فرەیی لە ژمارە و ناوی مەقامەکاندا

12:00 - 2025-07-09
کەلتور
41 جار خوێندراوەتەوە
ئامادەکاریی هونەرمەندان بۆ فێستیڤاڵ

د. عادل محەمەد کەریم

هەندێک لەسەرچاوەکان مەقام  بۆ پەیژەی خۆرهەڵاتیش بەکاردەهێنن، بەڵام مەقام جۆرێکە لە گۆرانی گەلانی خۆرهەڵاتی ناوەند. مەقام لە دەنگی گۆرانیبێژەکانەوە رەگەز و پەیژە و ناوەکانیان بەپێی شوێنی سەرهەڵدانیان جیاکراونەتەوە. 
 جەلال حەنەفی دەڵێت: مەقامی عیراقی شێوازێکی گۆرانی وتنە، کە لە بەغدا و بەشێک لە شارەکانی باکووری عیراق ناسراوە، لەوانە شاری موسڵ و کەرکوک، لەگەڵ ئەوەی کەمێک جیاوازی لە بەکارهێنان و هەندێک لە ناو زاراوەکان، لە نێوان گۆرانیبێژانی ئەم شارانەدا هەیە. ئەم شێوازە لە گۆرانی وتن لە کۆکردنەوە و داڕشتنی تۆنەکاندا بە پێی بنەما و رێسا و یاساوە دەردەکەون، کە شارەزایان یاخود مەقامبێژان بڕیار لە دروست ولۆژیکانەی چڕینەکە دەدەن، لەکۆتادا مەقام دەبێت چێژ بەخش و واتادار بێت.

سەرلێشێوانێکی زۆر هەیە
زوربەی ئەو سەرچاوانەی، کە بنەمای تیۆری میوزیکی خۆرهەڵاتیان لەسەر هەڵچنراوە و ئێمەی هونەرمەندانی كوردیش راڤەی دەكەین، هی گەلانی خاوەن دەسەڵاتی ناوچەكەن و زۆرێك لەو سەرچاوانە، ئەگەر لە بنەمای گۆرانی و میوزیکی دێرینی کوردیشەوە هەڵهێنجرابن، ئەوا بە دڵنیاییەوە مافی ئێمەی کوردیان لێ‌ پێشێلكردووە و زۆر بە دەگمەن لەسەرچاوە چاپکراوەکانی ئەواندا ناوی گەلی كورد دەهێنن، بۆیە سەرچاوەی بنەماکانی تیۆری میوزیکی خۆرهەڵاتی ئەوانەن، كە میوزیکناسانی(فارس، عەرەب و تورك) لەسەرەتای سەدەی بیستەمدا بۆ میوزیکی خۆیان و بە پێی میوزیکی گەلەكانیان دایانڕشتوون، زۆرێك لەو بنەمایانەش كە لە میوزیکی ئەو گەلانەوە داڕێژراون، بۆ میوزیکی كوردی ناگونجێن)، بۆیە سەرلێشێوانێکی زۆر هەیە لە ناو لێکۆڵەراندا بە گشتی و لێکۆڵەرانی ئەوروپی بە تایبەتی، بە تێکەڵکردن و دانانی هەموو کەلتوری ئیسلامی بە عەرەبی، یاخود ئاماژەدان بە کەلتوری هەموو ئێران وەک کەلتوری تاکە نەتەوەی فارس، بۆ نموونە پۆلێنكردنی پەیژە و مەقامەکان. 

رای جیاواز لەسەر ژمارەی مەقامەکان
کەواتە دەتوانیین بڵێێن ئەم تیۆرە، هەڵێنجراوی گەلانی خاوەن دەسەڵاتی سیاسی و گەلانی ژێر دەستەی ناوچەکەن، بۆیە زۆرێک لەزاراوەکان دەتوانیین بڵێین کوردی و فارسین و هەندێکی تریشیان عەرەبی و تورکین، بۆ نموونە بێینە سەر ژمارەی مەقامەکان هەر میوزیسیانێک یاخود هەر تیۆرناسێک ژمارەیەک دەڵێت، کە جیایە لە تیۆرناسەکەی تر، بۆیە کارێکی ئاسان نییە ژمارەی مەقامەکان بە وردی دەستنیشان بکەین و بەتێکڕای بڵێین ئەوەندە مەقامن! ئەوەتا عەبدولوەهاب عەزاوی مەقامی عیراقی بە زیاتر لە(80) مەقام ناوزەد دەکات.
هەندێک‌ لە تیۆرناسانی میوزیکی رۆژهەڵاتی بە(25) مەقام ناوزەدیان كردووە و هەندێكی تر بە (66)مەقام و كۆمەڵێكی تر لەمە زۆر زیاتر دەڕوانن و دەڵێن ژمارەی پەیژە و مەقامەكان (360)دانەن، هەندێک‌ لە پەڕتووكە كەلەپورییەكانیش ژمارەكە بە (1000) مەقام زیاتر لە قەڵەم دەدەن.٠(زازا: 2002: 41)  بۆیە فێرخوازانی بواری هونەری میوزیک لەبەردەم ژمارە و جیاوازی ناونانی رەگەز و پەیژە رۆژهەڵاتییەكان(مەقامەكان) هەردەم كەوتونەتە نێو جەنجاڵیی وسەرلێشێوانەوە.

سەرهەڵدانی گومان
لێرەدا بیروڕا و سەرنج و بۆچوونی جیا دەبیسترێن جەنجاڵی و گومانی فێرخواز و میوزیککارانی کورد لێرەوە سەر هەڵدەدات و سەرچاوەكەی ئەوەیە، كە « لەخودی مەقامێكدا چەند ناوێك كۆبووەتەوە، ئەم ناوانەش  كاتێک دەردەكەوێت‌، كە هەمان پەیژە و (رەگەز) و مەقام لە چەندین چینە دەنگی جیاجیادا بوترێت. (بۆ نموونە كاتێک‌ هەمان میانەی رەگەزی (راست)بە چوار تۆنی تەواو خوار دۆی ناوەراست بوترێت، یان بەرجەستەبكرێت ناوی رەگەزەكە لە (راست)ەوە دەبێت بە(یەك گا)، یاخود رەگەزی(سێ گا) لە سەر تۆنی(می چارەگ)ە هەمان رەگەز كاتێک‌ دەچێتە سەر تۆنی سی چارەگ دەبێتە رەگەزی (فەرەحناك)  رەگەزی فەرەحناك ئەم تۆنە بە (عیراق)یش ناوزەد دەکەن. ئەمەو چەندان نموونەی تریش، کە لێرەدا دەرفەت نییە هەموویان بخەینەڕوو.

#دیداری مەقام

بابەتە پەیوەندیدارەکان