لە گڵكۆی سوهرابی سپهرییەوە بۆ ماڵی ته‌باته‌بایی
سه‌رهه‌نگ عه‌بدولڕه‌حمان
ئەم بابەتە، گێڕانەوەو زهنی رۆژنامەنووسێكی كوردە، كاتێك وەكو عاشقێكی سوهراب سپهری و ئارەزووی لە مێژینەی بۆ سەردانی شاری كاشان، كە یەكێكە لە شارە جوان و هێمنەكانی ئێران، بۆیە كاتێك خۆی و خێزانەكەی لە هەرێمی كوردستانەوە سەفەر دەكەن بۆ كاشان، ئەم گێڕانەوە دەكات، كە لێرە لەم دووتوێیە دەیخەینە ڕوو:
سه‌فه‌ر كورت بێت یان درێژ چێژى خۆى هه‌یه، ئیتر به فڕۆكه یاخود به پاس یان هه‌ر هۆكارێكى ترى گواستنه‌وه، ئه‌و شته‌ى له سه‌فه‌ردا گرنگه هاوسه‌فه‌رى باشه، ئه‌گه‌ر هاوسه‌فەر‌ەکەت باش بێت، ئه‌و شوێنه‌ى سه‌فه‌رى بۆ ده‌كه‌ى ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر خۆش و سه‌رنجڕاكێشیش نه‌بێت به‌لاته‌وه خۆش و چێژبه‌خشه. خۆشبه‌ختانه ئەمجارە هاوسه‌فه‌ره‌كانى من هاوسه‌رو سێ كچه منداڵه‌كه‌م بوون، كه یه‌كه‌م ئه‌زموونى سه‌فه‌ركردنیان بوو.
لە تارانەوە بەرەو شاری فەرش
به‌یانییه‌كى رۆژى یەکشەممە 19ی حوزه‌یرانى 2022 به‌تاكسییە‌ك له به‌رده‌مى ئۆتێله‌كه‌مان له تاران چووینه ته‌رمیناڵى باشووری تاران، سه‌عات 10 گه‌یشتینه ته‌رمیناڵ و پاس ئاماده‌بوو. یه‌كسه‌ر بلیتمان بڕى و جانتاكانمان كرده پاسه‌كه‌وەو سه‌ركه‌وتین. له ریزى دواوه جێگه‌مان بۆ دانرابوو.
له پاسدا به‌ڕێوه‌ین به‌ره‌و كاشان، ئه‌و شاره‌ى له نه‌ستى ئێمه‌ى كورددا به فه‌رش ناسراوه، یاخود هه‌ر كاتێك نمونه‌ى فه‌رشێك بۆ جوانى و باشى ده‌هێننه‌وه، ته‌نانه‌ت بۆ ژنى جوانیش ئه‌ڵێن، ئه‌ڵێى فه‌رشى كاشانه. به‌ڵام كاشان له دیدى منه‌وه مانایه‌كى ترى هه‌یه، من بۆ بینینى فه‌رش، كاشانم هه‌ڵنه‌بژارد، ئه‌سڵه‌ن هه‌ر به‌لاشمه‌وه گرنگ نه‌بوو، فه‌رشى كاشان چۆنه، باشه یان خراپ. كاشان له‌روانگه‌ى منه‌وه زێدى كه‌سێكى به‌ناوبانگ و خۆشه‌ویستى ناو دڵم بوو. وه‌كو دایكم ته‌له‌فۆنى بۆ كردم و به‌پێكه‌نینه‌وه وتى: ئێوه بۆ گه‌یشتونه‌ته كاشان؟ به‌نیازى فه‌رش كڕین چوون یان بۆ گه‌شت و گه‌ڕان؟ وه‌كو شۆفێرى تاكسیه‌كه‌ى كاشانیش وتى كوالیتى فه‌رشه‌كانى كاشان زۆرباشن، به‌ڵام ئه‌وه‌ى جێگه‌ى داخه هه‌ندێك له فه‌رشفرۆشه‌كانى ئه‌هوازو شوێنه‌كانى ترى ئێران فه‌رشه‌كانیان به‌ناوى فه‌رشى كاشان ده‌فرۆشن كه ئه‌سڵه‌ن فه‌رشى كاشان نییه، كوالێتیشیان وه‌ك فه‌رشى لاى ئێمه باش نییه.
دیمه‌نه‌كانى رێگه دیمه‌نى جوان و دڵخۆشكه‌ره نه‌بوون، بەدرێژایی رێگاکە بیرم لە شتێ دەکردەوە، ده‌موت ده‌بێت كاشان چۆن بێت، ئه‌ى خه‌ڵكه‌كه‌ى چۆن بن، به‌ڵام دڵى خۆم به‌وه ده‌دایه‌وه شارێك سوهرابى لێ هه‌ڵكه‌وتبێ هه‌ر ده‌بێت جوان و خه‌ڵكێكى میهره‌بانى هه‌بێت.
باخچەکەی ماڵی سپهری
سه‌عات دووى پاشنیوه‌ڕۆیه‌كى گه‌رم گه‌یشتینه كاشان بۆ یه‌كه‌مجاره كاشان ده‌بینم و هیچ شوێنێك شاره‌زا نیم، به‌ڵام چه‌ند شوێنێك له خه‌یاڵمدا بوو وه‌ك باخه‌كه‌ى ماڵى سوهراب سپهرى و گۆڕه‌كه‌ى كه له كاشانه‌وه هه‌ر نیو سه‌عاتێك دوور بوو، هه‌روه‌ها تاڤگه‌ى نیاسه‌ر كه ئه‌ویش هه‌ر له‌سه‌ر رێگه‌ى مه‌شهه‌د ئه‌رده‌هال بوو.
شاری میواندۆستی
کاشان یەکێکە لە کۆنترین شارەکانی باکووی ئێران، بەشێکی لە دەشت و بەشێکی دیکەشی لە کوێستاندا هەڵکەوتووە. شارێکە بە قەولی سوهراب سپهری دەبێ چاوانمان بشۆین، بە جۆرێکی دی بڕوانین. شارێک کە وەک شاری گوڵ و گوڵاو، پایتەختی فەڕشی جیهان و خانوە مێژووییەکان لەسەر زارانە و بە خەڵکی خوێنگەرم و میواندۆست بەناوبانگە و بۆ پێشوازی گەشتیارو موسافیران لەهەر شوێنێکی جیهان و لە هەر وەرزێکی ساڵدا سەفەر بۆ کاشان چێژو سەفای خۆی هەیە.
کاشان لەگەڵ ئەوەی یەکێکە لە قەزاکانی ئەسفەهان و شارێکی دیدەنی و بەناوبانگە. بە پێشینە حەوت هەزار ساڵەکەشییەوە دەناسرێتەوە. شارستانیەتێک بەناوی سیالک یەکەم ژیار و شارستانیەتی شارنشین بووە لە ئێران و کاشاندا.لەبارەی ناوی کاشانەوە بۆچوونی جیاواز هەیە، هەندێ پێیانوایە بەهۆی نیشتەجێبوونی کۆچبەرانی کاسی، کاسییان بۆتە کاشان، بەڵام هەندێکیش ئەڵێن بەهۆی دروستکردنی کاشی باش، ئێرە بە کاشیان ناوبراوە.
لە سەفەر بۆ کاشان دەتوانرێ شوێن پێی هەزاران ساڵ لەمەوبەر تا مێژووی هاوچەرخ ببینرێ.
هێشتا له‌سه‌فه‌ردام
دوانیوه‌ڕۆكه‌ى سه‌عات سێ به‌ره‌و نیاسه‌ر و پاشان به‌ره‌و مه‌شهه‌د ئهردههاڵ بەڕێکەوتین، شارێك كه ئارامگه‌ى سوهراب سپهرى لێیه‌و نزیكه‌ى 40 كیلۆمه‌تر له كاشانه‌وه دووره.
