بەشی یەكەم
دەمێك بوو حەزم دەكرد سەردانی شاری بەسرە بكەم و بیبینم. پار لەگەڵ برادەرێك رێككەوتین بچین. من دەمویست ئەو شارە ببینم و لەسەر بارودۆخی ژیانی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووریی ناوچەكە بنووسم، بەڵام رێنەكەوت. ئەمساڵ دەرفەتێكی لەناكاو هاتەپێش و كاتەكەیشی لەباربوو، چونكە تەنها لە زستاندا سەردانی بەسرە گونجاوە، كاتەكانی دیكە، بەتایبەتی هاوین هی ئەوە نییە سەردانی ناوچەكە بكەیت، گەرمایەكی ئێجگار زۆر و شێی ئەوێ ژیان دەوەستێنێ.
لە هەولێرەوە بۆ بەسرە
رۆژی 3ی ئەم مانگە بە ماشێن لە هەولێرەوە بەڕێكەوتین، پلانمان بوو بە چەند قۆناغێك بگەینە بەسرە، چونكە لە هەولێرەوە تا ئەوێ، نزیكەی هەزار كیلۆمەترە، لانیكەم 12 بۆ 15 سەعات لێخوڕینی ئۆتۆمۆبێلە.
ئەوەی من دەیگێڕمەوە بەدواداچوون و چیرۆكی گەشتێكی رۆژنامەوانیی نییە، بەڵكو سەربوردەی چەند رۆژێكە و بەشێك لەو وێنە و دیمەنانەیە كە لەڕێگاوبان و خەڵك بینیومە، ئەگینا پرس و بابەتی زۆر گرنگ و جێی سەرنج هەیە كە بەشێكیان پەیوەندیدارن بە هەرێمی كوردستانەوە پێویست دەكات بەدواداچوون و توێژینەوەی جددی لەسەر بكرێت، بەڵام زەمینەسازیی و كاتی دەوێت. لەم چەند زنجیرەشدا، هەوڵدەدەم بەشێك لە سەربوردەكە كورت و پوخت بكەمەوە.
لەدوای ریفراندۆمی ئەیلولی 2017 جگە لە كەركوك، یەكەمجارم بوو بە ئۆتۆمبێل رێگەوبانی بەغدا ببینمەوە و پێیدا بڕۆم. لەم سەردانە لە كەركوك تا نزیك فاو چووم. رێگەیەكی دوور و نەپساوەیە، لە هەندێك شوێن و ناوچە، بەنێو بیابانێكدا تێدەپەڕیت، وەك وێنەی وەستاوە، چونكە هیچ جووڵەیەكی تێدا نییە، بەتایبەتی لە نێوان ناسریە تا دەگەیتە بەسرە، رێگایەكی دوور و درێژە و هەستدەكەیت ئەو رێگایە كۆتایی نییە.
وێنەی لێپرسراو و پیاوی ئاینی شیعە
ملی رێگەمان گرت بۆ بڕینی ئەو سەدان كیلۆمەترە، هەر كە لەسنووری ئیدارەی هەرێمی كوردستان بەرەو ناوچە جێناكۆكەكان (كەركوك) دەرباز بووین، لەو رێگایە بە هەزاران هەزار وێنەی كەسایەتی و لێپرسراو و پیاوە ئاینییەكانی شیعە بە دەرگا و دیوار و تاوەر و شەقامەكاندا هەڵواسرابوون، لەبەرئەوەی ئێمە لە سێی مانگ بەڕێكەوتین كە رۆژی بە ئامانج گرتنی قاسمی سولەیمانیی و ئەبو مەهدی موهەندس بوو، لەلایەن ئەمریكاوە 3/1/2021 نزیك فڕۆكەخانەی بەغدا، نەك هەزاران، بەڵكو دەیان و سەدان هەزار وێنەیان لە هەموو كوچە و كۆڵانێكی عیراق هەڵواسرابوو.
