م.ی. غەریب عەلی سەلیم*
ئەشکەوتی جاسەنە یەکێکە لەو ئەشکەوتە بەناوبانگانەی کە لە رووداوە مێژوویی و سیاسییەکاندا بە ئەشکەوتی شێخ مەحمودی حەفید ناسراوە، لە رووی مێژووییەوە بایەخێکی تایبەتی هەیە، چونکە جێگاو پەناگەی یەکێک لە شۆڕشەکان بووە لە کۆندا ئەویش شۆڕشی (شێخ مەحمود)ە شوێنەکە بە یەکێک لە سیمبولەکانی ئەو شۆڕشە دەناسرێتەوە، پێش ئەوەی شێخ مەحمود ساڵی (1923) رووبکاتە ئەم شوێنە و ببێتە بارەگای شۆڕش و بەرەنگاربوونەوەی بەریتانییەکان، ئەشکەوتەکە شوێنکی ئاسایی بووە، بەڵام لە (3/2/1923)دا بوو بە هێما و سیمبولی بەرەنگاربوونەوەی گەلی کورد، ئەمەش دوای ئەوەی شاری سلێمانی کەوتەبەر بۆردومانی ئینگلیزەکان، دواتر رابەری شۆڕش بڕیاریدا بەردەوامیی بدات بە خەبات و بۆ بەرەنگاربوونەوەی هێزە داگیرکەرەکان پەنای بردە بەر ئەشکەوتی جاسەنە و کردی بە بارەگای خۆی، چاپخانەی تێدا دامەزراند و لە دووی ئاداری (1923)دا یەکەم رۆژنامەی تێدا بڵاوکردەوە بە ناوی بانگی هەق، کە زمانحاڵی شۆڕش بووە لە سلێمانی و ناوچەکانی دەوروبەری، ئەوکاتە سەرنووسەرەکەی کەسایەتی ناودار و رۆشنبیر و رۆژنامەنووس (ئەحمەد خواجە) بووە.
پێویستە هاوکاری و هەماهەنگی تەواو لە نێوان بەڕێوەبەرایەتی گشتیی شوێنەوار و كەلەپور و بەڕێوەبەرایەتی گشتیی گەشتوگوزاری سلێمانی هەبێت بۆ ناساندنی ئەم شوێنە مێژوویی و سیاسی و گەشتیارییە
بوو بە سیمبولی ئاشتی
لە دوایین رووداوی مێژوویی و سیاسی خۆیدا ئەشکەوتی جاسەنە جارێکی تر بانگی پرۆسەی ئاشتی دایەوە بە گوێی هەموو جیهاندا، لە رێکەوتی (11/7/2025)دا جارێکیتر بووەوە بە سیمبولی نیازپاکی و پرۆسەی ئاشتی لە نێوان باکوری کوردستان و تورکیادا، له رێوڕەسمەکەدا زیاتر له (300) كه‌س نوێنه‌ری لایه‌نه سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و حكومه‌تی عیراق و توركیا و كوردستان تێیدا بەشداربوون، ئەمەش رۆژێکی مێژووییە بۆ خەباتی کورد لە باکووری کوردستان و پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا، یەکەم گروپی پەکەکە کە ژمارەیان 30 گەریلا بوو لە ئەشکەوتی جاسەنە لە قەزای دوکان چەکەکانیان دانا لە چوارچێوەی پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا و کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداری لەسەر داوای عەبدوڵڵا ئۆجەلان رێبەری پەکەکە، کە لە بەرامبەردا پرۆسەی ناساندن و بەبازاڕکردنی ئەشکەوتی جاسەنەی زیاتر کرد بە رووی میدیا و سوشیال میدیای جیهاندا، سەرجەم دەزگاکانی راگەیاندنی بینراو و نووسراو خوێندرایەوە، سەرنجی زۆر لە هاووڵاتییان و کەسانی ئەکادیمیی و سیاسی و مێژووی لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە راکێشا، ئەمەش باشترین دەرفەت بوو بۆ ناساندن و بەبازاڕكردن و راكێشانی گەشتیار بۆ ناوچەکە، کە تائێستا دامەزراوە گەشتیارییەکانی ناوچەکە نەیانتوانیوە بەو جۆرە ئەشکەوتەکە بناسێنن بە رووی میدیادا.