نیاسه‌ر شارۆچكه‌یه‌كه سه‌ر به قه‌زاى كاشانه و نزیكه‌ى (35) كیلۆمه‌تر له كاشانه‌وه دووره. دانیشتوانه‌كه‌ى زیاتر له (3) هه‌زار كه‌سه. رێگه ده‌شتێكى چۆڵ و كاكى به كاكى و بیایانه. ئه‌گه‌ر له هاویندا بچیته كاشان بێگومان ده‌چیته ناوچه‌یه‌كى گه‌رم و وشك. بۆیه سه‌ردانیكردنى ئه‌و هاوینه‌هه‌واره‌ى نزیك كاشان زۆر پێویسته، چونكه نیاسه‌ر وه‌ك زمڕوتێك وایه له‌ناوجه‌رگه‌ى ئه‌و بیابانه‌دا. كاشان و شارو دێیه‌كانى ده‌وروبه‌رى كه‌وتوونه‌ته سه‌ر هێڵى بیابانى ناوه‌ندى ئێران.
له زمانى په‌هله‌وى (نیكان سه‌ر)ه‌و دواتر بووه به نیاسه‌ر. یاخود ده‌وترێت ناوێكى كۆنى فارسییه و به ماناى سێبه‌ر و سه‌رما دێت و به‌پێچه‌وانه‌ى هه‌تاوو گه‌رماوه‌یه.
كاتێ به جاده پێچاوپێچ و لۆفه‌كه‌ى نیاسه‌ردا سه‌رده‌كه‌ویت، هێدى هێدى له هاوینه‌هه‌واره‌كه نزیك ده‌بیته‌وه‌و هه‌وایه‌كى فێنك شه‌كه‌تى و ماندوویه‌تى رێگه‌و گه‌رماى جه‌سته‌ت ده‌رده‌كات. بۆ گه‌یشتن به تاڤگه‌كه دوورێگه هه‌یه. رێگه‌ى یه‌كه‌میان رێگه‌یه‌كى پلیكانه‌ى به‌ردین و دارینه كه ده‌بێت به‌پێ پیایدا هه‌ڵگه‌ڕێیت و تا ڕاده‌یه‌كیش دوورو درێژه. رێگه‌ى دووه‌میش به ئۆتۆمۆبیله‌وه ده‌چیته نزیك تاڤگه‌كه. به‌ڵام رێگه‌ى یه‌كه‌میان دڵنشین و بێ نه‌زیر و به‌سه‌فاتره.
تاڤگەی نیاسەر وێستگەیەکمان بوو
كاتێ خۆت ده‌گه‌یه‌نیته باڵاى تاڤگه‌كه دیمه‌نێكى جوان به‌دیده‌كه‌یت كه ده‌بێته جوانترین دیمه‌نه‌كانى ژیان و ته‌مه‌نت. هاژه هاژى ئه‌و ئاوه‌ش كه دێته خوار بۆ خۆى مۆسیقایه‌كى دڵڕفێنه.
تاڤگه‌ى سروشتى سه‌رسه‌وزى نیاسه‌ر به به‌رزى (25) مه‌تر له‌شارۆچكه‌ى نیاسه‌ره‌وه هه‌ڵكه‌وتووه‌و تاڤگه‌یه‌كه له زۆربه‌ى رۆژه‌كانى ساڵ و به‌تایبه‌ت كۆتایى زستان و سه‌ره‌تاى به‌هار پڕ له ئاوه‌و گه‌شتیاران ڕووى تێده‌كه‌ن.
ئاوى ئه‌م تاڤگه‌یه له كۆندا (13) ئاشى ئاوى له‌به‌ر بووه، كه له ئێستادا یه‌كێك له ئاشه‌كان نۆژه‌ن كراوه‌ته‌وه‌و گه‌شتیاران ده‌توانن سه‌ردانى بكه‌ن. به‌رده‌مى تاڤگه‌كه‌ش هاوشێوه‌ى تاڤگه‌ى عه‌لى به‌گ حه‌وزێكى بۆ كراوه‌و دیمه‌نێكى جوانى به تاڤگه‌كه به‌خشیوه. ئه‌وكاته‌ى كه ئێمه چووین كۆمه‌ڵێك گه‌شتیارى زۆرى لێبوو. لاى ده‌سته‌چه‌پى تاڤگه‌كه‌شه‌وه نزیكه‌ى (20) پیاوى به‌ساڵاچوو، به‌ڵام پڕ وزه‌و كه‌یفخۆش لێى دانیشتبوون و كردبوویانه چه‌پڵه‌و گۆرانى.
ئێمه هێشتا سه‌رسامى شوێنه‌كه به‌رینه‌داوین هه‌ر خه‌ریكى وێنه‌گرتنین. له‌وێ دواى پشوویه‌كى باش، ئینجا به‌ره‌و مه‌شهه‌د ئهردههاڵ به‌ڕێكه‌وتین كه گۆڕى سوهراب سپێهرى لێیه، له مه‌زارگه‌ى ئیمام زاده سوڵتان عه‌لى یه له گوندى مه‌شهه‌دى ئه‌رده‌هاڵى كاشان. ئه‌وان نه‌وه‌ى ئیمامى پێنجه‌مى شیعه‌كانن واته ئیمام محه‌مه‌د باقر.
له مێژوودا ده‌وترێت ئه‌و هاتۆته ناوچه‌ى فین له شارى كاشان و خه‌ڵكی بۆ ئاینی ئیسلام بانگهێشتكردووه، به‌ڵام له‌كۆتاییدا له‌لایه‌ن كه‌سێك به‌ناوى ئه‌رقه‌م شامى ده‌كوژرێت. هه‌موو ساڵێك مه‌راسیمێ به‌ناوى قاڵى شویان له‌لایه‌ن خه‌ڵكەوەو له‌نزیكترین هه‌ینى ساڵرۆژى شه‌هیدبوو‌نی له‌شوێنى ناشتنى، واته مه‌شهه‌د ئیردیهاڵ به‌رێوه‌ده‌چێت.
له‌سه‌ر گڵكۆی سوهراب سپهری
پێشتر بیستبووم كه ئارامگاى سوهراب زۆر ساده‌و شوێنه‌كه‌ى زۆر خراپه، به‌ڵێ گۆڕێك ته‌نیا له حه‌وشه‌یه‌كى گه‌وره‌و فراواندا كه له‌گه‌ڵ كاشى حه‌وشه‌كه‌دا هیچ نیشانه‌و كێلێك نیه‌و ته‌نانه‌ت هه‌ندێ كه‌س ره‌نگه هه‌ر نه‌زانن گۆڕیشه. نزرگه‌یه‌ك وه‌ك ژیانى ته‌نیا ئه‌مه‌ش ته‌نیا به‌شێكى بچووكه له دنیاى پیاوێك كه به وته‌ى مه‌هدى قه‌راچه‌داغى خوشكه‌زاى، له ته‌واوى ژیانیشیدا هه‌ستى به ته‌نیایى ده‌كرد و زۆرترین ده‌سته‌واژه‌ى كه له هه‌شت كتێبەکەیدا هه‌یه، ته‌نیاییه!
لەسەر گڵگۆی سوهراب
سوهراب سپهری له ساڵی 1979 توشی نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ی خوێن بوبوو و هه‌ر به‌و هۆیه‌وه له هه‌مان ساڵدا بۆ چاره‌سه‌ر چوو بۆ به‌ریتانیا، به‌ڵام نه‌خۆشییه‌كه‌ی زۆر ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندبوو ئه‌و به ناكامی له چاره‌سه‌ر گه‌ڕایه‌وه بۆ تاران. سه‌ره‌نجام له ئێواره‌ی رۆژى دووشه‌ممه 21 نیسانى 1980) له نه‌خۆشخانه‌ی پاریسی تاران به‌هۆی توشبوون به نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ی خوێنه‌وه كۆچی دواییكرد.
