بارزان شێخ عوسمان
ساڵی 1975 لەوێ رۆژێدا کە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دامەزرا، نەك هەر گەلی کوردستان لە عیراق، بەڵکو تەواوی کورد و دیموکراتخوازانی ناوچەکە، بە ئومێدەوە پێشوازییان لە ئایندەیەکی گەش دەکرد.
چونکە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە بەیاننامەی دامەزراندنیدا هێڵە گشتییەکانی دیاریکردبوو و خستبوویەڕوو بۆ بەدیهێنانی ویست و داوای کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و عیراقیش لە هەموو ئاست و رووەکانەوە.
ی.ن.ک سەرباری ئەوەی لە هەلومەرجێکی دژواری شکستی خەباتی چەکداردا هاتە مەیدانی تێکۆشانەوە و دووبارە گیانی شۆڕشگێڕیی و تێکۆشانی هەستانەوە، بەڵام بە روانین و بەرنامەیەکی هاوچەرخەوە خۆی ناساند کە هەر بە تەنیا رێکخراوێکی چەکدار نییە، بەڵکو بە دیدێکی پێشکەوتنخواز و مۆدێرن رێگەچارەکانی تەواوی کێشەکانی خستەڕوو کە خۆی لە چەندین تەوەر و رەهەنددا دەبینییەوە.
پشوودرێژیی و دانبەخۆداگرتن
یەکێتی هەر لە سەرەتاوە بۆ بەدیهێنانی ئامانج و مافەڕەواکانی گەلی کوردستان ، کە لە چەندین چین و توێژ پێکهاتووە، هەموو شێوە و شێوازەکانی خەباتی گرتەبەر هەر لە خەباتی سیاسیی، چەکداریی، جەماوەریی تا دەگاتە دیپلۆماسی و پەرلەمانی، سەندیکایی، رێکخراوەیی و میدیایی. لە هەموو ئەو شێوانەی خەباتیشدا کە بەپشوودرێژیی و دانبەخۆداگرتن پەیڕەوی کردوون، بەرنامە و جیهانبینیی راست و رەوانی خستۆتەڕوو.
دیارە هەموو ئەو بیرکردنەوە و جیهانبینییە دەگەڕێتەوە بۆ فیکری سەرۆك مام جەلال-ی مەزن کە هەر لە یەکەم ساتی دامەزراندنی ی.ن.ک-دا چەسپاندنی و بوونە رێنما و نەخشەڕێگەی خەبات تائێستاش هەر لەو روانگەیەوە خەبات درێژەی هەیە بە شێوازە جیاجیاکانییەوە .
بۆیە لەم یادە پڕشکۆیەی دامەزراندنی ی.ن.ک-دا، گرنگە هەم وەك بیرخستنەوەیەك بۆ مێژوو، هەم بۆ لێدوان لە بارەی ئەرکەکانی خەبات لە پێناوی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستاندا رووناکیی بخەینە سەر شێوەکانی خەباتی ئەم حزبە مەزنە، کە حزبی هەموو مەیدانەکانی خەباتە لە هەموو سەردەم و هەلومەرجێکدا .
یەکێتی و خەباتی سیاسی
بە پێویستی نازانم بچمە ناو وردەکارییەکانی مێژووی پێش دامەزراندنی یەکێتی و ئامادەکارییەکان بۆ دامەزراندنی ئەم رێکخراوە تێکۆشەرە نیمچە بەرەییەوە، چونکە پێشتر وەك بەڵگەنامەیەکی مێژوویی لە زۆر سەرچاوەدا باسکراوە و تۆمارکراوە. بۆیە راستەوخۆ دەچمە ناو بابەتەکەوە.
هەر دوای راگەیاندنی دامەزراندنی ی.ن.ک، سەرکردەکان لە پێش هەموویانەوە سەرۆك مام جەلال سەرباری کارکردن بۆ بووژاندنەوەی گیانی تێکۆشان و جۆشدانەوەی خەبات لە نێو ریزەکانی جەماوەردا، پەیوەندیش دەکرا بە کەسایەتییە سیاسییە کوردستانییەکانەوە تا هەموان لە دەوری ئاڵای یەکێتی کۆببنەوە بۆ درێژەدان بە خەباتی هاوبەش لە چوارچێوەی ئەو یەکێتییەدا، لەگەڵ پاراستنی ناسنامەی چینایەتی و ئایدۆلۆژیاییاندا. بەو پێیەی یەکێتیی رێکخراوێکی نیمچە بەرەییە و هەموو چین و توێژەکانی کوردەواریی دەتوانن لەژێر ئاڵاکەیدا تێبکۆشن بە ئامانجی بەدیهێنانی مافەکانی گەلی کوردستان.
