونی، زەمینەیەكی دیموكراسی و دیالۆگی عەقڵانی بۆ كۆی گشتی تاكەكان فەراهەم دەبێت، زمان وەك هۆكارێكی پەیوەندیكردن بەكاردەهێنرێت. هیچ تاك و گروپێكیش ناتوانێت بانگەشەی تێگەیشتنی باشتر و قووڵتر بۆ كۆی گشتی كۆمەڵگە بكات، بەوەش زەمینەی دیموكراسی بۆ كۆمەڵگە و خودموختاری كەسیی بە وتەی كاستێڵز فەراهەم دەكرێت.
 یەكێك لە بنەما سەرەكییەكانی دیموكراسی، گفتوگۆی ئازادانە و هۆشیارانەیە، لەسەر بابەتە سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان لە مەیدانی گشتیدا، رۆژنامەگەری بنەمایەكی گرنگی بەهێزی ئەو جۆرە دیموكراسیەیە. 
هاتنە كایە و گەشەكردنی میدیای نوێ و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان،  دونیایەكی نوێی گفتوگۆ و زەمینەی دیموكراسی دیجیتاڵی رەخساند، هەندێك لە توێژەران پێیانوایە كە پێكهاتەی تەكنیكی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، لەبەرانبەر بەهێزكردنی بنەما سەرەكییەكانی دیموكراسییە لە كۆی گشتی جیهاندا.
ئەوەی ئێستا دەبینرێت، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، كاری رۆژنامەگەرییان رووكەش كردووە، نەبوونی دەرگاوانی هەواڵ، بووەتە هۆی كەڵەكەبوونی زانیارییەكان، بە وتەی كاستێڵز (تۆفانی زانیاری) بەرهەمهێناوە، بەكورتی نووسینی هەواڵ، زۆربوونی بڵاوبونەوەی هەواڵی فەیك، تۆفانی لایك و فۆلۆوەرەكان، جێ پێی بە رۆژنامەگەریی بنكۆڵكاری و جدی لێژ كردووە.
لەدەیەی پێشوتردا، خەڵكی هەواڵ و شیكاریی لە رۆژنامەكاندا دەخوێندەوە، بەدیار شاشە گەورەكانی تەلەفزیۆنەوە (big screen) دادەنیشت بۆ بینن و شیكردنەوەی دواین زانیارییەكانی رۆژ، ئێستا لە رێگای پەنجە و شاشە بچوكەكانی دەستیانەوە (small screen )، لێشاوێك لە زانیاریی لە خۆیان دووردەخەنەوە كە حەز و ویستیان لێ نییە، ئەوەش ویستیان لێ بێت دەیهێننە ناو شاشەكانی دەستیانەوە، بەوەش جۆرێك لە دیموكراسی زانیاری، خودموختاری كەسی دابین كردووە، لەهەمان كاتدابووەتە هۆی كاڵبوونەوەی خوێندن و قووڵنەبوونەوەی زانیارییەكان، بێ ئۆقرەیی (شەڵەژان و دڵەڕاوكێ) لای وەرگر دروست كردووە، بەوەش هەستیار دەبێت بەرانبەر بە زانیارییەكان و زوو هەڵدەچێت، هەر زویش بڕیاردەدات، سەرەڕای ئەوەی توانای بەرهەمهێنانی ناوەڕۆكی نییە.
هەربۆیە ئێستا لە میدیای نوێدا، زاراوەی (دەسەڵات لە گیرفاندا) هاتووەتە ئاراوە، هاووڵاتی لەرێگای مۆبایلەكەیەوە دەسەڵاتی ئەوەی هەیە ببێتە بەشێك لە گفتوگۆی سیاسی لە مەیدانی گشتیدا، هەندێك لە توێژەران ئەم جۆرە لە دیموكراسی بە (ئازادی تەكنۆلۆژی) وەسف دەكەن، بەڵام لە چوارچێوەی پراكتیكیدا ئەمە جۆرێكە لە زەمینەی دروستبوونی پۆپۆلیستی.
