لە سۆنگەی بڕیاری ژمارە (230/اتحادیە/2022)ی دادگا باڵای فیدراڵی کە لە30/11/2022دەریکردووە، لە وەڵامی تانەی دادوەرێکی دادگای باری کەسێتی هەڵەبجە، تانەی لە هەمواری مادەی (40) بڕگەی (پێنج) یاسای باری کەسێتی ژمارە (88)ی ساڵی 1959داوە کە پەرلەمانی هەرێمی کوردستان هەمواری کردۆتەوە و لە یاسای باری کەسێتی ژمارە (15)ی ساڵی 2008ی هەرێمی کوردستاندا کردوێتی بە مادەی (18)و ناوەڕۆکی هەموارەکەی لەگەڵ ویست و داواکاریی زۆرینەی ژنان و رێکخراوەکانیان و ماف و ئازادیی نیوەی کۆمەڵ گونجاندووە و پەرلەمانتارانی کوردستانیش کە دەنگیان بە هەموارەکە داوە، وەک چارەسەرێک بینیویانە بۆ ئەو پشتگوێخستنەی ژنان رووبەڕووی دەبنەوە لەلایەن پیاوەکانیانەوە لەکاتی ژنهێنان بەسەریاندا و بەم شیوەیەش دایان رشتۆتەوە (ئەگەر مێرد، ژنێکی دیکەی هێنا، ژنی یەکەم مافی داواکردنی لێک جودابوونەوەی دەبێت)، ئەو بڕیارەی دادگای باڵای فیدراڵی بۆ نادەستووری بوونی هەموارەکەی هەرێمی کوردستان کاردانەی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، لای ئەهلی ئیمان بە تاک و کۆیانەوە پیشوازیی و دەستخۆشی گەرمی لێکرا، بەو بیانووەی ئەو هەموارە دژبە نەگۆڕەکانی ئەحکامی ئیسلامە کە لە مادەی (دوو/أ) دەستوور ئاماژەی بۆ کراوە، بۆ پەڕلەمانی کوردستان و بەشی هەرە زۆری ژنان چ وەک تاک چ وەک رێکخراوەکانی ژنان لەسەر ئاستی ناوخۆی عیراق و دەرەوە وەک گورزی کەمەرشکین بۆ ماف و ئازادییەکانی ژنان لەقەڵەم درا، بە پاساوی ئەوەی هەموارەکە کۆک و تەبایە لەگەڵ ماف و ئازادییەکان کە لە دەروازەی دووەم لە مادەکانی (17،16،14)ی دەستوور ئاماژەی پێدراوە، هەروەها هەموارەکە کۆک و تەبایە لەگەڵ پڕەنسیپ و بنەماکانی دیموکراسیدا کە لەمادەی (دوو/ ب) دەستوور ئاماژەی بۆ کراوە، هەرچەندە لە مادەی (93/یەکەم)ی دەستوور تایبەتمەندیی یەکەمی دادگای باڵای فیدراڵی چاودێری کردنی دەستووری بوون و نادەستووری بوونی یاساو رێسا بەرکارەکانە، بەڵام تێپەڕینی هەر بڕیارێک بەبێ شیکردنەوە (تفسیر)کردنی هەموو مادەکانی تر کە پەیوەندیدارن بە بابەتەکانەوە، کە بەگوێرەی مادەی (93/دووەم)ی دەستوور تەفسیری وشە و بڕگە و مادەکانی دەستوور تایبەتمەندیی دووەمی دادگاکەیە، ئەوا قەبارەی کێشە و ململانێ ئایدۆلۆژیی و فیکرییەکان لە دووتوێی مادەکانی دەستووردا نامێنێتەوە، چونکە بە دانپیادانانی بەشێکی زۆر لە یاساناسان دژیەکی هەیە لەنیوان نەگۆڕەکانی ئەحکامیی ئیسلام و پڕەنسیپ و بنەماکانی دیموکراسیدا کە دوو بڕگەی ناو یەک مادەن لە دەستوورەکەدا.
