ئاوەدانی لە رۆژئاوای كوردستان دەستیپێكردووە

ژمارەی دانیشتوانی رۆژئاوای كوردستان بە پێنج ملیۆن كەس مەزندە دەكرێت، لەگەڵ نزیكەی یەك ملیۆن ئاوارەی ناوچەكانی رۆژئاوای فورات. 
ماوەی نزیكەی ساڵێكە بارودۆخی ئابووریی رۆژئاوای كوردستان گەشەكردنێكی رێژەیی بەخۆیەوە بینیووە، پێشكەوتنی رێژەیی ئاوەدانیی لەو ناوچانە هەیە، چەند پڕۆژەیەكی سنوورداری نیشتەجێبوون جێبەجێكراوە، بەپێی خەمڵاندن، داهاتی مامناوەندی تاكەكەس لە رۆژئاوای كوردستان دوو هێندەی ناوچەكانی دیكەی سوریایە، بێكاریی لەو ناوچانە بەڕێژەیەكی زۆر كەمترە.
لەدوای كۆتایی هاتنی ئیدارەی ترەمپ و هاتنی جۆ بایدن، سیاسەتی واشنتۆن بەرامبەر رۆژئاوای كوردستان گۆڕانی بەخۆیەوە بینیووە. لەلایەك بەڕوونی رێگەی لە توركیا گرت پەلاماری رۆژئاوای كوردستان بدات، هاوكات كەناڵێكی دیپلۆماسیی كردۆتەوە بۆ مامەڵەی سیاسی لەگەڵ رێڤەبەری خۆسەر. 
ئەم گۆڕانکارییە لە سیاسەتی ئەمریكادا، جۆرێك لە سەقامگیریی بۆ رۆژئاوای كوردستان دابینكردووە، هەر ئەم سەقامگیرییە كاریگەریی ئەرێنی لەسەر ئابووریی رۆژئاوای كوردستان دروستكردووە.
بەدەركردنی رۆژئاوای كوردستان لە سزاكانی ئەمریكا لەسەر سوریا كە پێی دەوترێت یاسای قەیسەر، بێگومان دەرفەتێكی داوە بە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا تا جیاواز لە ناوچەكانی دیكە، هەناسەیەك بدات، بەڵام لەسەر زەمینێك كە شەڕ و نائارامییەكی زۆر هەبێت، ئاسان نییە وەبەرهێنان بكرێت، چونكە وەبەرهێنان پێویستی بە سازاندنی قانون و پێویستییەكانی دیكەی جموجۆڵی ئابووری و داراییە بۆ نموونە (كەرستەی خاو، كرانەوەی سنوور، بانك، بازاڕێكی لەبار بۆ فرۆشتن، رێگاوبان...هتد)، بەڵام ئەوەی دەبینرێت هێشتا زەمینە لەبار نییە، بۆیە ئەوەی ئێستا لە رۆژئاوای كوردستاندا هەیە، هەوڵی بەشێك لەپارەدار و وەبەرهێنەرانی ناوخۆیە، بۆ ئەوەی بتوانن بەشێك لە پارەكانیان بخەنە بازاڕەوە بۆ ئەو پڕۆژانەی كە بە ئاسانی جێبەجێدەكرێت و هاوكات لە كاتێكی كەمدا قازانجێكی زۆریان لێی‌ دەستدەكەوێت، چونكە وەبەرهێنەر بۆ پڕۆژەی گەورە و ستراتیژیی لانیكەم لەلایەکەوە پێویستیان بە ئارامیی سیاسی و ئەمنییە و لەلایەكی دیكەشەوە پێوستیان بە بناغەیەكی قانونیی و دەستوریی سەقامگیرە تا سەرمایەكانیان بپارێزن.
لە رۆژئاوای كوردستان جۆرێك لە جموجۆڵی ئابوریی و داراییە. لەلایەك پارەیەكی زۆر لە ئەوروپا و ئەمریكا لەلایەن پەنابەران لەو وڵاتانەوە بۆ خزم و كەسوكاریان لەو ناوچانە رەوانە دەكرێتەوە، هاوكات ژمارەیەك رێكخراوی بیانی لە رۆژئاوای كوردستان کاردەكەن كە رەنگە پڕۆژەی گەورەیان نەبێت یاخود پارەیەكی زۆر وەك هاوكاریی پێشكەشی ناوچەكە نەكەن، بەڵام كاریگەریی هەبووە لەسەر جموجۆڵی ئابووریی.
لەماوەی رابردوودا بەهۆی سیاسەتی پەراوێزخستن و چەوساندنەوەی كوردەوە لە سوریا، ناوچە كوردستانییەكانی سوریا پڕۆژەی ستراتیژیی ئابووریی و كارگەی گەورەی لێ‌ نییە. لە سوریا پارێزگای حەلەب كە ژمارەی دانیشتوانەكەی دەگەیشتە پێنج ملیۆن كەس بەر لە رووداوەكانی سوریا، سەرباری شەڕوشۆڕ و نەهامەتییەكانی ئەو وڵاتە، زۆربەی كارگە و پڕۆژە ئابوورییەكانی سوریا لەوێیە، بۆیە دەبینین زۆربەی دەوڵەمەند و وەبەرهێنەرانی كورد پڕۆژەكانیان لەوێیە و هێشتا نەهاتوونەتەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان.
دوای رووداوەكانی 2011ی سوریا و بەهۆی پشێوی و دابەشبوونی ئەو وڵاتە، ئامار و ژمارەی ورد لەبارەی دۆخی ئابووریی سوریاوە بەردەست نییە، بەڵام دەكرێت هەندێ ژمارەی خەمڵێنراو لەبارەی رێژەی بێكاریی و داهاتی مامناوەند لە ناوچە جیاوازەكان بخەینەڕوو كە لە سەرچاوەی شارەزا لە رۆژئاوای كوردستانەوە دەستمان کەوتووە.