سه‌ره‌تا كاشییه‌كی پیرۆزه‌یی له شوێنی گڵگۆی سوهراب سپهری دانراو پاشان به ئاماده‌بوونی ماڵباته‌كه‌ی به‌ردێكی سپییان له‌باتی ئه‌وه داناو له‌سه‌ر به‌رده‌كه به‌شێك له شیعری ((مێرگێك له چاو ترووكانێكدا)) له كتێبی قه‌واره‌ی سه‌وز به خه‌تی خۆشنووس ره‌زا مافی هه‌ڵكۆڵرابوو.
ئه‌م به‌رده له ئۆكتۆبه‌رى 2005 دا به‌هۆی بێ ئاگایی كرێكاران و به‌هۆی كه‌وتنه خواره‌وه‌ی كه‌ره‌سته‌ی بیناسازی به‌سه‌ر رووی گۆره‌كه‌یدا شكاو گۆڕیان بۆ به‌ردێكی تری سپی تا له به‌رده‌كه‌ی پێشووی بچێت. له 19 مارسى 2009 دا به‌ردێكی گه‌وره‌تری ره‌شیان له‌سه‌ر به‌رده سپییه‌كه جێگیركرد.
وەسێتەکەی سوهراب چی بوو؟
دكتۆر مه‌حمود فه‌یله‌سوفى هاوڕێى ته‌مه‌نى سوهراب، له چاوپێكه‌وتنێكدا له‌باره‌ى سوهرابه‌وه له‌گه‌ڵیدا کراوە و ساڵى 2015 ده‌قى چاوپێكه‌وتنه‌كه‌م له فارسییه‌وه ته‌رجه‌مه‌كرد و لە گۆڤارى ئایدیادا بڵاومكرده‌وه. کە له‌باره‌ى ناشتنى سوهرابه‌وه ئه‌ڵێت:
سوهراب وه‌سیه‌تى كردبوو كه مرد له گوڵستانه یان چنار بینێژن، به‌ڵام بۆ له مه‌شهه‌د ئهردههاڵ نێژرا، مه‌حمود فه‌یله‌سوفى هاوڕێى سوهراب و خۆیشى شوێنى گۆڕه‌كه‌ى هه‌ڵبژاردووه ده‌ڵێت: له ساڵى 1980 ده‌رفه‌ت و بارودۆخێكى وه‌ها نه‌بوو كه به‌پێى وه‌سیه‌ته‌كه‌ى بینێژین، بارودۆخه‌كه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك گونجاو نه‌بوو، كاتێك ته‌رمى سوهراب یان هێنایه‌وه كاشان، ته‌نها یه‌ك كه‌سى له‌گه‌ڵدا بوو، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ندێك كه‌س خۆیان بادابوو گوایه له‌رێوڕه‌سمى ناشتن و پرسه‌كه‌یدا به‌شداربوون، كه ئه‌مه‌ش دوور بوو له ڕاستییه‌وه‌و درۆ بوو. یه‌ك كه‌سى له‌گه‌ڵدا بوو کە ئه‌ویش مێردى خوشكه‌كه‌ى سوهراب بوو، كه‌سوكارى سوهرابیش به‌هۆى نه‌خۆشى دایكى سوهرابه‌وه كه بارى ته‌ندروستى زۆر خراپ بوو پێیان وابوو ئه‌ویشیان له‌ده‌ست ئه‌چێت. نه‌هاتبوون. هاوڕێكانیشى له‌ترسى ئه‌وه‌ى كه سوهراب هونه‌رمه‌نده نه‌هاتبوون. راستییه‌كه‌ى بڵێم بوێرى ئه‌وه‌یان نه‌بوو به‌و جۆره له رێوڕه‌سمى به‌خاك سپاردنیدا به‌شداربن.
نووسەر لەسەر گڵكۆی سوهرابی سپهری
له رێوره‌سمه‌كه‌دا ته‌نها جه‌نابى دكتۆر مه‌دیحى له‌گه‌ڵ كوڕو منداڵه‌كانى، منیش له‌گه‌ڵ هاوسه‌رو دوو منداڵه‌كه‌مدا به‌شداربووین، هه‌ڵبه‌ته شانازى نیه‌و من به داخ و ئه‌سه‌فه‌وه ده‌یڵێم كه من به‌ده‌ستى خۆم ته‌رمى سوهرابم خسته نێو ئه‌و گۆڕه‌ى كه شه‌وێك پێشتر بۆمان كڕیبوو.
له‌باره‌ى كڕینى گۆڕه‌كه‌شه‌وه پێویسته بڵێین كه نیوه‌شه‌و پێیان راگه‌یاندم، ئێمه دانیشتین و له‌گه‌ڵ خانمه‌كه‌مدا بڕیارماندا له‌كوێ به‌خاكى بسپێرین، یه‌كه‌مجار بڕیار بوو له حه‌بیب بن موسا بینێژین، به‌ڵام نه‌ده‌بوو، چونكه ئه‌و دۆست و ئاشنایانه‌ى كه بۆ سه‌ردانى مه‌زاره‌كه‌ى ده‌هاتن، رێگه‌یان دوورده‌كه‌وته‌وه. بیرمان له زۆر شوێن كرده‌وه، سه‌یرمانكرد ئه‌و كه‌سانه‌ى كه دێن جیاوازو هه‌مه‌جۆرن، وێڕاى ئه‌وه بڕیارماندا شوێنێك هه‌ڵبژێرین كه له ده‌شت بێت و له په‌ناى ئیمامزاده‌یه‌ك بێت، خانمه‌كه‌م ڕازى بوو، هه‌مان شه‌و ته‌له‌فۆنمان بۆ تاران كرد كه ته‌رمى سوهراب بنێرن، ئێمه كاره‌كانمان ته‌واوكرد، دكتۆر مه‌دیحیشم ئاگادار كرده‌وه‌و ئه‌ویش پرسى؟ چۆن بوو ئه‌وێت هه‌ڵبژارد؟ وتمان چارمان نیه، ئه‌ى تۆ بڵێ، كوێ باشه؟
ئه‌ویش وتى: من نازانم، وه‌ڵا نازانم. ئه‌وه‌بوو بڕیارماندا له هه‌مان ئه‌و شوێنه بینێژین، كه ئێستا گۆڕى سوهرابه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى كه ده‌شته و له ته‌نیشت ئیمامزاده‌یه‌كه كه هیچ كه‌س زاتی ئەوە ناکات زیارەتی بکات و ئێستا بیستومه‌ته‌وه كه ده‌چن بۆ ئه‌وێ سه‌ردانى ناكه‌ن.
گۆڕى خه‌یام و سه‌عدى و حافز نزیكه
به‌رنامه‌كه‌مان وابوو كه ئه‌گه‌ر بووه گۆڕستان گۆڕه‌كه‌ى سوهراب بگوازنه‌وه بۆ ئه‌و شوێنه‌ى كه خۆى وه‌سێتى كردبوو، ئێستا كاتیه‌تى.
هه‌ڵبه‌ته هه‌موو ئەو كه‌سانه‌ى كه به نیازى بینینى گۆڕه‌كه‌ى ئه‌و‌ن، سه‌رزه‌نشتم ده‌كه‌ن، كه بۆچى ئه‌و شوێنه دووره‌م هه‌ڵبژاردووه، منیش له وه‌ڵامدا ده‌ڵێم ئه‌ى گۆڕى خه‌یام و سه‌عدى و حافز نزیكه، بۆچى شه‌رمه‌زار نابن؟ یه‌عنى ئێوه ناتوانن له تارانه‌وه 250 كم ببڕن.
