شه‌مێران عه‌لی
ماتیس تابلۆی سه‌مای له ساڵی 1910 دروستكردووه. تابلۆكه بۆ یه‌كه‌م جار له ساڵی 1910دا دوای دروستكردنی له كۆشكی گه‌وره‌ی شانزه‌لیزێ له پاریس نمایشكراوه. تابلۆكه پێنج فیگه‌ری سه‌ماكه‌ر پیشانده‌دات، به ره‌نگێكی سووری به‌هێز نه‌خشێنراون، له به‌رامبه‌ر دیمه‌نێكی سه‌وزی زۆر ساده و ئاسمانی شین و قووڵدا دانراون. ره‌نگدانه‌وه‌ی سه‌رسامی سه‌ره‌تایی ماتیسه به‌هونه‌ری سه‌ره‌تایی و پالێتێكی ره‌نگی كلاسیكی فۆڤیستی به‌كارده‌هێنێت، ره‌نگه گه‌رمه چڕه‌كان له‌به‌رامبه‌ر بنه‌مای شین-سه‌وزی فێنك و یه‌ك له دوای یه‌كبوونی ریتمیكی رووتی سه‌ماكردن هه‌سته‌كانی رزگاری سۆزداری و چێژوه‌رگرتن ده‌گه‌یه‌نن.
له نێو به‌ناوبانگترین به‌رهه‌مه‌كانی هێنری ماتیسدا، تابلۆی سه‌ما بۆ ژیان و خۆشی و گه‌ڕانه‌وه بۆ سروشت و بووه‌ته ئایكۆنێكی هونه‌ری مۆدێرن. ئه‌م تابلۆیه به‌ساده‌یی و وزه‌ی خۆی جیاده‌كرێته‌وه و له هونه‌ری سه‌ده‌ی بیسته‌مدا بڕگه‌یه‌كی گرنگی به‌جێهێشتووه. تابلۆكه له لووتكه‌ی جوانیناسیدا كێشراوه، رزگاربوون له رێكه‌وتنه‌كانی هونه‌ری رۆژئاوا به‌رجه‌سته ده‌كات. هه‌ڵبژاردنه جوانكارییه‌كانی هێنری ماتیس بۆ ئه‌م تابلۆیه بووه هۆی دروستبوونی جه‌نجاڵی له ساڵۆنه‌كانی هونه‌ری ساڵانی 1910دا ره‌نگی رووتی بوێر و ره‌نگه زۆر به‌كارهێنراوه‌كان هه‌ستێكی سه‌ره‌تاییان به‌كاره هونه‌رییه‌كه به‌خشیوه. ماتیس ته‌نها سێ ره‌نگی به‌كارهێناوه بۆ وێناكردنی بینینه‌كه‌ی كه بریتین له شین و سه‌وز و سوور. ئه‌م سێ ره‌نگه گه‌شاوه كۆنتراستێكی چڕ دروست ده‌كه‌ن به توندی ده‌كه‌وێته سه‌رچاو. ئامانجی ماتیس ئه‌وه نه‌بوو بینه‌ران تووشی شۆك بكات، به‌پێچه‌وانه‌وه هه‌وڵی ده‌دا مرۆڤه‌كان له‌گه‌ڵ یه‌كتر و له‌گه‌ڵ سروشتدا یه‌ك بخاته‌وه.
ماتیس ئامانجی دروستكردنی كۆكردنه‌وه‌ی سه‌ره‌تایی بوو. شێوه كێشراوه‌كانی غه‌ریزه‌یی له هونه‌ری فۆڵكلۆر و ره‌نگه زیندووه‌كانه‌وه ئیلهامیان وه‌رگرتووه، غه‌ریزه و سروشت ده‌رده‌بڕن. تاكه‌كان به ته‌واوی له سه‌ماكانیاندا ون ده‌بن، بێئاگا له‌هه‌ر پابه‌ندبوونێك و كارێكی رۆژانه. ماتیس سه‌رنجی له‌سه‌ر رواڵه‌تی تاكه‌كه‌سی سه‌ماكه‌ره‌كان نییه، به‌ڵكو سه‌رنجی له‌سه‌ر ئه‌و جووڵه و ریتمه‌یه پێكه‌وه دروستی ده‌كه‌ن.