بەپێی ئەو زانیارییە سەرەتاییانە، رێژەی بێكاریی لە رۆژئاوای كوردستان ناگاتە 15 % لە هەرێمی جزیرە یان قامیشلۆ لەو رێژەیە كەمترە، چونكە كاركردنی تێدا زۆرترە، لەكاتێكدا بەپێی خەمڵاندنی ناڕەسمیی لە شام و ناوچەكانی ژێر ركێفی حکومەتی سوریا 21 % زیاترە. سەرباری نەبوونی زانیاریی و داتای ورد و رەسمیی، بەڵام ئەوەی لێی دڵنیاین ماوەی زیاتر لە ساڵێكە بوژانەوەیەكی باش لە رۆژئاوای كوردستان هەستی پێدەكرێت، بێكاریی بەڕێژەیەكی ئێجگار زۆر كەمبۆتەوە، نرخی زەویوزار بەڕێژەیەك بەرزبۆتەوە، بەڵام گرفتی گەورە لەبەردەم ناوچەكەدا دابەزینی بەردەوامی بەهای لیرەی سورییە بەرامبەر دۆلار و دراوەكانی دیكە كە كێشەیەكی گەورەی بۆ كاركردن دروستكردووە.
داهاتی مامناوەندی فەرمانبەر یان كارمەندانی پۆلیس و ئاسایش لە رۆژئاوای كوردستان، مانگانە لەنێوان 70 بۆ 120 دۆلارە، ئەوانەی لە رێكخراوە بیانییەكان كاردەكەن، دەگاتە هەزار دۆلار. ئەوانەشی لە بازاڕ كاردەكەن، داهاتیان لەنێوان 200 بۆ 300 دۆلارە. ئەمە سەرباری هاتنی پارەیەكی زۆر لەرێگەی جیاوازەوە لە ئەوروپا لەلایەن رەوەندی كورد یان سوریاییەوە بۆ رۆژئاوای كوردستان كە كاریگەریی گەورەی هەیە لەسەر ئابووریی ئەو ناوچانە. 
ئەمە لەكاتێكدا داهاتی مامناوەندی فەرمانبەر یان کرێکاران لە ناوچەكانی وەك شام و ناوچەكانی دیكەی رژێم 149 هەزار لیرەی سوریە كە دەكاتە نزیكەی 28 دۆلار! واتە لەو ناوچانە كەمترین مووچەی فەرمانبەر 37 هەزارە كە دەكاتە تەنها حەوت دۆلار! بەرزترین مووچەشی دەگاتە 663 هەزار کە دەكاتە 127 دۆلار! ئەمەش زۆر كەمترە لە داهاتی ناوچەكانی ژێر ركێفی هێزەكانی سوریای دیموكرات یان رێڤەبەری خۆسەر. لە ناوچەكانی دیكەش، واتە ئەو ناوچانەی لەلایەن گرووپە تیرۆریستییەكانی نزیك لە توركیاوە داگیركراون وەك عەفرین و باكووری حەلەب، مووچەی كارمەندانی فەرمانگەكانی دەوڵەت و چەكدارانی تیرۆرست لەلایەن توركیاوە بە لیرەی توركی دابین دەكرێت لەنێوان 700 بۆ 800 لیرەی توركییە كە دەكاتە 37 بۆ 43 دۆلاری ئەمریكی!.
یەكێك لەو گرفتانەی بەردەم ئابووریی رۆژئاوای كوردستان كە لەلایەن ئابووریناسانانەوە باس دەكرێت، پرسی دەروازەی سنوورییە بۆ بازرگانیی. ئەوان پێیانوایە هێشتا رۆژئاوای كوردستان ناتوانێت كەلوپەل و كاڵاو خواردن هاوردە بكات و هاوكات بەرهەمی ناوخۆی خۆیان چ كشتوكاڵ یان سامانی سروشتیی هەناردە بكەن یاخود هاتووچۆی بازرگانی بكەن.
تاكە دەروازیەكیش كە رۆژئاوای كوردستان لە هاتن و چوون پشتی پێ دەبەستێت، دەروازەی سێمالكا-یە بەڕووی هەرێمی كوردستاندا، كە دەكەوێتە خۆرئاوای زاخۆ، بەڵام بەهۆی ململانێ و گرفتی سیاسییەوە بەردەوام ئەو دەروازەیە كێشەی هەیە. بەر لەدوو رۆژێك وەفدێكی ئەمریكا سەردانی رۆژئاوای كوردستانیان كرد، یەكێك لەو پرسانەی جێی باسوخواسیان بوو، پرسی نێوانگریی نێوان رێڤەبەری خۆسەر و حكومەتی باشووری كوردستان بوو.
جگە لە دەروازەی سێمالكا كە دەروازەیەكی ناڕەسمییە لە نێوان عیراق و سوریا، دەروازەیەكی رەسمیی و نێودەوڵەتیی هەیە بەناوی (گر كۆچەر) كە حكومەتی سوریا بە (یەعروبیە) ناوی دەبات و عیراقیش بە رەبیعە. ئەم دەروازەیەش لەدوای ئاڵۆزییەكانی سوریا لە 2011 -ەوە لەلایەن رژێمی سوریاوە داخرا. ماوەی دوو ساڵە گفتوگۆ لەنێوان رێڤەبەری خۆسەر و دیمەشقدا هەیە سەبارەت بەدووبارە كردنەوەی دەروازەكە. کە ئەگەر بكرێتەوە، رۆژئاوای كوردستان سوودێكی گەورەی ئابووریی و بازرگانیی لێ دەكات.