خوێندنەوەیەك بۆ كتێبی بەرەی نیشتمانیی یەكگرتوو

نەوزادی موهەندیس

ئەم كتێبە لە دوو توێی 272 لاپەڕەدا و لە نووسینی  جەلال تاڵەبانی بە زمانی عەرەبیە و لە لایەن «ئەكبەر حەسەن»ەوە وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی كوردی و لەلایەن «نەجمەدین فەقێ‌ عەبدوڵڵا»وە پێشەكی بۆ نووسراوە و پێداچوونەوەی بۆ كراوە. وەك پڕۆژەی كۆبەرهەمی مام جەلال لەلایەن مەكتەبی گەشەپێدانی بیر و هوشیاری یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە لە ساڵی 2021دا بە بەرگ و ناوەڕۆكێكی جوانەوە دیزاین و چاپكراوە.

كتێبەكە لە چوار فەسڵ پێكدێت:
فەسڵی یەكەم: پێویستی بەرەی نیشتمانی پێشكەوتنخوازی یەكگرتوو
فەسڵی دوویەم: سروشتی بەرەی نیشتمانی پێشكەوتنخوازی سەكگرتوو
فەسڵی سێیەم : ئامانجەكانی بەرەی نیشتمانی پێشكەوتنخوازی یەكگرتوو
فەسڵی چوارەم: پێداویستییەكانی بەرەی نیشتمانی پێشكەوتنخوازی یەكگرتوو.
ئەم كتێبە لە ساڵانی 1971-1972 لە وڵاتی شام لەلایەن سەرۆك مام جەلالەوە نووسراوە و بە زمانی عەرەبی و بە زنجیرە لە گۆڤاری «الهدف»ی هەفتانەی زمانحاڵی «بەرەی میللی بۆ رزگاریی فەلەستین»دا بڵاوكراوەتەوە. كاتی خۆی قەدەغە بووە كتێبەكە بێتە ناو عیراقەوە، لەبەر بیروڕاكانی نێوی تایبەت بە چۆنێتی خەبات و شێوازی بیركردنەوە و ئەو تێورییانەی كە خراونەتەڕوو لە تێورییەكانی ماركس - لینینی و ماویزم، كە هەموانیان لەپێناو سەرخستن و وەدیهێنانی سیستەمێكی حوكمڕانی سۆسیالیستی لە پێناو چەسپاندنی دیموكراسی و دادپەروەری كۆمەڵایەتی و یەكسانی و  ئازادییەكان و خۆشگوزەرانی كۆمەڵگادا بووە. بەهەمان شێوە بیروڕاكان وابووە كە دژی زوڵم و زۆر و چەوساندنەوەی چینایەتی و نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبی بووە. هەموانیان بۆ ئەو كات بیروباوەڕی نوێی مرۆڤانە و دژی بیروباوەڕەكانی سیستەمی حوكمڕانی بەعسی عەرەبی ئیشتراكی بوون لە عیراقدا.

بە عەرەب و كوردەوە
كتێبەكە لە ساڵانی سەرەتای حەفتاكاندا نووسراوە و دەكاتە قۆناغی دامەزراندن و پێكەوەگرێدانی كۆڕوكۆبونەوە و ئەڵقە رۆشنبیرییەكانی  رێكخراوی كۆمەڵەی ماركس - لینینی چەپی پێشكەوتووخواز لەلایەن كۆمەڵێك تێكۆشەری گەلەكەمانەوە بە رابەرایەتی مام جەلال دامەزراوە و كەوتۆتە خۆی بۆ كۆمكردنەوەی زیاترین كەسانی تێكۆشەر و هەڵگری بیروباوەڕی سۆسیالیستی و چەپی پێشكەوتووخواز دژ بە دەسەڵات و بیروباوەڕە باوەكانی ئەو سەردەمی پارتی دیموكراتی كوردستانیش كە لە سایەی بەیانی 11ی ئازاری ساڵی 1970وە دەسەڵاتی ناو شارەكانی گرتبووە دەست لەكوردستاندا. كە لەسەر بنەمای بیری كۆنەپارێزی و دواكەوتوو و خێڵەكی بنیاتنرابوو.
مام جەلال زۆر بەڕوونی و ئاشكرا داوای پێكەوەنانی بەرەیەكی  نیشتمانی یەكگرتوو دەكات لەلایەك لەنێوان هەموو پارت و سەركردە و رێكخراوەكانی عیراق بە عەرەب و كوردەوە بۆ رووبەڕووبونەوەی ئەو مەدە شۆڤێنی و خۆسەپێنەی رژێمی بەعسی ئەوكاتە و لەلایەكی تریشەوە لەكوردستانیشدا هەمان داوادەكات بۆ ئەوەی خەباتی چینایەتی گەشەی پێبدرێت و نوێنەرانی هەموو چین و توێژە شۆڕشگێڕەكان لەبەرەیەكی نیشتمانی پێشكەوتوخوازدا یەكبگرن و خەبات بكەن بۆ وەدیهێنانی ئامانجەكانیان لە پێناو رزگاری نیشتمانی و چەسپاندنی ماف و داواكارییە رەواكانی كورد لە چوارچێوەی دەوڵەتی عیراقی ئەو كاتەدا.
مام جەلال زۆر بە جوانی و بەسەلیقەی خۆی هەموو بیروڕاكانی خۆی رێكخستووە و پیشانداوە و بەڵگەی بۆ هەموانیش هێناوەتەوە بە بیروڕاو و ئەندێشە و وتەكانی رابەرانی ماركسیزم - لینینزم  هەر لە ماركس و ئەنگڵز و لینین و ماوتسی تۆنگ و رابەرانی ئەو سەردەمی دونیای سۆسیالیستی و خەباتی شۆڕشگێڕی.