هەڵکەوتەی ئەشکەوتەکە
ئەم ئەشکەوتە بەدەر لە تایبەتمەندیی مێژوویی و سیاسی، کۆمەڵێک بنەمای جوگرافی و گەشتوگوزاری تایبەتی هەیە، ئەشکەوتەکە دەکەوێتە پشت گوندی (کانی خان)ی سەر بەناحیەی سورداشی قەزای دوکان بە دووری 50کم لە باکووری خۆرئاوای شاری سلێمانی لەسەر رێگای سەرەکی (سلێمانی – دوکان). ناوی ئەشکەوتەکە لە ناوی گوندێکەوە هاتووە کە دەکەوێتە باشووری ئەشکەوتەکە و ئێستا ناوەکەی گۆڕاوە بە کانی خان، رووی ئەشکەوتەکە خۆرئاوایە و بەرامبەر تەنگەبەری سەخت و چیایەکی بەرزە کە دیمەنێکی جیۆمۆرفۆلۆژی سەرنجڕاکێشی هەیە، هەرچەندە بەرەو سەرەوەی تەنگەبەرەکە بڕۆیت دیمەنەکانی جوان و سەرنجڕاکێشتر دەبن، چونکە لە دووری (40)م لە تەنگەبەرەکە تاڤگەیەک هەیە بە بەرزی نزیکەی (3)م ئاوەکەی بە پێی وەرزەکانی ساڵ کەم و زیاد دەکات، سەرەڕای ئەمە چەندین شوێنی سروشتی گونجاو بەدی دەکرێت بۆ پشوودان و حەوانەوە، بەهۆی بەرزی شاخەکە و درەختی خۆرسکی جۆراوجۆر و بوونی سێبەر لەمبەر و ئەوبەری دۆڵەکە تیشکی خۆر ماوەیەکی کەم لێی دەدات، بۆیە گونجای ئاووهەواکەی کە پلەی گەرمی لە وەرزی هاویندا (30) پلەی سیلیزی تێپەڕ ناکات، ئەمەش دەبێتە فاکتەری سەرەکی راکێشانی گەشتیار. پێکهاتەی ئەشکەوتەکە شێوەی سێگوشەیی وەرگرتووە درێژییەکەی نزیکەی (40)م و بەرزییەکەی دەگاتە (9)م بەپێی هەندێک شوێن گۆڕانکاری بەسەردادێت، پانییەکەی لە هەنێک شوێن زیاتر لە (7)م.
ئاسانکاریی هاتوچۆ
هەرچەندە بە شێوەیەكی رەسمی و کارگێڕی لەلایەن دامەزراوە گەشتیارییەكانی ناوچەکە و سلێمانییەوە هیچ كارێك بۆ بە گەشتیاریكردنی ئەشكەوتی جاسەنە نەكراوە، ئەوەی هەیە لە ساڵی (2022)دا نۆژەنکراوەتەوە لەلایەن رێکخراوی (UPP) ئیتاڵی و بە سەرپەرشتی بەڕێوبەرایەتی گشتیی گەشتوگوزاری سلێمانی و بە هەماهەنگی گەشتوگوزاری دوکان، ئەویش بە دروستکردنی قادرمە و پیادەڕەوی بە بەردی سروشتی و هێمای رێنیشاندان بۆ ئەشکەوتەکە و پەیژە و شوێنی وەستانی ئۆتۆمبێل، شوێنی پشوودان، تابلۆ و چەند خزمەتگوزارییەکی تر، بە مەبەستی ئاسانکاری بۆ هاتوچۆی گەشتیاران بە رەچاوکردن و تێکنەدانی شوێنەواری سنووری ئەشکەوتەکە.
نۆژەن کراوەتەوە
هەروەها نزیکیی لە ناوچە گەشتوگوزارییەکانی وەک (دوکان، چەمی رەزان، تابین، زێوێ ..هیتر)، جگە لە نزیکی ناوچە گەشتوگوزارییەکان، ئێستا رێگەی قیر تاکو دەروازەی ئەشکەوتەکە دەڕوات، میوان و گەشتیار و هاووڵاتییان تەنیا نزیکەی (100)م بەپێ دەڕۆن و دەگەن بە ناو ئەشکەوتەکە، بۆیە پێویستە هاوکاری و هەماهەنگی تەواو لە نێوان بەڕێوەبەرایەتی گشتیی شوێنەوار و كەلەپور و بەڕێوەبەرایەتی گشتیی گەشتوگوزاری سلێمانی هەبێت بۆ ناساندنی ئەم شوێنە مێژوویی و سیاسی و گەشتیارییە گرنگە و هەوڵبدرێت لە لیستی شوێنەوارەكانی رێکخراوی یونسكۆ تۆمار بكرێت، ناوبانگی ئەشکەوتی جاسەنە لە گشت جیهان بڵاوبکرێتەوە و ببێت بە لانكەیەکی سەرهەڵدانی شۆڕشی کوردایەتی و پرۆسەی ئاشتی لە ناوچەکەدا.
پێویستە دەرفەتەکە بقۆزرێتەوە
پێویستە بكرێتە دەرفەت بۆ ناساندنی گەشتوگوزاری هەرێمی كوردستان بە گشتی و قەزای دوکان بەتایبەتی، بۆ ئەم مەبەستەش لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی گەشتیاری گفتوگۆ بكرێت بۆ دارشتنی بەرنامەی هێنانی گەشتیار، یان هێنانی کەسانی پسپۆڕ لە بواری مێژوویی و سیاسیی و گەشتیاریی و بۆ پێشوازیكردن لەو گەشتیارانەی دەیانەوێت سەردانی ئەشکەوتەکە بکەن، ئەگەر ئەم دەرفەتە نەقۆزرێتەوە ئەوە هەرگیز ناتوانین گەشتوگوزار پێشبخەین، چونكە ئەشکەوتی جاسەنە بۆتە شوێنیكی مێژوویی و سیاسیی و گەشتیاریی و بەشێک لە خەباتی گەلی کورد لە کۆن و ئێستادا.
* خوێندکاری دکتۆرا لە بواری بەبازاڕکردنی گەشتوگوزاردا/ زانکۆی سلێمانی