من ناوچە جێناكۆكەكانم لە هەردوو قۆناغدا بینیووە. تا ئۆكتۆبەری 2017 ئەو ناوچانە لەژێر كۆنترۆڵی تەواوەتی هێزە سیاسییەكان و پێشمەرگە و ئاسایشی كوردستاندا بوو، بۆیە سیمای كوردستانی بوون بە روونی دەبینرا. هەر لە هەڵكردنی ئاڵا لەسەر بەشێك لە باڵەخانە و ماڵ و بارەگای حزبەكان، هەم ئیدارە و سیمای كوردبوونی ناوچەكە بە روونی دەبینرا، بەڵام ئەمجارە و دوای پێنج ساڵ تێپەڕین بەسەر لەدەستدانی ئەو ناوچانە لەلایەن حزبەكانی كوردستانەوە، بەڕاستی زۆر خەمباربووم كە ئەو ناوچانە هێدی هێدی سیمای كوردستانی بوونی كاڵ دەبێتەوە! هەر لە نەمانی نیشانە و سیما نەتەوەییەكانی وەك ئاڵا و وێنەی شەهید و نووسینی تابلۆی كوردی لەسەر دوكان و بازاڕەكان، هەمیش لەدەستدانی رۆڵ و كاریگەریی كورد لەڕووی ئیدارییەوە لەناوچەكە و...هتد.
لەمە واوەتر سەدان و بگرە هەزاران درووشم و وێنەی لێپرسراو و پیاوە ئاینییەكانی شیعە بەسەر دیوار و باڵەخانە و جادەو بانەكانەوە دەبینرێت، ئەمە سەرباری سیمای هێزی سەربازی عەرەبی لە هەموو ناوچەكان و هەستكردن بە تەسلیمبوونی كورد بەو واقیعە! لەكاتێكدا پێشتر كورد تا حەمرین هێزی پێشمەرگەی هەبوو، وەك هێزی سەردەست و بڕیاردەری ناوچە جێناكۆكەكان مامەڵەی دەكرد. من بیرمە هێزی پێشمەرگە زۆر لە خوار خورماتوو بنكە و بارەگا و سەنگەریان هەبوو، بەڵام مخابن ئێستا جگە لە تەعریبێكی هێواش، هاوكات كوردیش وەك گروپێكی ژێردەست و بێدەرەتان خۆی دەبینیت.
میللەتێكی بێدەرەتان
بەهەرحاڵ. هەر كە لەهەرێمی كوردستان دەردەچیت بەرەو ناوچە جێناكۆكەكان، یان ناوچەكانی دیكەی عیراق، بەڕوونی ئاوهەواو شەقام و شێوەی ژیان دەگۆڕێت. راستییەكەی رێگاوبان و جادەو شارەوانیی و رەنگەكان بەتەواوی گۆڕانیان بەسەردا دێت. ئێستا جیاوازییەكەیان زۆرە، مخابن عیراق لە 2003 وە خزمەتێكی ئەوتۆی نەكراوە و میللەتێكی بێدەرەتانە و گیرۆدەی ئەو دۆخە سیاسی و حوكمڕانییە بووە كە لەژێر ناوی ململانێی نەتەوەیی و تایفی ئەم وڵاتە بەرەو وێرانەیی براوە!
ماوەی یەك دوو ساڵێكە بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و كەمكردنەوەی نرخی دینارەوە، ئابووریی عیراق دەستی بەگەشەكردن كردووە. پڕۆژەی زۆر گەورە لە بەغدا و بەسرە و موسڵ و ناوچەی دیكەش دەستیپێكردووە، بەڵام ئەنجامی گەشەكردن و ئاوەدانی، لەوانەیە دوای 5 ساڵی دیكە دەربكەوێت.
هەرخۆی ئێمە كە سەردانی ناوچەكانی دیكەی عیراق دەكەین، بەراوردی ژیان لای خۆمان و ئەو ناوچانە دەكەین، هەر لەباری سیاسییەوە تا باری ئابووریی و گوزەرانی خەڵك و نرخی كاڵا و شتومەك و...هتد. بێگومان لە هەندێک رووەوە لە كوردستان زۆر باشترە و لە هەندێ رووشەوە، بێگومان خراپترە.
