حكومەتیش پلانی نییە

عیراق بەدەست تەقینەوەی دانیشتوان و كەمئاوییەوە دەناڵێنێ

ئاوێنەی عیراق

خاكێك بۆ ئەوە خولقاوە، تا ببێتە لانكەی شارستانییەكانی جیهان، لە دێراوەكانی سە زەوییەكەی یەكەم تۆو چێنراو و یەكەم روباریش پێیدا تێپەڕی، بۆ چەندان سەدە باخێكی پێگەیشتووی هەموو جۆرە كشتوكاڵەكان بوو، مرۆڤ و ئاژەڵ و باڵندە بەروبومەكەیان دەخوارد. 

دەبێت لەئێستادا چی روویدابێت كە كشتوكاڵ  كەمبۆتەوە و زەوییەكەی وشكهەڵگەڕاوە و ئاسایشی خۆراكی كەوتۆتە نێوان گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا و پشتگوێخستن و بێخەمی حكومەتەوە. 

چەمكی ئاسایشی خۆراك 
چەمكی ئاسایشی خۆراك، بەپێی پێناسەی رێكخراوی خۆراك و كشتوكاڵی نێودەوڵەتی (فاو)، واتا «دابینكردنی خۆراك بۆ هەموو تاكەكانی كۆمەڵگە كە دەبێت بە بڕ و جۆری پێویست دابین بكرێت، لەپێناو پڕكردنەوەی پێداویستییەكان بەشێوەیەكی بەردەوام بۆ ژیانێكی تەندروست و چالاك». 

ئەم پێناسەیە، جیاوازیی هەیە لەگەڵ چەمكە باوەكەی ئاسایشی خۆراك كە وابەستەی هێنانەدی خۆژییەنییە بەپشتبەستن بە دەوڵەت لە داهات و تواناكانی بەرهەمی پێداویستییە خۆراكییەكانی ناوخۆ. ئەو جیاوازییەی چەمكی ئاسایشی خۆراك، بەپێی پێناسەكەی فاو، زیاتر گونجاوە لەگەڵ وەرچەرخانە ئابورییەكانی ئێستا، و رزگاربوونی بازرگانی نێودەوڵەتی لە كاڵا و پێداویستی خۆراكی. 

بەشێوەیەكی گشتی پشت بە هێنانەدی هەنگاوەكانی پێشوو دەبەستێت، ناكرێت بازییان بەسەردا هەڵبنرێت، ئەو هەنگاوانە وڵاتانی تر تێیانپەڕاندووە، یان خەریكە تێیدەپەڕێنن، بۆیە مافی ئەوەیان هەیە قسە لەسەر ئاسایشی خۆراك بكەن، لە عیراقیش ئایندەی ئاسایشی خۆراك وابەستەی هاتنەدی چاكسازییەكی گشتییە، لەڕێی پلانەكانی گەشەپێدانی هەمەلایەنە لە سایەی سەقامگیریی سیاسی و كۆمەڵایەتی. 

ئیدارەی سیاسی كەرتی ئابوری لەناوبردووە 
لە دوای ساڵی 2003، عیراق رەوشێكی سیاسی و ئیداریی ناجێگیریی بەخۆوەبینی، ئەمەش كاریگەریی مەترسیداریی لەسەر كەرتی كشتوكاڵ و ئاسایشی خۆراكی دروستكرد. 

سیستمی سیاسی نوێ‌، سەركەوتوو نەبوو لە ئامادەكردنی پرۆگرامێكی روون بۆ ئیدارەدانی دەوڵەت، یان پلانەكانی گەشەپێدان بۆ هەستاوەی ئابوری تێكچووی دەوڵەت. 

لەم سۆنگەیەوە، كەرتی كشتوكاڵ وەك كەرتەكانی تر، رووبەڕووی پشتگوێخستنێكی روون بۆوە كە لە نەبوونی پشتیوانی بۆ بەرهەمی كشتوكاڵی و پشتبەستنی دەوڵەت بە هاوردەكردن بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی هاووڵاتی خۆی دەبینێتەوە، راپۆرتەكانیش دەڵێن، جەختكردنەوە لەسەر هاوردەكردن لەژێر كاریگەریی گەندەڵییەكی ئیداری رێكخراودا بووە كە لەلایەن هێزە سیاسییە دەستڕۆیشتووە سودمەندەكانەوە پشتیوانیان لێكراوە، بە تایبەت لە گرێبەستەكانی وەزارەتی بازرگانی كە لەسەر حیسابی كشتوكاڵ و بەرهەمی نیشتمانی بوون. 