رژێمێكی عەرەبی شۆڤێنی
ئاشكرایە وەك باسمانكرد سەرەتای ساڵانی حەفتاكان قۆناغی دامەزراندنی كۆمەڵەی ماركسی لینیی كوردستان بووە بە نهێنی و لەناو هەناوی پارتی دیموكراتی كوردستاندا و قۆناغی گەشەپێدانی فكر و بەستنی ئەڵقە رۆشنبیرییەكان بووە لە نێو كادر و ئەندامانی سەرەتا و دامەزرێنەرانی ئەو كات. هەربۆیەش مام جەلال وەك رابەر و سەركردەیەكی مەیدانی و تیۆریش بە ئەركی خۆی زانیوە كەڵك لە بیروباوەڕ و بنەما فكرییەكانی ماركس- لینینی و ماوییش وەربگرێت و هەموان گۆش بكات بەو بیروباوەڕانە. هەموو ئامانجیشی بریتیی بووە لە پێكەوەنان و دامەزراندنی  هێزێكی چەكداری شۆڕشگێڕی ڕێكخراوی پێشكەوتووخواز كە ڕابەرایەتی شۆڕشێكی چەكداری بكات لە كوردستاندا، چونكە بۆ ئەوكاتە و دواتریش ئەو بڕوایە چەسپابوو كە بەبێ‌ بوونی ئاوها رێكخراوێك مەحاڵە شۆڕشی كوردی بگاتە ئامانجەكانی خۆی لەسایەی رژێمێكی عەرەبی شۆڤێنی و توتالیتاری و شمولی بەعسەوە. كە بەهیچ شێوەیەك بڕوای بە مافی نەتەوایەتی كورد وەك نەتەوە و چین و توێژەكانی و ئازادی و دادپەروەری و یەكسانی و مافەكانی مرۆڤ نەبوو. تەنها و تەنها دەسەڵات و بیروباوەڕە شۆڤێنیە عەرەبی و بەعسیەكانی لا مەبەست بووە. هەربۆیەش هەمیشە لەهەوڵی پێكەوەنانی بەرەیەكی بەناو پێشكەوتووخوازی نیشتمانی درۆینەوە بووە لەگەڵ هەموو حیزب و سەركرەدكانی ئەو سەرمەدا تەنها بەڕابەرایەتی حزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراكی و بیروباوەڕەكانی.