هێشتا هه‌ر له‌سه‌ر گۆڕى سوهرابین و جار جار ژنانى عه‌با به‌سه‌ر له‌سه‌ر رێگه‌ى چوونه ژووره‌وه‌یان بۆ ناو مزگه‌وته‌كه‌و زیاره‌تكردنیان وه‌ك نه‌ریتێكى ئاینى و مه‌زهه‌بى سه‌رێك له گۆڕه‌كه‌ى سوهراب ده‌ده‌ن و فاتیحایه‌ك ده‌خوێنن. به‌ڵام ئه‌وه‌ى سه‌رنجى منى راكێشا هاتنى ژن و مێردێكى گه‌نج و جوان بوو كه به‌تایبه‌ت هاتبوون بۆ سه‌ر گۆڕه‌كه‌ى سوهراب و هه‌ر خه‌ریكى وێنه چركاندن بوون. دڵخۆش بووم به‌وه‌ى له‌م دووره‌ده‌سته‌شه‌وه هێشتا گه‌نجانێكى خوێنه‌رو عاشق به شیعره‌كانى سوهراب ماون كه له‌بیرى ئه‌ودان و سه‌ردانى ئه‌كه‌ن.
به‌هه‌رحاڵ هه‌میشه ده‌رباره‌ى ژیانى مرۆڤه مه‌زنه‌كان هه‌ندێ به‌سه‌رهات و چیرۆکی سەیر دروستده‌كرێن. بۆنمونه زێوانى ئه‌و ئیمامزاده‌یه‌ى كه گۆڕه‌كه‌ى سوهرابى لێیه، ده‌ڵێت: سوهراب له‌باتى خواردن كه‌مێك ماستی ده‌خوارد، یان له‌باتى چا، ئاوى كه‌م ره‌نگ. ئه‌و ئه‌سڵه‌ن سوهراب به خاوه‌ن كه‌رامات ده‌ناسێنێت. به‌سه‌رهاتى خه‌یاڵى تریش هه‌یه كه ده‌ڵێت، سوهراب جارێك له گیشا به‌ڕێدا رۆیشتبوو، چه‌ندین كیلۆمه‌تر له‌ماڵه‌وه دوور كه‌وتبۆوه، كتوپڕ ده‌بینێت مێشێك له‌نێو ئۆتۆمبێله‌كه‌یدا حه‌پس بووه، له‌به‌رئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه تا مێشه‌كه به‌رێته‌وه بۆ گیشا تا له‌وێ به‌ڕه‌ڵڵاى بكات.
جگەرەی هەڵدەگرت و جگەرەکێشیش نەبوو
به‌هه‌رحاڵ، سوهراب مرۆڤێكى میهره‌بان و زۆر هه‌ستیار بوو. ئه‌م بابه‌ته به‌ڕاستى روویداوه، كه جارێك جوتیارێك ده‌ست له ئۆتۆمبێله‌كه‌ى ئه‌و راده‌گرێت و لێی ده‌پرسێت، جگه‌ره‌ى پێیه؟ سوهرابیش جگه‌ره‌كێش نه‌بوو، زۆر خه‌فه‌ت ده‌خوات كه بۆچى نه‌یتوانیوه جگه‌ره بداته ئه‌و جوتیاره. له‌دواى ئه‌وه‌وه هه‌رچه‌نده جگه‌ره‌كێشیش نه‌بوو، به‌ڵام هه‌میشه جگه‌ره‌ى له‌گیرفانیدا هه‌ڵده‌گرت. (تاوه‌كو كه‌سێك داوایكرد جگه‌ره‌ى بداتێ).
له‌كاتى رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ خه‌ڵكدا كه‌س هه‌ستى نه‌ده‌كرد كه ئه‌و شاعیرێكى چه‌ند به‌ناوبانگه. له‌دواى مردنى به‌قاڵى نزیك ماڵه‌كه‌ى ده‌یوت: ئێمه به هیچ شێوه‌یه‌ك نه‌مانده‌زانى كه كاكى ئه‌ندازیار ئه‌وه‌نده به‌ناوبانگه.
لە ماڵ و باخەکەی سوهراب
كات بووه سه‌عات 6 گڵكۆى سوهراب و مه‌شهه‌د ئه‌رده‌هاڵمان به‌جێهێشت و به حوزنه‌وه به‌ره‌و كاشان گه‌ڕاینه‌وه، گوندى چنار له‌سه‌ر رێمان بوو، له گوندى چنار لاماندا بۆئەوەی سه‌رێك له ماڵ و باخه‌كه‌ى سوهرابیش بده‌ین.
گوندى چنار سه‌ر به ناوچه‌ى نیاسه‌رى شارى كاشانه. به‌پێى وته‌ى حسێن گەندومی 35 خێزانى لێده‌ژى و 130 كه‌س ده‌بێت و ناوه‌كه‌شىی له ناوى ئه‌و دار چناره گه‌وره‌وه هاتووه كه له ته‌نیشت چه‌مێك و سه‌رچاوه‌ى ئاوێكى زۆره‌وه‌یه. گوندى چنار خاوه‌نى سه‌د هێكتار باخى هه‌نارە كه بۆتە وێردی سەر زاری خەڵکی ناوچه‌ى كاشان و له‌دواى هه‌نار بادام یشى زۆره‌و جگه له‌وه‌ش جوتیاره‌كانى كارى هه‌نگه‌وانیش ئه‌كه‌ن. ئه‌م گونده له‌ڕووى ئاژه‌ڵدارییه‌وه خاوه‌نى 200 سه‌ر مه‌ڕو 20 سه‌ر مانگاو ده‌واجنێكى مریشكن.
ئه‌و شڵپه ئاوه‌ى كه به حه‌وزه‌كه‌دا تێده‌په‌ڕى ، خۆى له‌خۆیدا ئاوازێك بوو كه له ساتى پشوودانى رێبوارێكى ماندوو ده‌چوو بۆ لاى قه‌سیده‌ى ده‌نگى پێى ئاوى ده‌بردیته‌وه.
سوهراب سه‌رده‌مى منداڵى له كاشان و له نێو ئه‌م باخه گه‌وره‌ى باپیرانى له گه‌ڕه‌كى ده‌روازه عه‌تا كه پڕ له دره‌ختى میوه‌و گول و سه‌وزایى بوو، بەسەربردبوو. باخێکی گەورە کە پانتاییەکەی نزیکەی چوار هەزار مەتر چوارگۆشەیە کە باڵه‌خانه‌یەكیش له ناوه‌ڕاستى باخه‌كه‌دا بوو، باخه‌كه‌ى ده‌كرد به دوو به‌شه‌وه.
سوهراب لە زاری خوشکەکەیەوە
وه‌كو په‌ریدوختى سوپهه‌رى خوشكى سوهراب ده‌ڵێت: به‌شى سه‌ره‌وه‌ى به‌رزتر بوو به‌هۆى ڕێڕه‌وێكى نشێو كه به‌رد رێژكرابوو به به‌شى خواره‌وه‌ى په‌یوه‌ست بوو. ئه‌م سه‌ره‌و نشێووه باپیره گه‌وره‌بۆ ئاسانى هاتوچۆى ئه‌سپه‌كانى له برى پلیكانه دروستیكردبوون.
