ژنی کورد و جینۆسایدی ئەنفال

11:45 - 2023-04-13
نەسرین کوردە
468 خوێندراوەتەوە

لە ساڵی (1968)دا حزبی بەعس لەعیراق دەسەلاتی گرتەدەست، رۆژ لە دوای رۆژ گەلی کورد بۆتە ئامانجی چەوساندنەوە و لەناوبردن لە ئەجندای حزبی بەعسدا وەک حزب و بزووتنەوەیەکی شۆڤێنیست.    

هەرچەندە گەلی کوردستان لە باشووری کوردستاندا بەبێ ویستی خۆشی بێت بە عیراقی عەرەبییەوە لکێنراوە، بەڵام هەمیشە وەك نەتەوەیەکی زیندوو لەسەر گۆڕەپانی سیاسی و کۆمەڵایەتیی عیراقدا رۆڵ و بەشداریی هەبووە لە کایە جیاجیاکانی عیراقدا و دۆخی ئەو وڵاتە بە گشتی کاریگەریی لەسەری هەبووە.
ئەگەرچی رژێمە یەکلەدوا یەکەکان لە ئینگلیزەوە تا پاشایەتی و قاسم و عارفەکان نادادپەروەر بوون بەرامبەر خواستە نەتەوەییەکانی خەڵکی کوردستان و سەرکوتیان کردووە، بەڵام هاتنە سەرکاری بەعسییەکان بە کودەتای 1968 هەموو ئەوانی تێپەڕاند و کوردی وەک دوژمنی پلەیەک لە ئەجێندای خۆیدا جێکردەوە و  لە رۆژەکانی سەرەتای هاتنەسەرکاریانەوە تا رووخاندنیان، سەرانی بەعس بە چەندین شێواز کاریان بۆ لەناوبردن و سڕينەوەی ناسنامە و کەلتوری گەلی کورد کردووە کە ئەو پڕۆسەی سڕینەوەیە لە شاڵاوەکانی ئەنفالدا لە ساڵی 1988 گەیشتە لوتکەی شۆڤێنیزم و فاشیزم.   
ئەنفال جگەلەوەی جیاوازیی نەکرد لەنێوان (ژن پیاو، پیر و گەنج، ژن و منداڵ) بەڵام لەم جینۆسایدەدا زەرەرمەندی یەکەم و سەرەکی کورد بەگشتی و ژنان بەتایبەتی بوون. 
هەموو تاکێکی کورد بەناوهێنانی ئەنفال، وێنەی رۆژانێکی سەخت و دژواری  دێتە پێشچاو، یادی ئەنفال چەندە برینێكە لە جەستەی کورددا، دەیان هێندەش پەڵەیەکی رەشە بەتەوێڵی سەرانی رژێمی بەعسەوە.
ئەوانەی ئەو رۆژگارەیان بینیووە و لەنزیک قەڵاکانی سەرەتای بەندکردن و کۆکردنەوەی ئەنفالکراوەکان بوون، یان ئەوانەی بە رێکەوت لە نوگرە سەلمان و چاڵەکانی گوللەبارانکردن و زیندەبەچاڵکردن گەڕاونەتەوە، هەرگیز دیمەنی جیاکردنەوەی نێر لەمێ منداڵان و ژنان، گەنجان و پیرەمێرد و پیرە ژنەکانیان لەبەرچاو لاناچێت. 
خەڵکی کوردستانیش بەگشتی هەرگیز ئەو رۆژانەی بێکەسی و بێ پەنایی نەتەوەکەمان لەبیر ناکەن کە رۆژانێك بوو کورد تەنها چیا و دەشت و دۆڵەکان پشتیوانی بوو  بەڵام شاڵاوەکانی ئەنفال ئەو تروسکاییەشیان کوژاندەوە. 
دیمەنە کانی مردنی منداڵانی ئەنفالکراو لەناو زیندانەکانی بەعسدا لەبرسان و  سوکایەتی و دەستدرێژی و ئەشکەنجەدانی جەستەیی و دەروونیی ژنان و کچانی  کورد، چەند دیمەنێکن کە مەگەر لە زیندانەکانی نازییەکانی ئەڵمانیادا مێژوو تۆماری کردبێت، بەڵام جیاوازییەکەی ژنان و کچانی رزگاربووی ئەنفال ئەوەیە کە ژنان و کچانی کورد، هەمان ئەو دایک و خوشکە رەشپۆشانەی ئەنفالن کە بەبەرگی سەوزەوە لە 1991دا راپەڕین، چونکە ئەوان دەربازبووی دۆزەخێک بوون کە بەعس بۆی سازکردبوون و بە موعجیزە هەندێکیان لەمەرگ و زیندەبەچاڵکردن لە بیابانەکانی عەرعەر رزگاریان ببوو. 