ئەگەر لایەنی زاڵی ناو پێکهاتەی ئەم دامەزراوە یاساییە شیکەرەوە و بڕیاردەربێت، سەرەنجام دەستوور متمانەی نامێنێ و لە هەر دەرفەتێک یان زیادەڕەوییەکی لایەنی زاڵی نێو پێکهاتەی دەستوور و دامەزراوەکان ململانێکان دێنەوە سەر شەقام، دەستووری عیراق کە لە راپرسی گشتی 15ئۆکتوبەری 2005 رەزامەندیی گەلی عیراقی لەسەر وەرگیرا، لە قۆناغێکی ناهەمواری ئاسایشی ناوخۆ و گوشاری دەرەکی و پەلەپڕوزە و هەڵپەی بەدەستهێنان و جێگیرکردنی مافی نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبی و ئیتنیک و پێکهاتە جیاوازەکانی گەلی عیراق دانراو نووسرایەوە، بۆیە سەرباری بوونی ژمارەیەکی زۆر لە نوێنەرانی پێکهاتە جیاوازەکانی گەلی عیراق و هێنانی دەیان راوێژکار و شارەزای یاسای دەستووری بیانی، لەبەر بوونی باکگراوندێکی مێژویی پڕ لە ناکۆکی مەزهەبی و قەومی و تائیفی و سروشتی دینی کۆمەڵگەی عیراق، دەستوور بەگرێ و گۆڵ و دژیەکی و ناهاوسەنگییەوە بە جامدی لەدایک بوو، بۆیە نەیتوانی پنتی چارەسەکردن و رازیکردنی عیراقییەکان بێت، هەرچەندە زۆرێک پێیانوایە لە مێژوی عیراقدا باشترین دەستوورە، بەڵام ئەو بۆچوونە بەشێوەیەکی رێژەی بە بەراورد بە دەستوورەکانی تری رابردووی عیراق راستە، لەڕاستیدا ئەوەی لەو قۆناغەدا دەستوور کردی تەنها بردنەوەی شەڕ و ململانێکان بوو لەسەر شەقام و کوچە و کۆڵانەکان بۆ ناو هۆڵی کۆڕ و کۆبوونەوەکان.
لێرەدا نموونەیەک لە ناهاوسەنگی لە پێکهاتەی دادگای باڵای فیدراڵی دەخەمەڕوو کە لە مادەی (92/دووەم)ی دەستووردا هاتووە (دادگای باڵای فیدراڵی لە ژمارەیەک دادوەر و «شارەزا لە فیقهی ئیسلامی» و فەقیهەکانی یاسا پێکدێت...تد) لەکاتێدا ئەم دادگایە بەڕەهایی تایبەتمەندیی یاسایی هەیە بۆچی شارەزای فیقهی ئیسلامییان خزاندۆتە ناو ئەو پێکهاتە گرنگ و باڵایەی دامەزراوەی دادوەری؟ هەرچەندە دینی ئیسلام دینی رەسمی دەوڵەتە و سەرچاوەیەکی سەرەکی یاسادانانە، بەڵام تەنها سەرچاوە نییە، شەریعەتی ئیسلام لەڕیزبەندیی زانستی یاساییدا وەکو سەرچاوە لەدوای تەشریع و عورفەوە دێت، وجودی نوێنەری سەرچاوەیەک و غیابی نوێنەری سەرچاوەکانی تر ناهاوسەنگی دروستکردووە، ئەمەش کاریگەریی راستەوخۆی هەیە لە دەرکردنی بڕیارەکاندا، بۆیە ئەو هەستە دروست دەکات کە بڕیارەکانی ئەم دادگایە لەپێناوی سەقامگیری و دادپەروەریی کۆمەڵایەتیدا نییە.