لە كەركوك دەرباز بووین، لە خاڵس واتە بەرلەوەی بگەینە بەغدا لە بەنزینخانەیەك لاماندا تا بەنزین تێبكەین، بینیم لە تابلۆیەكدا نرخی سووتەمەنی بەم شێوەیە نوسرابوو:
بەنزین لیتری: 450 دینار
نەوتی سپی لیتری: 150 دینار
زەیتی گاز لیتری: 400 دینار
رۆنی Sلیتری: 2000 دینار
سوتەمەنی لە ناوچەكانی دیكەی عیراق بەراورد بە هەرێمی كوردستان زۆر هەرزانترە. گرفتی سووتەمەنی بەتایبەتیش نەوت و گاز و بەنزین، لە گرفتە درێژخایەن و نەپساوەكانی كوردستانە، ئەوەی زۆر سەرنجڕاكێشە لەو نێوانەدا، بەشێك لەو سووتەمەنییەی لە شارەكانی دیكەی عیراق بەو نرخە هەرزانە دەفرۆشرێت، لە كوردستان پاڵفتە دەكرێت و حكومەتی بەغدا پشتیوانیی دەكات، كەچی لە كوردستان هاووڵاتیان بەدەست گرفتی سووتەمەنییەوە، گرفتار بوون و حكومەتی هەرێم خەمساردە و چارەسەری ئەم گرفتە ناكات.
ئەو رێگەیەی بەغدا، قەرەباڵغ و گەلێك ناخۆشە، ئەمە جگە لە نەبوونی هیچ رەنگێك لەو رێگەوبانە. دونیایەكی خۆڵەمێشی كز و مات. لەلایەك ژینگەیەكی پیس و ناڕێك لەلایەكی دیكە ئەو خەڵكەش كە لەو رێگەیە دەیبینی بە سیمایانەوە دیارە کە زۆر ماندوون بەدەست ژیان و ئەو جوگرافیایەوە، هەست بەوە دەكەیت خەماوین و دەمێكە ئارامییان نەبینیووە.
بازرگانیکردن لە بەغدا
هەرچۆنێك بێت ئێمە گەیشتینە بەغدا لەسەر رێگای خێرا لاماندا رێگەی فڕۆكەخانە، دەیان پڕۆژەی باڵەخانەی نوێ و مۆدرێن بەرزدەبوونەوە. یەكێك لەو هاوڕێیانەی لەگەڵم بوو، شارەزای ناوچەكە بوو، وتی: ئەو پڕۆژانە، بەشێكیان هی حزب و لێپرسراوانی كوردستانن، ئەمانە لە بەرامبەر سازشی سیاسی و دەنگدانی پەرلەمان و هەندێكیشیان هەژموونی سیاسیدا پڕۆژەكانیان وەرگرتووە! جگە لە حزب و لێپرسراوانی حزبە حوكمڕانەكانی كوردستان، ناوی چەند كەسێكی هێنا لە كوردستان خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن لەقەڵەم دەدەن و فرمێسك بۆ زوڵم و ستەمكاریی لەخەڵكی كوردستان دەڕێژن، كەچی لەبەغدا خەریكی بازرگانییەكی سەیرن، مەگەر ئەوانەی لە نزیك رووداوەكانی بەغدان لەو واقیعە باشتر تێبگەن. لەوە سەرنجڕاكێشتر ئەوەیە كە پڕۆژەكانیان بەناوی فەرماندە و پیاوە دیارەكانی مێژووی ئیسلامی و عەرەبەوە ناوناوە.
من شەوێك لەبەغدا مامەوە، لەشوێنی مانەوەم كوڕێكم بینی خۆی بازرگانی دەكرد و پڕۆژەی وەبەرهێنانی هەبوو. ئەو كوڕە نهێنی و زانیاریی سەیری لەبارەی بازرگانیكردن و وەرگرتنی پڕۆژە لەلایەن حزب و كاربەدەست و لێپرسراوانی حزبەكانی كوردستانەوە هەبوو، ئەو دەیوت: «بەرپرسی كورد هەیە، پڕۆژە لە حكومەت وەردەگرێت و تەنها رەزامەندیی پڕۆژەكە بە ملیۆنان دۆلار دەفرۆشێتەوە! هەروەك پێشتریش ناوی چەند لێپرسراوێكی باڵای كوردستانم بیستبوو كە نەك ملیۆنان دۆلار، بەڵكو شەریكە قازانجی پڕۆژە زەبەلاح و ستراتیژییەكان بوون و پێگەی خۆیان بۆ دەستكەوتنی ملیاران دۆلار بەكارهێناوە، لە كوردستانیش موزایەدەی نیشتمان پەروەریی دەکەن!
رێگای نێوان کەرکوک- بەغدا