بە مەبەستی پێکەوەگرێدانی خەباتی هاوبەشی کوردستانیی و عیراقییش، ی.ن.ک پەیوەندییە سیاسییەکانی لەگەڵ هێزو لایەنە دیموکراتخوازەکان بەهێزکرد کە ئەمڕۆی ئەو پەیوەندییانە لە گۆڕەپانی عیراقدا رەنگدانەوەی ئەوێ رۆژێی ئەو سیاسەتە دروستەیە.
ئەمڕۆش دوای 48 ساڵ خەبات ، یەکێتی لە هەرکات زیاتر رووانین و جیهانبینییە واقیعییەکەی لە خەباتی سیاسییدا کردۆتە پێویستییەك بۆ چارەسەرکردن و یەکلاییکردنەوەی کێشە و ناکۆکییەکان لە ئاستی کوردستانیی و لابردنی کۆسپ و گرفتەکانی بەردەم بەدیهێنانی مافە دەستووریی و قانونییەکانی گەلەکەمان لە ئاستی عیراقدا.
بەلای یەکێتییەوە، ئەم روانینە نەگۆڕەی ئەو شێوەیەی خەبات، گەیشتنی گەلەکەمان و وڵاتەکەشمان بەرەو کەنارێکی ئارام زامن دەکات .
لەو روانگەیەشەوەیە کە هەموو توانایەکی خۆی تەرخان دەکات لە پێناوی سەرخستنی ئەم شێوەیەی خەبات کە هەمیشە سەرۆك مام جەلال-ی مەزن دووپاتی کردۆتەوە بە ئامانجی دەستەبەرکردنی ژیانێکی ئاسوودە و خۆشگوزەرانی بۆ کۆمەڵانی خەڵك لە کەشوهەوایەکی پڕ لە ئارامیی و پێکەوەژیانی هێزە سیاسییەکان و پێکهاتە رەگەزیی و ئاینییەکاندا بە ئاشتی و تەبایی.
هەربۆیە یەکێتی بە حزبێکی ئاشتیخواز ناوبانگی دەرکردووە، چونکە ئاشتیی تاکە دەروازە و وێستگەیە کە خەباتی سیاسیی تیایدا گەشە دەکات و ویستەکانی کۆمەڵانی خەڵکی تێدا بەدی دەهێنرێت.
یەکێتی و خەباتی چەکداری
ئەو سەردەمەی یەکێتی لە یەکی حوزەیرانی ساڵی1976 دا شۆڕشی نوێی بەرپاکرد و شێوە خەباتی چەکداریی هەڵبژارد، رژێمی بەعس لەوپەڕی بوغراییدا بوو، دووبارە هەڵگیرساندنەوەی شۆڕشی بە مەحاڵ و ئەستەم دەزانی. هەر لەڕێی ئەو ئەقڵییەتەوە هەموو شێوازێکی گرتەبەر بۆ تواندنەوەی زیاتری نەتەوەی کورد لە بۆتەی سیاسەتی چەپەڵی (تەعریب، تەبعیس، تەهجیر و تەرحیل).
ئەم شاڵاوەی بەعسییەکان پێویستی بە وەڵامێکی توند و بەزەبری شۆڕشگێڕانە بوو کە ناسنامەی گەلی کوردستان لە نێو ئەو شەوەزەنگ و بێ ئومێدییەدا رزگار بکات و ورە ببەخشێتەوە بە گەلەکەمان، ئەو هێزەش کە شانی دایە بەر ئەو ئەرکە سەختە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بوو.