ئەنفال، بەو ئامانجە کرا کە ئەگەر ژنانێک لەو دۆزەخەش بگەڕێنەوە و رزگاریان ببێت، دەبێت کەسانێک بن کە لە رووی سایکۆلۆژییەوە تووشی تێکشکان ببن، 
ئەگەرچی تاڕادەیەک ئەو ئامانجەی بەعسییەکان بەدیهات و کاریگەریی ئەو تاوانی جینۆسایدە تا ئێستاش بەسەر زۆرێک لە ژنان و کچانی رزگاربووەوە ماوە، هەندێک لەو ژنانەی ئازادکران هێشتا شوێنەوارەکانی سیاسەتی بەعس لە ژیانیاندا مابۆوە و بێ ئومێد ببوون لە ژیان. 
چونکە دیمەنەکە بەو جۆرە بوو کە ژنێک یان کچێک کە تا دوێنێ گوندنشین بوو، ئەمڕۆ لە ئۆردوگایەکی زۆرەملێدا بەدەست سەختیی ژیانەوە دەناڵێنێت، ژنێک دەبێت هەموو خۆشی و شادییەکی خۆی بکوژێت، دەبێت تا مردن جلی رەش بپۆشێت، تا مردن دەبێت چاوەڕوانی هاتنەوەی مێردەکەی بێت ، کچێکی لاوی  حەڤدە و هەژدە ساڵانەی دەسگیرانداری ئەوێ رۆژێ، دەبێت هەر چاوەروانی دەزگیرانە مارە بڕاوەکەی بێت، ئەمانە و چەندان دیمەنی ناخ هەژێنی تر کە سایکۆلۆژیای ژنان و کچانی کوردی دووچاری نائومێدییەکی زۆر کردووە و بەئێستاشەوە گۆڕانێک و تروسکاییەک لەئارادا نییە تا دۆخە دەروونییەکەیان هێور بکاتەوە. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە ژنان و کچانی کورد لە ئەجێندای سیاسەتی شۆڤێنیستانەی بەعسدا زۆر بە دیراسەی وردەوە کاری لەسەر کراوە، بە خوێندنەوەی ورد بۆ کەلتوری کۆمەڵایەتی و سایکۆلۆژیای ناسکی ژنانە کە ئەوانە ئیتر ناتوانن ژیانیان ئاسایی ببێتەوە و ژنەکان ناتوانن زەواج بکەنەوە بەگوێرەی شەرع مادام مێردەکانیان بێ سەروشوێنن و کچەکانیش لە چاوەڕوانی براو باوک و دەزگیرانەکانیاندا دەمێننەوە و بەوەش چیتر وەچەیان لێناکەوێتەوە. 
بەعسییەکان لە رێی جینۆسایدی ئەنفالەوە کارەساتێکی مرۆیی وا گەورەیان درووستکردووە کە بەدەگمەن رۆشنایی و ئاسودەیی بگەڕێتەوە بۆ ژیانی ژنان و کچانی کورد کە بەر ئەو شاڵاوە کەوتن، چونکە راستە لەڕووی جەستەیی و گیانەوە رزگاریان بوو لە کوشتن و زیندەبەچاڵکردن، بەڵام لەڕووی دەروونی و کۆمەڵایەتی و ژیانی ئاساییەوە مرێندراون.  
قوربانییەکانی دووەمی ئەم تاوانە منداڵانن، چونکە جگە لەو منداڵانەی کە بێ دایك و باوك مانەوە و سەرگەردان بوون، چەندين دایكیش بەبەرچاویانەوە منداڵەکانیان لەبرساندا مردن و دەرخواردی سەگەلی دەوروبەری نوگرە سەلمان دران. کە بەهەردوو دیوەکەشدا ئامانج لەم تاوانە پاکتاوی رەگەزیی نەتەوەی کورد بوو.
ئەوەی تاوانەکانی ئەنفال لەوانەی تری رژێمەکان جیادەکاتەوە، بەئامانجگرتنی ژنە وەک بوونەوەرێک لە هەموو رووەکانی بایۆلۆجی، سایکۆلۆژی، کەلتوری کۆمەڵایەتی، ئایینی و ....هتد و ئامانجە سەرەکییەکەش بڕینەوەی سەرچاوەی دووبارە ژیانەوە و وەچەخستنەوەی رزگاربوانی ئەنفالە لەڕێی مراندنی هەست و خواستی ژنان و کچانەوە بۆ دەستپێکردنەوەی ژیانێکی نوێ.

وتارەکانی نوسەر