زیادبونێكی بێ‌ پێشینەی ژمارەی دانیشتوان 
كێشەی ئاسایشی خۆراك لەم بیست ساڵی دواییدا بەهۆی پێوەرە تایبەتەكان بڵاوبۆوە، وەك گەشەی خێرای دانیشتوان  كە بووە مایەی هەڵكشانی ئاستی داواكاریی لەسەر ماددە خۆراكییەكان، یان خستنەگەڕی رووبەری زیاتری زەوییەكان بۆ مەبەستی نیشتەجێ‌ و تەلارسازیی كە زۆر جار پرۆژەكان لەسەر ئەو زەوییە كشتوكاڵییانە دروست دەكرێن كە بۆ بەرهەمی ماددە خۆراكییەكان ئامادەكرابوون. لەگەڵ سنورداربوونی رووبەری زەوییە كشتوكاڵییەكان، بەراورد بە زیادبوونی دانیشتوان، بە هەمان شێوە عیراق لە پلەی یەكەمدایە لەسەر ئاستی جیهان لەڕووی گەشەی دانیشتوان، بە جۆرێك رێژەی زیادبوونی ساڵانەی 2.5% تێپەڕاندووە، ئەمەش بارگرانی زیاتری بۆ بودجە دروستكردووە و بۆتە مایەی كەمبوونەوەی هەلی كار لەبەرامبەر زیادبوونی داواكاریی لەسەر هەموو پێداویستییە مرۆییەكان، لە هەمان كاتدا مانەوەی رێژەی بەرهەمی هێكتارێكی كشتوكاڵی وەك خۆی، و كەمبوونەوەی ئاو بەهۆی گۆڕانكاریی دانیشتوان و گۆڕانكاریی ژینگەیی و كاریگەریی فاكتەرە سیاسی و نێودەوڵەتییەكان، ئاڵەنگاریی گەورەیان لەبەردەم تواناكانی دەوڵەتدا دروستكردووە.  

ئەم كێشانە لە ئاكامی كەڵەكەبوونی ئەو هەڵانەدان كە پێویستییان بە هەوڵی گەورەیە بۆ چارەسەركردنییان، بەو پێیەی هاوبەشی كەرتی كشتوكاڵ و راو و دارستانەكان گەیشتوونەتە 2.9 %ی كۆی گشتی داهاتی ناوخۆ لە ساڵی 2020 لە عیراق، ئەمەش رێژەیەكی زۆر نزمە بەراورد بەزۆربەی وڵاتە عەرەبییەكان، وەك لە ئامارەكانی راپۆرتی ئابوری عەرەبی یەكگرتوو لە 2021دا ئاماژەی پێكردووە. 

لەبارەی رەوشی كۆمەڵایەتی و پێكهاتەی دانیشتوان و نزمی ئاستی زانستی و تەكنیكی، ئەوا عیراق لە رەوشێكی كۆمەڵایەتی وەهادا دەژی كە مایەی گەشبینی نییە، بەهۆی ناكارامەیی حكومی لەو بابەتەدا كە بەشێوەیەكی ناڕێكخراوە لەنێوان هەموو كەرتەكانی كۆمەڵگە و ناوچەكانی. ئەم كێشەیە، پێویستی بە هەوڵێكی نائاساییە بۆ بنیاتنانەوە و دروستكردنەوەی مرۆڤ، چونكە مرۆڤ بڕبڕەپشتی هەموو بنیاتنان و  گەشەكردنێكە. 