هەر دوای ساڵێك لە دامەزراندنی یەکێتی، لەرێی مەفرەزە سەرەتاییەکان و ناردنەوەی چەند مەفرەزەیەکیش لە شامەوە، خەباتی چەکداریی و ئاوەدانکردنەوەی کوانووی شۆڕشی لە چیا سەرکەشەکانی کوردستانەوە راگەیاند. کەواتە خەباتی چەکدار پێویستییەکی مێژوویی بو بۆ ئەو قۆناغە، سەرباری سەختییەکان و هەلومەرجی پڕ کەند و کۆسپ، بەمەش یەکێتی مەحاڵی کردە واقیع. ئەو رووداو و وەرچەرخانە گەورەیە نەك هەر ئومێدی خستەوە نێو دەروونی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانی عیراق و ئازادیخوازانی عیراق، بەڵکو کوردی هەموو بەشەکانی تر و دیموکراسیخوازانی وڵاتانی دراوسێ و ناوچەکەش ئاسودە بوون.
بەردەوامیی هەوراز و نشێو، بەڵام کۆڵنەدان
شۆڕشی نوێی گەلەکەمان لە ماوەی 15 ساڵی تەمەنیدا لە 1976-ەوە تا 1991 بەچەندین هەوراز و نشێودا گوزەری کرد، بەڵام بەهۆی کۆڵنەدان و قارەمانێتی سەرکردە و فەرماندە و پێشمەرگە و رێکخستنەکان و پاڵەوانانی زیندانەکان و بنکە جەماوەرییەکەی و پشودرێژیی شۆڕشگێڕانە، هەموو ئەو خەسڵەتانە شکستیان بە هەموو پیلانەکانی رژێمی بەعس هێنا کە بۆ شکستهێنان بە شۆڕشەکە و یەکێتی دایڕشتبوو.
سەرکێشییەکی گەورە و شەڕێکی نابەرابەر
راستە شان دانە بەر خەباتی چەکدار لەو قۆناغە سەختەدا سەرکێشییەکی گەورە و شەڕێکی نابەرابەر بوو، بەڵام پێشمەرگە و فەرماندەکانی ی.ن.ک کوڕ و رۆڵەی بە ئەمەك و ئازای ئەو رۆژە دژوار و سەختە بوون. ئەوان بە خوێنی گەشیان سەدان داستانی بێ وێنەیان تۆمار کرد، لە هەزاران شەڕی ناو سەنگەری سەختی خەباتدا سەرکەوتنی بێوێنەیان بەدەستهێنا کە نەك هەر جەماوەری گەلەکەمان و کوردی بەشەکانی تر، بەڵکو دوژمنەکانیش بەو ئازایەتی و قارەمانێتییەی پێشمەرگەکانی ی.ن.ک سەرسام بوون.
بەراستیی داستانەکانی پێشمەرگە لەو چەند ساڵەی خەباتی چەکداریدا، لە مێژووی بزووتنەوەی چەکداریی شۆڕشگێڕانەی گەلەکەماندا بێوێنەبوو، هەرگیز دووبارە نابنەوە و هیچ هێزێکی تر ناتوانێت بەو چەکە سادەیە بەبێ هیچ پشتیوانییەکی میدیایی و سیاسیی ناوچەیی و جیهانی، قارەمانێتی لەوجۆرە بنوێنێت یان بتوانێت ئەو داستانە کەموێنانە تۆمار بکات. بۆیە ناسنامەی پێشمەرگەکانی شۆڕشی نوێ، هەمیشە بە زیندویی دەمێننەوە کە نەك هەر یەکێتییەکان، بەڵکو جەماوەری گەلەکەمان و دۆستەکانیشمان شانازیی پێوە دەکەن و ئەو شایەتییە دەدەن بۆ ئەو هێزە قارەمانەی کە تەنیا و تەنیا چیاکان و گەلەکەی و بیروباوەڕە پۆڵاینەکەیان پشت و پەنایان بوو. دەرو دراوسێ ئەگەر دوژمنیشی نەبووبن، دۆستی نەبوون، ئەوروپا و ئەمریکا بەرژەوەندییەکانیان وای دەخواست کە لەگەڵ رژێمی عیراقدا دۆست بن، کەچی بەو گیانبازییە بێ هاوتایە بە تەنیا بەگژ ئەو هێزە زەبەلاحەدا دەچوونەوە.