ئاخوڕى ئه‌سپه‌كانیش له به‌شى خوارووى باخه‌كه‌دا له‌ژێر ژوورى هۆده‌ى شین دا بوو. لاى خوارووى خانوه‌كه‌وه حه‌وزێك به‌سه‌ر پۆشێكى شێوه گومه‌زى بڵند كه پایه‌ى به‌هێزى له گه‌چ دروستكراوى هه‌بوو ده‌بینرا. له‌هه‌ردوولاى حه‌وزه‌كه‌وه دوو ژوور هه‌بوون كه دوو ماممی تێدا ده‌ژیان. له‌ژێر ژووره‌كانیش ژێرزه‌مین هه‌بوون كه له گه‌رماى هاویندا په‌نامان بۆ ده‌بردن. ژوورى باپیره گه‌وره‌ش به ژوورى میوانان داده‌نرا. ده‌یتوانى له‌نێو ئه‌م ژووره چاودێری هه‌ردوو ده‌رگا گه‌وره‌كانى باخه‌كه بکات له كۆتایى سه‌روخوارى باخه‌كه‌دا. ژوورى پێنج ده‌لاقه‌یى هى خێزانه‌كه‌ى ئێمه بوو، ده‌كه‌وته رۆژهه‌ڵاتى ژوورى حه‌وزه‌كه‌وه. به‌ر له‌وه‌ى من بێمه دونیاوه خێزانه‌كه‌مان له ژوورى هۆده‌ى شین دا ده‌ژیان، ژوورى پێنج ده‌لاقه‌یى ژوورى میوانان بوو.
درەختی بەساڵاچووی عەرعەر
لاى سه‌ره‌وه‌ى باخه‌كه زۆر دڵگیر بوو. جۆگه ئاوێك پاش تێپه‌ڕ بوون به‌نێو حه‌وزێكى لاكێشه‌یى به‌رامبه‌ر ژوورى پێنج ده‌رگا باخه‌كه‌ى ده‌بڕى.
دره‌ختى به‌ساڵاچووى عه‌رعه‌رو ئه‌كاكیاو شه‌نگه‌بى ده‌ورى جۆگه‌كه‌یان دابوو. زۆرجار سێوه لاسوره له باخه‌كانى دییه‌وه به‌سه‌ر ئاوه‌وه ده‌هاتن و ئێمه‌ش به‌خۆشحاڵییه‌وه دوایان ده‌كه‌وتین و پڕمان ده‌دانێ و ده‌رمان ده‌هێنانه‌وه.
ژێر دره‌خته‌كانى كه‌نار جۆگه‌كه پڕ بوون له گوڵه زۆفاو شه‌وبۆو زه‌نبه‌ق و گوڵه حه‌ریر، بۆنى ئه‌و گوڵانه خه‌وى شه‌وانى منداڵیمانى بۆنخۆش ده‌كرد، هه‌ر له نزیكى گوڵه‌كانه‌وه‌شوێنێكى گونجاو و دڵگیرى لێبوو بۆ یاریكردنى بوكه‌ڵانه. بوكه‌ڵه‌ى سوهرابیش پیاوێك بوو كه ئێسترى به خورچینه‌وه هه‌بوون، ته‌واوى ئه‌م شتانه‌و پارچه‌‌كانى له‌لایه‌ن دایكمه‌وه به زه‌وق و سه‌لیقه‌یه‌كى تایبه‌ته‌وه دروستكرابوون.
سوهراب پاش ته‌واوكردنى سه‌ره‌تایى و چوونى بۆ ناوه‌ندى، وازى له بوكه‌ڵه بازى هێناو ته‌واوى بوكه‌ڵه‌كانى خۆى به‌من به‌خشى. شه‌وانى هاوین به‌درێژایى جۆگه ئاوه‌كه‌و له‌ژێر دره‌خته گه‌وره عه‌رعه‌رو شه‌نگه‌بیه‌كاندا، كه با به گڤە گڤێكى وه‌همبزوێنه‌وه به‌ناویاندا تێده‌په‌ڕى، كیسه‌خه‌وه‌كانمان هه‌ڵده‌پێكى و كاتێكیش كه‌شوهه‌وا گه‌رم بوایه كیسه خه‌وه‌كانمان ده‌گواسته‌وه بۆ سه‌ربانه‌كه.
لە کیسەخەوێکی چوارکەسیدا
سوهرابیش له‌و كیسه خه‌وه چوار كه‌سییه‌دا ده‌نوست، كه تایبه‌ت بوو به ئێمه‌ى منداڵانه‌وه. جارجارێكیش له‌نیوه‌شه‌ودا به ترس و هه‌راوه له خه‌و ڕاده‌په‌ڕى و له‌باره‌ى ده‌موچاوێكى ترسناكه‌وه ده‌دوا، كه له سه‌رووى پێخه‌فه‌كه‌وه دیبووى. شه‌وانه له به‌شه تاریكه‌كانى ماڵه‌وه ده‌ترسا و بۆ رۆیشتن به‌ره‌و ئه‌م شوێنانه ده‌بوو كه‌سێكى له‌گه‌ڵدا بڕۆیشتایه، ئه‌م ترسه‌ش هه‌تا نزیكه‌ى 15 ساڵى هه‌ر به‌رۆكى سوهرابى به‌رنه‌دا.
ئه‌م باخه هه‌روا هی ماڵباتی سپهری بوو تا ئه‌وه‌ی كه له دوای تێپه‌ڕینی چه‌ندین ساڵ، مناڵێكی به‌تواناو لێورێژ له نه‌رمونیانی له‌م باخه‌دا گەورە بوو، پاشان بووه یه‌كێك له گه‌وره‌ترین شاعیران و شێوه‌كارانی سروشتخواز و ژینگه‌دۆستى ئێران و به‌رهه‌مه‌كانی بووه جێگه‌ی ره‌زامه‌ندی هه‌مووان. سوهراب له‌باره‌ی ئه‌م باخه‌وه ده‌ڵێت:
ماڵێكی گه‌وره بوو، باخێكی هه‌بوو كه هه‌موو جۆره دره‌ختێكی تێدابوو. بۆ فێربوون، پانتاییه‌كی له‌باربوو. ماڵه‌كه‌مان دراوسێی بیابان بوو. سه‌رجه‌م خه‌یاڵه‌كانم رێگه‌یان ده‌چووه‌وه سه‌ر بیابان. ئه‌م لایه‌نه گرنگه‌ی له شیعرو كه‌سایه‌تی خۆی به قه‌رزدارباری گه‌وره‌بوونی له‌م باخ و سروشته نوێیه‌ی كاشان ده‌زانێت. به‌ڵێ كاریگه‌ری ئه‌م هۆكارانه له شه‌یدابوونی سپهری بۆ دیمه‌نه جوان و قووڵه‌كانی سروشت، هه‌رگیز ناتوانرێت له‌به‌رچاو نه‌گیرێت. پاشان سوهراب له دوای به‌ده‌ستهێنانی ناوبانگ و سه‌رگه‌رمییه جۆراو جۆره‌كانی كاركردنی، هه‌ر ده‌رفه‌تێكی بۆ هه‌ڵبكه‌وتبایه ده‌چووه‌وه بۆ كاشان و له په‌نایه‌كی چۆڵی ئه‌م باخه‌دا ده‌كه‌وته بیركردنه‌وه.
باخه‌كه‌مان له‌به‌ر سێبه‌ری داناییدابوو
باخه‌كه‌مان شوێنى پێكه‌وه گرێدانى هه‌ست و گیا بوو.
ئه‌و عاده‌تی وابوو كه دوور له كۆمه‌ڵگه به‌رهه‌مه هونه‌رییه‌كانی بخوڵقێنێ و بۆ گه‌یشتن به ته‌نهاییه‌كانی گوندی چنار و پێده‌شته‌كانی كاشانی هه‌ڵبژاردبوو.