چارەسەرە ریشەییەكان 
دەكرێت بڵێین، لەگەڵ بوونی توانای باش بۆ كشتوكاڵ لە عیراق، لەڕووی كەشوهەوا و سەرچاوە ئاوییەكان و زەوی كشتوكاڵی، و دەستی كار و توانا مادی و مەعنەوی. ئەم توانایانە رووبەڕووی كێشەی راستەقینە بونەتەوە، هەندێكییان خۆیین، واتا لەڕێی فاكتەرە سروشتییەكانەوە سەرچاوەیان گرتووە، وەك بەرزبوونەوەی رێژەی خوێ‌ لە زەوییدا، بەهۆی تێپەڕینی ئاوی رووبارەكان بە ناوچە كشتوكاڵییەكان كە بە هەمان شێوە بۆتە مایەی بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرما و هەڵماندن، دواكەوتوویی پرۆژەكانی ئاوەڕۆ و خراپ بەكارهێنانی ئاو و نەبوونی پلانە هەمەلایەنەكانیش، هێندەی تر كێشەكەیان ئاڵۆزكردووە. 

هەندێك لە كێشەكان فاكتەری ئیقلیمی و نێودەوڵەتییان لەپشتەوەیە كە خۆیان لە كەمی بڕی  بەردانەوەی ئەو ئاوانەدا دەبیننەوە كە لە توركیا و ئێرانەوە هەڵدەقوڵێن، لە سایەی نائامادەیی یاسا نێودەوڵەتییەكان كە مافەكان لە ئاودا رێكدەخات، وەك چۆن لە كێشە تەكنیكییە كشتوكاڵییەكان و كێشەكانی بەروبومی ئاژەڵیدا هەن، رەوشی سیاسی و پێكهاتەی كۆمەڵایەتیش كەوتوونەتە ژێر كاریگەریی دیاردەكانی جەنگ و كۆچی ناڕێكخراو، ئەمانە كاریگەرییان لەسەر پەیوەستبوون بە زەوی و شێوازەكانی بەكارهێهنانی دروستكردووە. 

لەپێناو بەكارهێنانێكی شیاو بۆ زەوییە كشتوكاڵییەكان، پێویستە روماڵێكی نوێ‌ بۆ زەوییەكان بكرێت، لەپێناو زانینی رووبەری زەوییە كشتوكاڵییەكان، و ئەوانەی خوێیاوی بوون كاریگەریی لەسەر دروستكردوون و پێویستییان بە چارەسەرە. دەبێت چاو بە بەرنامە باوەكاندا بخشێنرێتەوە، لەڕووی چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو سامانە ئاوییانەی بەردەستن.  

رێكخراوی خۆراك و كشتوكاڵی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان لە عیراق (فاو)، راپرسییەكی لەبارەی ئاسایشی خۆراك لە سەرەتای بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا ئامادەكردووە كە بەچاوپێكەوتن لەگەڵ جوتیاران و بەرپرسان و كۆمپانیا بچوك و مامناوەندەكان دەستیپێكردووە، ئامانج لەو كارەش هەڵوەستەكردنە بەرامبەر بە حاڵەتەكە، ئاكامەكەش بەجۆرێك بینرا كە  بەشێك لە 60% كەوتوونەتە ژێر كاریگەریی پەتاكە، بەهۆی دابەزینی نرخ و دەستەبەرنەبوونی ماددە سەرەتاییەكان و كەرەنتینە، بە هەمان شێوە زۆرێك لە پرۆژە بچوك و مامناوەندەكان بەرەو داخستن دەچوون، بەهۆی راوەستانی كارەكانیان، بەڵام لەدوای باشووبونی رەوشەكە، رێژەی راوەستان بۆ 30 % كەبۆتەوە. 

بەبۆچوونی چاوێران، ئەو كۆبوونەوانەی سەبارەت بە سیستمە خۆراكییەكان و خۆراك و ئاسایشی خۆراك لەماوەی ساڵانی داهاتوودا سازدەكرێن، دەبنە مایەی هەلی هاتنەوەئارای پرسەكان، تا لێكنزكبوونەوەیەكی زیاتر رێكخراو لەسەر ئاستی جیهانی هەبێت بۆ رەوشی ئەو سیاسەت و وەبەرهێنانەی رێگە بۆ تاوتوێكردن و چارەسەركردنی پرسەكان خۆش دەكەن، لە سایەی  ئەو پەرەسەندنە نێودەوڵەتیانەی لە بواری ئاسایشی خۆراكدا روودەدەن لەگەڵ كاریگەرییەكانی پەتای كۆرۆنا و پەتاكانی تر لەسەر ئاستی جیهان.