هەر ئەو گیانی خۆبەختکردنەی پێشمەرگەکانی شۆڕشی نوێ بوو کە هێزەکانی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان شکستیان بە تاقمی تێرۆریستی داعش هێنا و دەیان داستانیان تۆمارکرد.
یەکێتی و خەباتی دیپلۆماسی
هەر لەسەرەتاوە یەکێتی خەباتی دیپلۆماسیی بە گرنگ زانیوە بۆئەوەی سەرنجی وڵاتان و هێزە سیاسییەکانی دەوروبەر و ناوچەکە و جیهان رابکێشێت بۆ رەوایی مەسەلەی گەلی کوردستان لە پێناوی بەدیهێنانی خواستە بنەڕەتییەکانی گەلەکەمان و، ئاشناکردنی ناسنامەی خۆی و شۆڕشی نوێ کە گوزارشت لە بزووتنەوەی رزگاریی دیموکراسیخوازانەی گەلێکی بن دەست دەکات. هەر لەو روانگەیەشەوە بوو، سکرتێری گشتیی لەرێی دۆستایەتیی دێرینەی خۆیەوە لەگەڵ رۆژنامەنووسان و سیاسەتمەداران و کەسایەتییە عەرەب و ئەوروپاییەکاندا پەیوەندییەکانی بەهێز قووڵتر دەکردەوە. بەلای هەڤاڵ مام جەلال-ەوە کردنەوەی ئەو کەناڵی پەیوەندییە و پەیڕەوکردنی ئەو شێوازەی خەبات لەو سەردەمەدا، دواتریش و تا ئەمڕۆش زۆر گرنگ و پێویست بوو، لەو سۆنگەیەشەوە بوو کە لە هەموو کۆڕ و کۆبوونەوەیەکدا ئەو شێوازەی خەباتی بۆ سەرکردە و کادر و دۆست و لایەنگرانی ی.ن.ک دووپات دەکردەوە تا لەبیری نەکەن.
دیارە ئەو هەوڵە دیپلۆماسییانەی سەرۆك مام جەلال لەو سەردەمە سەختە و قۆناغەکانی داهاتووی خەباتدا لە دوای راپەڕین و پڕۆسەی ئازادیی عیراقیشدا هەر بەردەوام بووە و بەرهەم و دەستکەوتی زۆری هەبووە .
ئەگەر زۆربەی هەرە زۆری هێزە سیاسییە عیراقی و جیهانییەکان لەو بڕوایەدا بووبێتن دوای رێکەوتننامەی جەزائیر مەحاڵە جارێکی تر کورد توخنی سیاسەت یان شۆڕش بکەوێتەوە، ئەوا هەوڵە دیپلۆماسییەکانی سەرۆك مام جەلال ئەوانی هێنایە سەر ئەو بڕوایەی کە بەڵێ شۆڕشی دیموکراتیی رزگاریخوازیی گەلی کوردستان مێژوو کردە و دروستکراوی هیچ دەوڵەت و هێزێکی ناوچەیی یان جیهانیی نییە، بەڵکو بەردەوامییەکەی پەیوەستە بە کاتی سەلماندن و دەستەبەرکردنی مافەکانی گەلەکەمانەوە لە سایەی چەسپینی سیستمێکی حوکمڕانیی دیموکراتدا.
خۆشبەختانە یەکێتی لەم شێوەیەی خەباتدا هەر لەسەرتاوە تا ئەمڕۆ سەرکەوتوو بووەو توانیوێتی پشتیوانییەکی ناوچەیی و نێودەوڵەتییش بۆ مەسەلەی رەوای گەلەکەمان دەستەبەر بکات، ئەو پشتیوانییە نێودەوڵەتیی و ئیقلیمییەی ئەمڕۆش بەرهەمی ئەو شێوازە خەباتەیە .
هەر ئەو پێداگرییەی سەرۆك مام جەلال بۆ گرنگیدان بەم شێوازەی خەبات بوو کە لە حوزەیرانی ساڵی 1991 دا بۆ یەکەمین جار سەرانی دەسەڵاتدار و ئۆپۆزسیۆنی تورکیا بە بایەخەوە پێشوازی لە بەڕێزیان بکەن و سەرۆک کۆماری ئەوکاتی تورکیا تۆرگوت ئۆزال لە کۆشکی کۆماری لەگەڵیدا کۆبۆوە.