سوهراب مرۆڤێكی ته‌ڤگه‌ڕو دینامیكى بوو كه روانینی ژیانی ئه‌و به‌رده‌وام ڕوو له پێشڤه‌چوون بوو. ئه‌م پێشڤه‌چوونه رۆحی و مه‌عنه‌وییه رۆژێك له شیعر و زه‌مه‌نێك له نیگاره‌كانیدا ده‌رده‌كه‌وت، وه‌كو بڵێی شیعرو نیگاركێشان دوو باڵی فڕینی بووبێت بۆ گه‌یشتن به ئاسۆ دووره‌ده‌ست و جوانه‌كان. ئه‌و له‌م روانگه ئاكارو ته‌ڤگه‌رییه‌وه ده‌ستی به‌سه‌ركه‌وتنێكی بێ وێنه گه‌یشت. ره‌فتاری مه‌زنانه‌ی ئه‌و له‌گه‌ڵ خێزان، هاوڕێیان، ئاشنایان، هونه‌رمه‌ندان و ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له‌گه‌ڵ ئه‌واندا له په‌یوه‌ندیدا بوو نیشانه‌یه‌ك له سامانی رۆحی و مرۆدۆستانه‌ی ئه‌و بوو، به گوزارشتێكی تر: ئێمه له لێكۆڵینه‌وه له شێوازی ژیانی سپهریدا رووبه‌ڕووی كۆمه‌ڵێك هێمای پڕ له شادی و عه‌شق و جوانی ده‌بینه‌وه‌و ده‌توانین بڵێین: ژیاننامه‌ی سپهری، هه‌ر ئه‌و نیگارو شیعرانه‌یه‌تی كه له پاژه هونه‌ریه‌كانیدا دیاره.
ناوبانگی سپهری له ساڵی 1965 به بڵاوبونه‌وه‌ی قه‌سیده‌ی (ده‌نگی پێی ئاو) ده‌ستیپێكرد. له (ده‌نگی پێی ئاو)دایه كه سپهری ده‌ست بۆ فۆڕمێكی تایبه‌تی خۆی ده‌بات له شیعردا. (ده‌نگی پێی ئاو)، بریتییه له ده‌نگی پێی موسافیرێك له‌سه‌فه‌ری ژیاندا.
شاری کاشان
دواى ئه‌وه‌ى له باخه‌كه‌ى ماڵى سوهراب هاتینه‌ده‌ره‌وه، به‌ره‌و ناوشارى كاشان گه‌ڕاینه‌وه. زه‌رده‌په‌ڕه‌و خۆر وەک زێڕ تیرێژی بە دەشتی کاشاندا پەرشکردووەو تین و تاوی نەماوە. بەڕێوەین و گه‌یشتینه ناوشار، ئه‌مجاره دیمه‌نى نێوشارم جه‌نجاڵتر، به‌ڵام جوانترو ئاوه‌دانتر بینی. كه به‌هۆى قه‌ره‌باڵغى جاده‌و بانه‌وه زۆرترمان پێچوو بۆ گه‌ڕانه‌وه، چونكه له‌به‌ر گه‌رما، خه‌ڵك ده‌مه‌وئێواران ده‌هاتنه ده‌ره‌وه. هه‌ربۆیه به‌ناو كۆمه‌ڵێك شه‌قام و بازاڕى قه‌ره‌باڵغ دا گه‌یشتینه‌وه نزیك هۆتێله‌كه.
شێوازی کۆڵانەکانی سابونکەرانی سلێمانییە
كاتێك له ئۆتۆمبێله‌كه دابه‌زین، به‌پێ و به‌نێو كۆڵانه ته‌سكه‌كاندا رۆیشتین، مناڵه كاشانى له به‌رده‌رگاى ماڵه‌كانیان سه‌رگه‌رمى یارى و تۆپتۆپێن بوون. دیمه‌نێك ده‌مێكه له كۆڵانه كۆنه‌كانى سلێمانى نه‌مبینیوه، چونكه كۆڵانه كۆنه‌كانى شار له‌ئێستادا كه‌متر ماڵى تێدا ماوه‌و زۆربه‌یان رووخێنراون و كراونه‌ته گه‌راجى ئۆتۆمبێل. ئه‌گه‌ر سه‌رنجى شێوازى خانوو كۆڵانه‌كانیشیان بده‌یت، هه‌مان ده‌ستورو شێوازى خانوه كۆنه‌كانى سابونكه‌ران و ده‌رگه‌زێن و مه‌ڵكه‌ندین. ئه‌وه‌ش ڕوونه كه كاتى خۆى ئه‌م شێوازه له دیزاینى خانوو، لێره‌وه چۆته سلێمانى و زۆربه‌ى خانووه جوان و بازاڕه كۆنه‌كانى سلێمانى وه‌ستاكانیان له ئه‌سفه‌هان و تاران و سنه‌وه هاتوون و له‌سه‌ر ده‌ستى ئه‌وان دروستكراون، بۆیه شێوازى بیناسازى و ته‌نانه‌ت هه‌ندێك دابو نه‌ریت و كلتوریشمان له‌یه‌كه‌وه نزیكه.
بیانییەکان بینینی شوێنەوارە مێژووییەکانیان بەلاوە گرنگ بوو
چووینه نێو هۆتێله‌كه‌وه و ئه‌مجاره كه‌شى حه‌وشه‌ى نێو هۆتێله‌كه‌ش جیاواز بوو، چه‌ندین ژن و پیاوى گه‌شتیارى بیانى له‌سه‌ر مێزو كورسییه تەختەو دارینەکانی هۆتێله‌كه دانیشتبوون، كه هه‌ندێكیان رۆژنامه‌نوس و فۆتۆگرافه‌ر بوون. ئینجا تێگه‌یشتم خانوه‌كه قه‌ره‌باڵغه‌و پڕه له گه‌شتیارى بیانى كه به‌یانیان زوو به جانتاو كۆڵه‌پشته‌وه ده‌چوونه ده‌ره‌وه بۆ شوێنه گه‌شتیارى و مێژووییه‌كان و ئێواران دره‌نگ به شه‌كه‌تى ده‌گه‌ڕانه‌وه بۆ هۆتێله‌كه.
ئه‌وه‌ى من تێبینیم كرد له‌م گه‌شتیاره بیانیانه و قسه‌م له‌گه‌ڵ یه‌كێكیان كرد ئه‌وه‌بوو كه ئه‌وه‌ى به‌لاى ئه‌وانه‌وه جێی بایەخ بوو، بینینى شوێنه‌واره مێژووییه‌كان بوو، هه‌ربۆیه‌شه ئێران و كاشانیان هه‌ڵبژاردبوو بۆ گه‌شته‌كه‌یان تا له نزیكه‌وه ئاشناى ئه‌و مێژووه بن.
گەشتیاری ئێمە و ئەوان
به‌پێچه‌وانه‌ى گه‌شتیارانى كورده‌وه كه كه‌متر بایه‌خ به‌م شوێنه‌واره مێژووییانه ئه‌ده‌ن. ئه‌گه‌رچى سه‌فه‌رو گه‌شت و گه‌ڕانى خه‌ڵكى ئێمه بۆ وڵاتان زۆره، زۆربه‌ى ئه‌و سه‌فه‌رانه‌شى ده‌كرێن كه‌متر بۆ بینینى شوێنه‌واره دێرین و ژیارییه‌كانه و باكگراوندێكى رۆشنبیرى له‌پشته‌وه نیه‌و ته‌نیا بۆ كات به‌سه‌ربردنه. به‌كورتیه‌كه‌ى گه‌شتیارى ئێمه كاتێك ده‌چێته شوێنێك رووده‌كاته باڕو ریستۆرانت و شوێنه ته‌فریحییه‌كان. من پێم خۆش بوو بزانم ئایا ئه‌و هه‌موو كورده‌ى به سه‌فه‌ر دێنه ئێران، چه‌ندییان ڕووده‌كه‌نه شاره‌كانى هاوشێوه‌ى كاشان، كاتێك له ئاغا مه‌هدى خاوه‌ن هۆتێله‌كه‌م پرسى تا ئێستا كورد هاتووه بۆ ئه‌م هۆتێله، وتى نه‌خێر... به‌خۆشحاڵییه‌وه ئێوه یه‌كه‌مین كوردن دێنه ئه‌م هۆتێله‌و هه‌ر به خاترى ئه‌وه‌ش داشكاندنتان له نرخى كرێ هۆتێله‌كه بۆ ئه‌كه‌م ، چونكه من خه‌ڵكى سلێمانیم خۆشده‌وێ. من نازانم ئه‌م قسه‌یه‌ى تا چه‌ند وابوو بۆ من یاخود هه‌ر موجامه‌لە بوو. كاتێك له حسێنى شۆفێریشم پرسى، به‌هه‌مان شێوه وه‌ڵامیدامه‌وه‌و وتى نه‌خێر گه‌شتیارى عه‌ره‌ب زۆر دێن بۆ ئێره، به‌ڵام رێكه‌وتى كوردم نه‌كردووه‌و خۆشحاڵم كه ئێوه‌م ناسیوه. ئیتر بۆمده‌ركه‌وت كه كورد زۆر به‌كه‌مى ڕووده‌كاته ئه‌م شارانه. من لێره‌وه به گه‌شتیارانى كورد ئه‌ڵێم ئێران هه‌ر بریتى نیه له شیمال، به‌ڵكو چه‌ندین شارى مێژوویی و دێرینى ئێران هه‌یه كه چێژ له بینیان وه‌رئه‌گریت، نمونه‌شیان كاشان كه بست به بستى خاكه‌كه‌ى به پانتایى چوار هه‌زارو 300 كم پڕه له شوێنه‌وارى مێژوویى و سروشتى سه‌رسوڕهێنه‌ر.
