مەریوان مەسعود
گۆڤاری (تایم- Time)ی ئەمریكی لە ژمارە (426)ی خۆی لە ساڵی 1957، واتە زیاتر لە 60 ساڵ بەر لە ئەمڕۆ، بابەتێكی بڵاوكردۆتەوە لەسەر رەوشی عیراق و حكومەتەكەی لەو سەردەمە كە حوكمی مەلیكی بوو، بەناونیشانی (THE READERS DIGEST)، كە بابەتی سەرەكی گۆڤارەكەیە و تەنانەت وێنەی سەرەكی ئەو ژمارەیەی گۆڤارەكە، وێنەی (نوری سەعید)ی سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتی عیراقە، سەرەتای وتارەكە دەڵێت:
وڵاتێك هەیە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هیچ جۆرە مەترسیی و دڵەڕاوكێیەك بۆ جیهان دروست ناكات و وڵاتانی رۆژئاوا پشتگیرییەكی بەهێزی دەكەن و رەوتە سۆسیالیستییەكان هیچ كاریگەرییەكیان لەسەری نییە. ئەم وڵاتە لە سەرەتای گەشەكردنیدایە و ئەم گەشەكردنەشی ئەوەی گرنگە كە پشت بە داهاتی خۆی و دارایی خۆی دەبەستێت و ئەوەی پێویستیەتی تەنیا ئامۆژگاری و هاوكاریی لۆجیستی وڵاتە زلهێزەكانە. ئەو وڵاتەش عیراقە، ئەو خاكەی كە هەردوو رووباری دیجلە و فورات بە ناویدا دەڕوات.
دانیشتووانەكەی لە خانووی قوڕ دەژیان
پێش حەوت ساڵ بەشێكی زۆری خاكی عیراق بیابانێكی وشك بوو، تەنانەت سێ لەسەر چواری دانیشتووانەكەی لە خانووی قوڕ دەژیان و بەدەست چەندین پەتا و نەخۆشییەوە دەیانناڵاند وەكو مەلاریا و سكچوون و رشانەوە. بەڵام ئێستا عیراق بە شێوەیەكی باش و خێرا ئاستی ژیان تێیدا بەرزدەبێتەوەو چەندین پرۆژەی خزمەتگوزاریی مەزنی تێدا ئەنجامدەدرێت. لەوانە پرۆژەی بەربەست بۆ رێگری لە لافاو و كارگەی بەرهەمهێنانی خۆراك، تەنانەت چەند مانگێك پێش ئێستا مەلیك فەیسەڵی دووەم مەلیكە گەنجەكەی عیراق گەورەترین بەنداوی كردەوە لەسەر رووباری فورات لە پارێزگای حللە كە توانی هەڵگرتنی زیاتر لە 148000 هێكتار زەوی ئاوی هەیە كە بۆ بواری كشتوكاڵی سوودی زۆر دەبێت. هەروەها ئەم مەلیكە گەنجە زیاتر لە 40 هێكتار زەوی دابەشكرد بەسەر 2000 جوتیار تا لەو ئاوە سوودمەند بن و كشتوكاڵ بكەن.
هەر لە هەمان هەفتەدا، مەلیك سەفەری كرد بۆ پارێزگای موسڵ گەورەترین كارگەی رستن و چنینی كردەوە كە تێچووەكەی 4 ملیۆن پاوەند بووە. لە بەغداش بەردی بناغەی 1250 یەكەی نیشتەجێبوونی دانا، و هەروەها دوو پردی گەورەی دروستكرد لەسەر رووباری دیجلە بە بڕی 1.5 ملیۆن پاوەند، پاشان پردێكی تر دروستكرا هەر لەو كاتە لە سامەرا بە بڕی 14 ملیۆن پاوەند كە رێگری دەكات لەوەی لافاو زیان بە بەغدا و شارەكانی باشووری عیراق بگەیەنێت.
هەروەها مەلیك پلانی دروستكردنی 400 هەزار یەكەی نیشتەجێبوونی دانا، و توانی 25 هەزاری جێبەجێبكات لە هەموو عیراق، هەروەها 5 ملیۆن پاوەندی تەرخانكرد بۆ چاككردنی كەرتی تەندروستی و توانرا 1000 سیسەم بۆ نەخۆشخانەكانی بەغدا بكڕێت و 50 نەخۆشخانەش لە هەموو عیراق بنیاتنرا، لەگەڵ 250 خوێندنگەی نوێ.
پیاوە بەهێزەكەی عیراق
راپۆرتەكەی گۆڤاری (تایم)ی ئەمریكی، زۆربەی ئیمتیازەكانی ئەم كارەی بۆ هەوڵی نوری سەعیدی سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتی عیراق گەڕاندۆتەوەو بۆیە نووسیویەتی:
پیاوە بەهێزەكەی عیراق (نوری سەعید) كە چەند جارێكە سەرۆك وەزیرانی عیراقە، ئەو پلانداڕێژەری سەرەكی ئاوەدانكردنەوەی عیراقە.
جگە لەمانەش ئەو كاتە نەوتی عیراق لەلایەن وڵاتانی بێگانەوە دەستی بەسەرداگیرابوو، بەڵام نوری سەعید سوربوو لەسەر ئەوەی رێكەوتێكی وەكو سعودیە لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكان بكرێت كە نەوت دەردەهێنن لە كێڵگەكانی عیراق، ئەویش بریتی بوو لەوەی كە 50 %ی داهاتی نەوتەكە راستەوخۆ بۆ عیراق بێت و توانی لە ساڵی 1952 ئەوە بكات.
نوری سەعید لە کاتی کردنەوەی یەکێک لە پڕۆژەکانی بەغدا
نەوتی عیراق بۆ خەڵكی عیراق
نوری سەعید، وتەیەكی بەناوبانگی هەیە لەبارەی نەوتی عیراقەوەو دەڵێت: من سورم لەسەر ئەوەی كە نەوتی عیراق بۆ خەڵكی عیراق بەكاربێت، نەك وەكو وڵاتی سعودیە تەرخانبكرێت بۆ كڕینی ئۆتۆمبێلی كادیلاك و بەدەست شازادەكانەوە بێت.
بۆیە زۆربەی داهاتی نەوتی عیراق بۆ پرۆژەی ئاوەدانی و بنیاتناوە تەرخانكرا كە رێژەكەی دەگەیشتە 70%ی داهاتەكە بۆ پرۆژەی دوور مەوداو 30 %ی بۆ پرۆژەی ئانی و خێرا. بۆ ئەمەش نوری سەعید ئەنجومەنی ئاوەدانكردنەوەی عیراقی دامەزراند كە خۆی سەرۆكی بوو و پێكهاتبوو لە 10 ئەندامی تریش كە خەڵكی شارەزا و راوێژكاری ئەمریكی و بەریتانیشی تێدابوو.
عیراق لەو ماوەیە نزیكەی 13 ملیۆن دۆلاری لە بانكی نێودەوڵەتی قەرز كرد، توانی لە ماوەی دوو ساڵدا قەرزەكانی بداتەوە، دیارە 13 ملیۆن دۆلاری پەنجاكان ئێجگار زۆر بووە.
نوری سەعید، نموونەی باڵای سعودیە بوو، كە نەیدەویست گەندەڵی و بەهەدەردان وەكو ئەوان بێت، بۆ نموونە سعودیە 50 ملیۆن دۆلاری قەرزكردبوو، بەڵام هیچ پرۆژەیەكی گەورەی ئەنجام نەدابوو.