لە ئەمریکا و ئەوروپا و نەتەوە یەکگرتووەکانیش دیدارەکانی لەگەڵ لێپرسراواندا لە ئاستی باڵا و رەسمیدا بێت. کە دواتر بووە دەروازەیەکیش بۆ کۆبوونەوەی بەرپرسانی وڵاتان لەگەڵ سەرکردەی حزبە کوردستانیی و عیراقییەکانی تریش.
کەواتە دەبێت ئەو نەریتەی خەبات لەم سەردەمەشدا درێژەی هەبێت تا ئەوکاتەی تەواوی مافە دەستوورییەکانی گەلەکەمان لە چوارچێوەی عیراقێکی دیموکراسیی یەکگرتوودا بەدەستدێت.
لە ئاستی ناوچەکە و جیهانیشدا پەیوەندییەکان هاوبەش و دادپەروەرانە بن لەگەڵ هەرێم و گەلەکەماندا .
یەکێتی و خەباتی میدیایی و پەرلەمانیی و سەندیکایی
راگەیاندن یەکێکە لە بنەماکانی گەیاندنی پەیام و سیاسەتەکانی هەر حزب و حکومەتێك، فاکتەرێکی بنەڕەتیشە بۆ گەیاندنی دەنگ و خواستی هەرگەلێك کە خەبات دەکات بۆ رزگاریی بۆ ناساندنی خۆی بە دنیای دەرەوە و پەیداکردنی پشتیوانیی بۆ رەوایی و هەقیانەتی مەسەلەکەی .
یەکێتیش هەر لە سەرەتای دامەزراندنییەوە ئەم رێچکە گرنگەی پەیڕەوکرد و لە23 ی حوزەیرانی 1975 دا بەیاننامەی دامەزراندنی خۆی لە رادیۆی دیمەشقدا بڵاوکردەوە. ئەوە وێستگەی یەکەمی ئەو شێوازەی خەبات بوو، دواتریش لە رێی بڵاوکردنەوەی نامیلکە بە ناوبانگەکەی هەڤاڵ مام جەلال –ەوە بەناونیشانی «یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بۆچی»، هەنگاوی بەرەوپێشەوە ناوە، تا دەرکردنی رۆژنامەکانی «الشرارة» بە عەرەبی و «رێبازی نوێ» بە کوردی، دەرچوواندنی هەواڵنامە و دامەزراندنی رادیۆی دەنگی گەلی کوردستان و لە دوای راپەڕینیش تەلەفزیۆنی گەلی کوردستان و رۆژنامەی کوردستانی نوێ، وەك یەکەم تەلەفزیۆن و یەکەم رۆژنامەی رۆژانەی کوردیی. ئەمڕۆش خاوەنی چەندین دەزگا و دامەزراوەی میدیاییە.
یەکێتی لەرێی راگەیاندنەکەیەوە لە هەموو قۆناغەکانی خەباتدا، هەم ناسنامە سیاسیی و فیکرییە پێشکەوتنخوازەکەی خۆی، هەم رەوایی مەسەلەی گەلی کوردستان و زوڵم و زۆردارییەکانی رژێمی بەعسی ناساندووە بە دنیای دەرەوە.
لەولاشەوە لەرێی خەباتی راگەیاندنەوە کەناڵێکی دۆستایەتیی بەهێزی دروستکردووە لە نێوان گەلی کوردستان و رای گشتیی عیراقیی و ناوچەییشدا .
هەر لەرێی ئەم شێوەیەی خەباتیشەوە روانینی خۆی بۆ پێکەوەگرێدانی خەباتی نێوان گەلانی عیراق لەلایەك، بنەماکانی دۆستایەتیی لەگەڵ هێزە کوردستانییەکانی بەشەکانی تری کوردستان لەلایەکی ترەوە خستۆتەڕوو. لەسەردەمی حوکمڕانییشدا بە هەمان شێوە خەباتی راگەیاندن و میدیایی بە فاکتەرێکی گرنگ زانیووە بۆ خستنەڕووی راستییەکان لە هەموو ئاستەکانی ژیان و چارەسەرکردنی کێشە و ململانێکاندا، تا دەگاتە قووڵکردنەوەی چەمکەکانی پێکەوە ژیانی هێز و لایەنەکان بە ئاشتییەکی دادپەروەرانە و هاوسەنگ.