ماڵى ته‌باته‌بایى
پاشان جانتاو كه‌لوپه‌له‌كانمان پێچایه‌وه، تا بچینه ته‌رمیناڵ و له‌وێشه‌وه به‌ڕێبكه‌وین بۆ ئیسفه‌هانك بۆ ده‌رچوونى پاسى ئیسفه‌هان و ئوتوبوس سه‌عات 10 به‌ڕێ ده‌كه‌وێت. وتم ده‌ی كه‌وایه ئه‌و كاته‌ى كه ماومانه بچین بۆ هه‌ندێ شوێنى جوان و سەرنجڕاکێش، چوین بۆ ماڵى ته‌باته‌بایى، پێشتر ناوبانگی ئەم خانووەم بیستبوو.
ماڵى (ته‌باته‌بایى) کە كه‌وتۆته‌سه‌ر شه‌قامى عه‌له‌وى و كۆڵانى سوڵتان ئه‌میر ئه‌حمه‌د كاشانى. ئه‌م ناوچه‌یه وه‌ك ئەو كۆمه‌ڵه‌خانوەی شار ده‌ناسرێته‌وه، کە هه‌ندێ شوێنى نیشته‌جێبوونى مێژوویى كاشان له نزیك یه‌كترى دروستكراون و به ئاسانى ده‌توانرێ سه‌ر له خانووه دێرینه‌كانى ئه‌م ناوچه‌یه بده‌یت و گه‌ڕانێكى پڕ یاده‌وه‌رى ئه‌نجام بده‌یت. كه بۆ هه‌میشه له بیرو زه‌ینتدا بمێنێته‌وه. سەرەتا کە ئەچیتە ژوورەوە، تا ڕاده‌یه‌ك بچووكه و له یەکەم نیگادا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك چاوه‌ڕێ ناكەیت رووبەرووی خانویەک بیتەوە به‌م هەموو جوانى و گه‌وره‌ییه.
چووینە ژووری شانشین
شێوازی ته‌لارسازى ئه‌م خانووه هه‌روه‌ك خانووه‌كانى ترى په‌یوه‌ست به سه‌رده‌مى قاجار بەته‌واوی له‌ناوه‌وه‌یه و دوورو جیایه له ژیانى ئاپۆڕا‌یى و لەسەر تەرزو شێوازی ئیسلامى دروستكراوه. كه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ناتوانرێ له ده‌ره‌وه دیمەنی خانووەکە یاخود حەوشە یان ژووره‌كانى ببینرێ. چووینە ژوورەوە و کوڕێکی گەنج لە پرسگەکە بوو، بلیتی چوونەژوورەوە 40 تمەنە بۆ هەر نەفەرێک، لە پرسگە نەختێ چاوەرێمان کرد. چووینە ناوه‌وه بە ڕاڕەوێکی تەسک و کەمێک تاریک بە 20 پلیکانەدا چووینە خوارەوە كه له‌دواى بڕینى پلیکانەکان به حه‌وشه‌یه‌كى فراوان و پڕ ڕووناكى ئەگەی، وه‌كو حه‌وشه‌ى ده‌ره‌وه ده‌ناسرێ. بەڵام ئێمە راستەوخۆ نەچوینە نێو حەوشەکە، بەڵکو چووینە ژوورى شانشین کە هەر له‌م به‌شه‌ى خانوه‌كه‌دایه‌و جوانىیەکی تایبه‌تى پێبه‌خشیوه. هه‌روه‌ها هه‌یوانى ئاوێنه، چه‌ندین ژوورو حه‌وشه‌ى چۆڵیش له‌م به‌شه‌دا هه‌ن.
دیمەنێکی شوێنەوارێکی مێژوویی شاری کاشان
ماڵێك كه وه‌ك به‌هه‌شتى ماڵه‌كانى ئێران ناوده‌برێ و ئه‌وه‌نده زه‌وق و سه‌لیقه‌و جوانى هونه‌رى تێدا بەکارهاتووە كه چاوى هه‌موو بینه‌رێك ئه‌وق ده‌كات. باڵاخانه‌یه‌ك كه پێكهاته‌یه‌كى سه‌رسوڕهێنه‌رى ته‌لارسازییە‌و وه‌ك نقێمێكى به‌هادار له‌نێو شوێنه‌وارە دێرینەکانی ئێراندا ده‌دره‌وشێته‌وه.
ماڵى ته‌باته‌باییه‌كانى كاشان وه‌كو یه‌كێك له خانوه سه‌ره‌كییه‌كانى ئێران ده‌ناسرێته‌وه‌و شاكارێکی بێ وێنەیە له هونەری ته‌لارسازى ئێراندا. ئه‌م باڵاخانه‌یه تا ئێستا چه‌ندینجار نۆژه‌نكراوه‌ته‌وه‌و له ئێستادا به تۆمارى 1504له پێڕستى شوێنه‌واره نه‌ته‌وه‌ییه‌كانى ئێراندا تۆمار كراوه.
باڵەخانەکەی جەعفەر تەباتەبایی
ئەم باڵاخانه بێ وێنه‌یە یه‌كێكه له به‌ناوبانگترین باڵاخانه‌كانى سه‌رده‌مى قاجارو له‌ساڵى 1871 ز به ده‌ستى یه‌كێك له بازرگانه به‌ناوبانگ و ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانى ئه‌و سه‌رده‌مه به‌ناوى سه‌ید جه‌عفه‌ر ته‌باته‌بایى لەسەر ڕوبەری 4730 مه‌تر چوارگۆشه له شارى كاشان دروستكراوه. دروستكردنه‌كه‌شى 10 ساڵى پێچووه.
عه‌لى مریه‌مى كاشانى، ته‌لارسازى ناسراوى ئه‌و سه‌رده‌مه، به‌رپرسیارێتى دیزاین و دروستكردنى ئه‌م باڵاخانه‌یه‌ى گرتۆته ئه‌ستۆو بێگومان توانیویه‌تى یه‌كێك له جوانترین و به‌رجه‌سته‌ترین شوێنه‌وارى ته‌لارسازى ڕه‌سه‌نى ئێرانى هه‌روه‌كو شاكارێكى هونه‌رى شكۆدار دروستبكات. ئەم ته‌لارسازە به‌ناوبانگ و ده‌ستڕه‌نگین و كارامەیە كه له پێشینه‌ى خۆیدا چەندین تەلاری تری جوانی وه‌ك بروجردییه‌كان و ماڵى ئه‌مین ده‌وله‌ى دروستكردووه، به‌ڵام ماڵى ته‌باته‌باییه‌كان گه‌وره‌ترین شوێنه‌وارى ئه‌م ته‌لارسازه به‌ناوبانگه ئێرانیه‌یه.