رێگەیەكی دیكەش نییە
مام جەلال لە بەرامبەر ئەو بەرە درۆینەی بەعسدا هەستاوە بەبانگەشكردن بۆ پێكەوەنانی بەرەیەكی نیشتمانی یەكگرتووی راستەقینە دژی هەموو رژێم و سیستەمێكی حوكمڕانی سەرمایەداری و ئیمپریالیزمی و زایۆنیزمی و دیكتاتۆری. مام جەلال دەربارەی گرنگی پێكەوەنانی ئەو بەرەیە دەنووسێت: (هیچ رێگەیەكی كردەیی دیكە لە ئارادا نییە. رێگەیەكی دیكەش نییە كە سەرجەم حزب و دەستە پێشكەوتنخوازەكان لەوڵاتدا هاوڕا بن لەسەری و پێیدا بڕۆن.
واقیعی كۆمەڵگەی عیراقی فرە نەتەوە و فرەچین و حزب و پێویستییەكانی گەشەسەندنە كۆمەڵایەتییەكەی و پێشكەوتنە ئابووریی و سیاسی و كەلتورییەكەی و پێداویستییەكانی بەرپاكردنی جەنگی گەورەی نیشتمانی دژی ئیمپریالیزم و زایۆنیزم و پێداویستیەكانی پاراستنی دەستكەوتەكانی گەلەكەمان. بگرە تەنانەت پێویستییەكانی پەرەسەندن و پێشكەوتنی حزبەكانمان و دەستە نیشتمانیە پێشكەوتنخوازەكانیشمان، هەموو ئەمانە بەرەی یەكگرتوو وەك تاقە رێگەی یەكانگیركردنی هێزە پێشكەوتنخواز و شۆڕشگێڕەكانی گەلەكەمان دەسەپێنن كە لە حیزبە پێشكەوتنخواز و شۆڕشگێڕەكان لەیەك بەرەی تۆكمەدا بەرجەستە دەبێت.) 
مام جەلال تایبەت بە سروشتی بەرەی  نیشتمانی پێشكەوتووخوازی یەكگرتوو دەنووسێت:(بەرە لە جەوهەری خۆیدا هاوپەیمانێتییەكی چینایەتییە لە قۆناغێكی مێژوویی دیاریكراودا. ئەو هاوپەیمانێتیە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت كە ئامانجە هاوبەشەكان، چینە كۆمەڵایەتییە جیاوازەكان لە گۆڕەپانی خەباتی هاوبەشدا كۆدەكەنەوە، هەروەك چۆن مەترسییە هاوبەشەكان دوژمنەکان پێکەوە كۆ دەكاتەوە.)
بەهەمانشێوە باس لە جۆرەكانی بەرەی نیشتمانی پێشكەوتووخوازی یەكگرتووش دەكات و دابەشیان دەكاتە سەر: بەرەی میللی و بەرەی نیشتمانی یەكگرتوو.
لەم چینە سەرەكیانە پێكهاتووە
ئاشكرایە هەموو ئەم خەبات و تێكۆشانەش دەوەستێتە سەر ئاستی هوشیاری و ململانێ‌ چینایەتییەكانی ناو كۆمەڵگە كە واباس دەكات كە كۆمەڵگە لەم چینە سەرەكیانە پێكهاتووە: چینی كرێكار و چینی جووتیار كە هێزێكی بنچینەیی پاڵنەری شۆڕشی نیشتمانی دیموكراسیە و چینی وردە بۆرژواز وەك هێزێكی پێشكەوتنخواز و چوارم چینیش بریتیە لە چینی بۆرژوازی نیشتمانی.
باسیشی لەبەرەی دژ بەم بەرەی چینە شۆڕشگێڕ و نیشتمانیانە كردووە كە بریتین لەهەریەكە لە فیودالیزم و بۆرژوازی كۆمپرادۆری و سەرمایەداری گەورە و تاقمە كۆنەپەرستەكان.
لە جێگەیەكی تریشدا بەدووردورێژی باس لەهەریەكە لە  شۆڕشی نیشتمانی دیموكراسی و قۆناغی رزگاری نیشتمانیش دەكات. باس لە هەڵوێستی چینە كۆمەڵایەتییەكانیش  لە (فیوداڵ و بۆرژوازی كۆمپرادۆری  و بۆرژوازی نیشتمانی) و بێتوانایی و دژایەتیان و باس لەڕەوتی ریڤینیزمیش دەكات لەو دوو شۆڕش و قۆناغانەدا.
لەجێگەیەكی تردا باس لە هەڵە و هەڵپە و كەموكوڕییەكانی هەریەكە لەو چین و توێژانە دەكات و زۆرجارانیش بە هەڵپەی چەپڕەوانەی هەرزەكارانە ناویان دەبات بۆ گەیشتنی دەستبەجێ‌ بە سۆشیالیزم.

بەرژەوەند پەرستی
مام جەلال لە بەشێكی تردا باس لە رۆڵی گەورە و گرنگ و كاریگەری چینی كرێكار و هاوپەیمانی و كاری هاوبەشی لەگەڵ جووتیاراندا دەكات لە سەركردایەتی شۆڕشی دیموكراسیدا بەپێچەوانەی  رۆڵی راڕایی و دوودڵی و ترسنۆكی و بەرژەوەند پەرستی بۆرژوازی نیشتمانیدا لەرابەرایەتیكردنی شۆڕشدا و دەڵێت:(توانای چینی كرێكار و قابیلییەتەكەی لە سەركردایەتیكردنی شۆڕشی نیشتمانی دیموكراسی و شۆڕشی سۆسیالیستیدا، پشت ئەستورە بە خەسڵەت و تایبەتمەندییە چینایەتی و قابیلییەتە جەنگاوەری و وزە شۆڕشگێڕییەكەی وەك نوێترین چینی كۆمەڵایەتی رەنجدەری ستەملێكراو).
لە كۆتاییدا ئەم كتێبە لەگەڵ ئەوەی زیاد لە 50 ساڵ بەسەر نووسینیدا تێپەڕ بووە، بەڵام بەڕای بەندە هێشتا بیروباوەڕ و بنەما فكری و لێكدانەوەكانی پێویستییەكی ئەم سەردەمەن بۆ وەدیهێنانی تەواوی ئامانجە مرۆڤدۆستانەكان لە ئازادی و دیموكراسی و دادپەورەی و یەكسانی و كاری پێكەوەیی نێوان هەموو نەتەوە و چین و توێژ و حزب و سەركردە سیاسیەكان.
هەربۆیە بەلای بەندەوە گرنگە هەموان ئەم كتێبە ناوازە و نایابەی سەرۆك مام جەلال بخوێننەوە، بەتایبەتی بۆ كادرانی حزبی و سیاسی بەهەموو جیاوازییە فكریەكانیانەوە.