وەك هێزێکی سیاسیی دیموکراتخوازیش کە باوەڕی پتەوی بە دەوڵەتداریی و رێکخستنی ژیانی هاووڵاتیانە بە قانون، هەر لە سەرەتای دامەزراندنییەوە تا ئەمڕۆ، خەباتی پەرلەمانیی وەك کۆڵەکەیەکی بەهێزی خەبات زانیووە بۆ بەدیهێنانی ئامانج و مافەکانی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان. ئەو رووانینەش لەو روانگەیەوە بووە کە خەبات بۆ گەیشتن بە مافەکان، تەنیا بەزەبروزەنگی شۆڕشگێڕانە و شەڕی چەکداریی ناو سەنگەرەکان نییە، بەڵکو لە هەلومەرجی گونجاودا دەبێت لە میانەی خەباتی سیاسیدا ئەم شێوازەی خەبات بە هەند وەربگیرێت، شەڕەکە لە پێناوی خزمەتکردنی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستاندا لە پەرلەماندا بکرێت .
ئەو بیرکردنەوەو دیدەی ی.ن.ک هەر لەسەرەتای دامەزراندنییەوە لەوەوە سەرچاوەی گرتووە کە ئەم حزبە بەو گیان و قەناعەتەوە شانی داوەتە بەر خەبات کە رۆژی رووناکی رزگاریی و سەرفرازیی هەر دێتەدی و گەلەکەمان دەبێتە خاوەنی پەرلەمان و دامەزراوەی قانوونی و حکومیی خۆی. هەربۆیە دوای راپەڕین، هەر زوو داوای گواستنەوەی شەرعییەتی شۆڕشگێڕانەی کرد بۆ شەرعییەتی هەڵبژاردن و پەرلەمانیی.
هەمیشە سەرۆك مام جەلال ئەوەی بۆ یەکێتییەکان و جەماوەری گەلەکەمان و حزبە سیاسییە کوردستان و عیراق دووپات کردۆتەوە کە خەباتی پەرلەمانی، چەسپاندنی مافەکانی تەواوی گەل زامن دەکات و دەستکەوتەکانی کۆمەڵانی خەڵك دەچەسپێنێت .
لەم بوارەشدا یەکێتی لە شەڕی پەرلەمانیدا خاوەنی سەروەریی زۆر و زەوەندە بۆ گەلی کوردستان ،چ لە سەر ئاستی هەرێمی کوردستان و چ لە سەر ئاستی عیراقی فیدراڵ. ئەوەش بە سووربوونی رابەرێکی مەزنی وەك سەرۆك مام جەلال و بە پشتیوانیی هەڤاڵەکانی و جەماوەرە بەرینەکەی بوو کە ژیانی پەرلەمانی هاتە کایەوە و بووە نموونەیەکی گەش کە شانازیی پێوە بکەین، لە دوای رووخانی بەعسیش لە عیراقدا هەمان ئەزموون چاوی لێکرا .
دەبێت تێکۆشەران، سەرکردەکانی یەکێتی وەك چۆن پێشتر شۆڕشی نوێیان بە پشوودرێژیی گەیاندە لووتکەی سەرکەوتن، ئەمڕۆش بە هەمان ئەو گیانەوە درێژە بەم شێوە گرنگانەی خەبات لە هەردوو ئاستی هەرێم و عیراقی فیدراڵدا بدەن بۆ چەسپاندنی مافە دەستوورییەکانمان و دابینکردنی ئارامی و خۆشگوزەرانی بۆ کۆمەڵانی خەڵكی کوردستان و هێنانەدیی سەرەوەریی یاسا.
توژەڵە - 1979 - هەڤاڵان مام جەلال، نەوشیروان مستەفا، مەلا بەختیار، مستەفا چاوڕەش و دکتۆر خدر مەعسوم و پۆلێک کادر و فەرماندە و پێشمەرگە