له جوانسازى ئه‌م ته‌لاره‌دا یه‌كێك له شاگرده‌كانى سه‌نیع ئه‌لمه‌لیك كاشانى بووه، كه رۆڵى كاریگه‌رى گێڕاوه‌و ئه‌ركى نیگاركێشان، نه‌قاشى و هه‌روه‌ها گه‌چبڕى ته‌لاره‌كه‌ى له ئه‌ستۆ گرتووە. هه‌ڵبه‌ته سه‌نیع ئه‌لمه‌لیك كاشانى هونه‌رمه‌ندى گه‌وره‌ى ئه‌و قۆناغه بوو سه‌رپه‌رشتىیاری ته‌واوه‌تى خانووەکە بووە.
سه‌ید جه‌عفه‌ر ته‌باته‌بایى بازرگانى فه‌ڕشى ئێرانى بووه‌و هه‌ربۆیه له‌سه‌ر داواى ئه‌و ته‌واوى گه‌چبڕییه‌كان به‌كارهێنراوه له ته‌لاره‌كه‌دا، کە نیگارى ره‌سه‌نى فه‌رشى ئێرانییه. جوانى و شكۆى باڵاخانه‌كه به‌شێوه‌یه‌كى وردو دروست، قه‌رزاربارى سه‌رنج و نه‌خش و نیگارە تایبه‌تییەکانی ئه‌وه‌و هه‌رئه‌وه‌ش بووه هۆى ئه‌وه‌ى كه نەخش و هونه‌رى به‌كارهێنراو له‌م خانوەدا تا ڕاده‌یه‌ك شیاوى سه‌رنجدانێكى تازه‌و نوێ بێت.
چل ژوور و چوار حەوشە
ماڵى ته‌باته‌بایى خاوه‌نى سێ به‌شى سه‌ره‌كییه كه بریتین له به‌شى ناوه‌وه، به‌شى ده‌ره‌وه‌و هه‌روه‌ها به‌شى تایبه‌ت به خزمه‌تكار.
جگە لەوەش لە چل ژوور و چوار حه‌وشه و چوار ژێرزه‌مین، سێ هەواکێش، دوو کارێز پێکدێت.
جوانترین به‌شى خانوه‌كه (به‌شى شانشین)ه. ئه‌م ژووره حه‌وت ده‌رگاى جوان و گه‌وره‌و تایبه‌تى هه‌یه، ده‌توانرێ له شوێنه جیا جیاكانیدا ناسكى و رازاندنه‌وه‌ى بێوێنه ببینرێ. ئاوێنه‌كارییه‌كان، گه‌چبڕى، هونه‌رو لێزانى رازاندنه‌وه‌ى دیوارو بن میچ به نه‌خشى گه‌چى، موقه‌ره‌نس (ژێرتاق) هێشوى رازاوه‌ى گه‌چى له كونجى دیو یان شوێنى پێكه‌وه لكانى بنمیچ و دیواردا.
فەرش و فانۆسە هەڵواسراوەکان
هه‌ر هه‌مووى به جوانترین شێوەو ئه‌وه‌ندەى توانراوه بە پاڵ یه‌كه‌وه دانراون. له به‌شى پێشه‌وه‌ى شانشین، هه‌یوانى ئاوێنه هه‌یه. بۆ دیزاین و رازاندنەوەی بنمیچى هه‌یوانى ئاوێنه به‌هره‌یان له نموونه و قاڵبى ره‌سه‌نى فه‌ڕشى ئێرانى وه‌رگرتووه و به بوونى فانۆسه هه‌ڵواسراوه‌كان جوانیه‌كه‌ى بۆته دوو هێنده.
وێڕاى حه‌وشه‌ى ده‌ره‌وه، دوو حه‌وشه‌ى تر كه له‌و بچوكترن له به‌شى ناوه‌وه و هه‌روه‌ها حه‌وشه‌كیش بۆ خزمه‌تكارانى ماڵ ئاماده‌كراوه. له ناوه‌ڕاستى حه‌وشه‌ى ده‌ره‌وه حه‌وزێكى گه‌وره هه‌یه‌و کە له هەر دوولایەوە هه‌ندێ باخچه به‌شێوه‌ى ئەندازەیی هه‌شت پاڵو دروستکراون كه به شێوه‌ى ته‌واو هاو وێنه‌ن و جوانى تایبه‌تى به فه‌زای خانوەکە ده‌به‌خشن.
سه‌باره‌ت به به‌شى ناوه‌وه‌ى خانووه‌كه زۆر ساده‌تر دیزاین كراوه. خانه‌واده‌ى ته‌باته‌بایى له به‌شى ناوه‌وه‌ى ماڵه‌كه ژیاون. به‌شى ناوه‌وه‌ى بریتییه له یه‌ك ژوورى پێنج ده‌رگا له ناوه‌ڕاستداو له دوولاوه حه‌وشەی بۆ دروستكراوه.
له‌ژێر به‌شى ناوه‌وه‌ى ماڵه‌كه، سارداوێك یان ژێرزه‌مینێك هه‌یه‌و به‌هۆى شێى ئه‌و ئاوه‌ى حه‌وزى حه‌وشه‌كه‌وه كه ده‌چێته ئه‌م ژێرزه‌مینه‌وه، پله‌ى گه‌رما تاڕاده‌یه‌ك فێنكترو خۆشتره. خاڵى جێ سه‌رنج ئه‌وه‌یه كه له وه‌رزى هاویندا پله‌ى گه‌رماى ئه‌م به‌شه له ماڵه‌كه له چاو ژینگه‌ى ده‌وروبه‌ر 15 تا 20 پله فێنكتره. سه‌ربارى به‌شى ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌ى خانوه‌كه، به‌شێكیشى بۆ ژیانى خزمه‌تكار له‌به‌رچاو گیراوه. كه بریتییه له مه‌تبه‌خ، حه‌وشه، چه‌ند ژوورو ژێرزه‌مینێك.
دیمەنەکانی سەردەمی قاجار
خانوه‌كانى سه‌رده‌مى قاجار بەهرەی کاری جیاوازى هه‌ر به‌شێ له خانوه‌كه‌یه‌و هه‌ر به‌شێك له خانوه‌كه به‌شێوه‌یه‌كى تایبه‌ت و بۆ ئامانجێكى دیاریكراو دیزاین كراوه، كه جوانى تایبه‌ت به خۆیان هه‌یه.
سه‌راپای خانووى ته‌باته‌باییه‌كان پڕه له گه‌چکاری و ئاوێنه‌كارییه تاقانه‌كان. سوودوه‌رگرتن له شووشه ره‌نگاوره‌نگه‌كان بۆ ته‌لاره‌كه، جوانبینییەکی له ڕاده‌به‌ده‌رى پێبه‌خشیوه‌و به‌هه‌ر به‌شێكى خانوه‌كه‌دا هه‌نگاو دەنێیت به ته‌واوى هه‌ست بە سەلیقە و هونه‌رى تایبه‌تى ته‌لارسازى دە‌كه‌یت. له هه‌ر شوێنێکی ئەم خانووه مێژووییه، وێنه‌یه‌كى نوێ لە هزرو خەیاڵتدا دروست ده‌بێ كه هیچ كات له‌بیرت ناچێته‌وه.
سەعات 9.30 خولەک لە ماڵی تەباتەبایی هاتینەدەرەوەو بەڕێبکەوین بەرەو ئیسفەهان و بەمجۆرە ماڵئاواییمان لە کاشان کرد.