له تابلۆی سه‌مادا، ماتیس خۆی له ورده‌كاری و وردبینی وێنه‌یی دوور ده‌خاته‌وه، وه‌ك له كاره ئیلهامبه‌خشه‌كانی ئێدگار دیگاسدا بیبینین. شێوازی ماتیس جه‌وهه‌ری بابه‌ته‌كه ده‌گرێت و یاساكانی پێكهاته و جوانی و هارمۆنی و رێكوپێكی پشتگوێ ده‌خات. كاره‌كانی بریتین له هه‌ستكردن و وزه‌ی خاو. ره‌نگ و هێڵ ئازادییه‌ك ده‌به‌خشێت پێشتر به‌ده‌گمه‌ن بینراوه. سه‌ما بووه ساتێكی گرنگ له ژیانی پیشه‌یی ماتیسدا و هێشتا هه‌ست به‌هاوچه‌رخی راسته‌قینه ده‌كات دوای نزیكه‌ی 100 ساڵ به‌ڵگه‌ی لێهاتوویی و خه‌یاڵی ئه‌م هونه‌رمه‌نده به‌ڕاستی داهێنه‌رانه‌یه و ناوه‌كه‌ی هه‌میشه په‌یوه‌ست ده‌بێت به به‌كارهێنانی ره‌نگی گه‌شاوه‌وه له‌ناو هونه‌ردا.
هێنری ماتیس
هێنری ماتیس نیگاركێشی فه‌ره‌نسی، یه‌كێك له وه‌ستا گه‌وره‌كانی قوتابخانه‌ی فۆڤیزم، له كاره‌كانیدا به‌سه‌ر هاوته‌مه‌نه‌كانیدا سه‌ركه‌وتوو بوو، پله‌به‌ندی به‌رفراوانی ره‌نگی ئاسایی به‌كارده‌هێنا. كاره‌كانی بریتین له تابلۆی مه‌جازی، نه‌خشاندن، په‌یكه‌رسازی و كه‌لوپه‌لی شووشه‌یی. زۆرێك له مۆزه‌خانه‌كانی جیهان به‌رهه‌مه‌كانی نمایش ده‌كه‌ن. پێشه‌نگی یه‌كه‌م بزووتنه‌وه‌ی هونه‌ری بوو له وه‌رچه‌رخانی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا سه‌ریهه‌ڵدا، قوتابخانه‌ی دڕنده‌ی ته‌مه‌ن كورت. ماتیس له گوندی كاتۆ كامبیسیس له باكووری رۆژهه‌ڵاتی فه‌ره‌نسا، له كانوونی دووه‌می ساڵی 1869 له‌دایك بووه. ئه‌م هونه‌رمه‌نده هیچ بلیمه‌تییه‌كی سه‌ره‌تایی نیشان نه‌داوه و هه‌رگیز ئاواته‌خوازی ئه‌وه نه‌بووه ببێته نیگاركێش و له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی توندی باوكیدا ژیاوه، باوكی بازرگانێكی دانه‌وێڵه بوو، بڕیاریدا راهێنانی پێبكات بۆ ئه‌وه‌ی له‌داهاتوودا جێگه‌ی بگرێته‌وه، له قوتابخانه‌یه‌كی سه‌ره‌تایی له شاری سان كوانتانیش خوێندوویه‌تی، دوو ساڵ له پاریس یاسای خوێندووه و حه‌زی لێ بووه ببێته ده‌رمانساز، به‌ڵام له ئاكامدا بوو به هونه‌رمه‌ندێكی مه‌زن. ماتیس وه‌ك یاریده‌ده‌ری پارێزه‌ر كاری ده‌كرد، له‌ناكاو به‌هره‌ی هونه‌ری خۆی هه‌ست پێكردووه، به‌و پێیه‌ی هه‌موو به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی به‌جێهێشت و روویكرده رێبازی هونه‌ر. مامۆستاكه‌ی هه‌ستی به به‌هره‌كه‌ی كرد كاتێك داواكاریی پێشكه‌ش كرد بۆ خوێندنی نیگاركێشی له ئه‌كادیمیای جولیان. له ته‌مه‌نی هونه‌ری خۆیدا داهێنه‌رێكی مه‌زن بووه و خاوه‌نی گه‌لێك به‌رهه‌می هونه‌ری ئاست به‌رزه و به‌های تابلۆكانی ملیۆنه‌ها دۆلارن. ئه‌م هونه‌رمه‌نده مه‌زنه‌ی جیهانی شێوه‌كاری له ساڵی 1954 به جه‌ڵته‌ی دڵ له ته‌مه‌نی هه‌شتا و چوار ساڵیدا مردووه.