كاتێك هێزە ئایدۆلۆژییەكان و خەڵكی لە رێگای تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پەیوەندیی سیاسی دەكەن، دەیانەوێت هەست و سۆزی وەرگر بورووژێنن، ئەمجۆرە لە هەست و سۆز بۆ بەلاڕێدابردنی جەماوەرە لە بابەتە گشتی و جیدییەكان، ئەو وەرگر و بینەرەی كە پێشتر ئاماژەمان پێكرد، رووكەش و نائارامە، حەز بەخوێندنەوەی بابەتە جیدییەكان ناكات، چونكە لەڕووی دەروونییەوە ناجێگیرە.
بەشێكی زۆری میدیا پرۆفیشناڵەكان، هەوڵی ئەوە دەدەن بەجۆرێك كەڤەر و ناونیشانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیان دابنێن، كە بتوانرێت سەرنجی زۆرترین بینەر بۆ خۆیان كێش بكەن، بۆ ئەوەی بتوانن لایك و فۆلۆوەری زیاتر بەدەست بهێنن. توێژەرانی بواری میدیا ئەمە ناو دەنێن (لۆژیكی پەیوەندیكردنی پۆپۆلیستی)، لەو رێگایەشەوە دەتوانن بیر و ئایدۆلۆژیاكانی خۆیان برەو پێبدەن لای جەماوەر، هەروەها تەئكید لەوە دەكەنەوە، هەموو ئەو پەیامانەی كە پۆپۆلیستین زیاتر لایك دەكرێن، لەو پەیامانەی كە ئاسایین. لە پێناوی ئەوەدا كە  پەیامەكانیان سەرنجڕاكێش بكەن و ئاڵۆزییەكان كەم بكەنەوە، هەموو تایبەتمەندییە ئایدلۆژیاكان بشارنەوە، بتوانن كاریگەریان لەسەر خەڵك زیاتر بێت.
بەكورتی، ئەم گەشەكردنە بەرچاوەی پۆپۆلیزم لە هەندێك وڵاتاندا بەروونی دەبینرێت، لە كوردستاندا بەتایبەتی، ئەمەش پەیوەندیی بە چەند فاكتەرێكەوە هەیە، لەوانەش:
یەکەم: ئەو سیستمەی كە میدیا لە كوردستان كاری پێدەكات، هەوڵی دروستكردنی ئەو جۆرە لە گوتاری پۆپۆلیستی دەدات، كار لەسەر فۆلۆوەر و لایك و بینەری زیاتر دەكات.
دووەم: كەلتور، ئەم جۆرە میدیایە گۆڕانكاری لە كەلتوری كۆی گشتی تاكەكانی كۆمەڵگەدا كردووە، مەیلی ئەم جۆرە گوتارە پۆپۆلیستیەی لای هاووڵاتیان زیاد كردووە، بووەتە هۆی نەمانی ئاستی متمانەی سیاسی، هەر بۆیە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، سەردەمی نوێی گوتاری سیاسیان دروستكردووە. 
سێیەم: ئەم جۆرە لە پۆپۆلیزم مەیدانی دیموكراسی و گفتوگۆی جددی كوشتووە، توانستی بڕیار و بیركردنەوە و خوێندەواری میدیایی لەناوبردووە.
 ئازادی تەكنۆلۆژی، تۆفانی زانیاری، دیموكراسی بەكاربردنی میدیایی، خودموختاری تاكەكەسی، بواری بۆ سەرهەڵدانی پۆپۆلیزمی نوێ لە فەزای گشتیدا رەخساندووە.

سەرچاوە:
-1 صادقی تیار، لیلا، دگرگونی ساختاری حوزه عمومی، سایت انثرپولوجی و فرهنگ، 1396.
-2 Saba Javadirad, The Impact of Social Media on the Rise of Neo-populist Movements in Europe (2014-2020), inter politics sait