ئەنفالی چوار بۆ سنووری شارەدێی ئاغجەلەر و قەڵاسێوكە بەگشتی و گوندەكانی (گۆپتەپە، عەسكەر و جەلەمۆرد) بە تایبەتی لە ماوەی رۆژانی (20/4/1988 تا5/5/1988)دا، بەشێك بوو لە پڕۆسەیەکی پیلان بۆ داڕێژراوی حكومەتی بەعسی عیراق دژ بە كوردی باشوور كە لەژێر ناوی (ئەنفال)دا جێبەجێكرا، كە بۆخۆی (ئەنفال ناوێكە بۆ زنجیرەیەك هێرش و پەلاماری چڕوپڕی سەربازی كە سەرجەمیان هەشت پەلامار بوو، لە شەش ناوچەی جوگرافی جیاوازی باشووری كوردستان بەڕێوەچوو.
پێگەی ستراتیژیی سنووری ئەنفالی چوار
فەرماندەی گشتی پڕۆسەكەش لە دەستی نووسینگەی باکووری رێكخراوی بەعسدا بوو كە بنكەكەی لە شاری كەركوك بوو لەلایەن عەلی حەسەن مەجید-ەوە سەرۆكایەتی دەكرا).
ئەوەی جێی تێڕامانە، ئەنفالی چوار زۆر پڕگیری و لەگەڵ پڕۆسەكەدا چەكی كیمیایی و دەیان بۆمی مرۆڤکوژی دیكەش دژ بەو سنوورە بەكارهات، ئەمەش لێرەدا دەبێتە مایەی دروستبوونی پرسیارێك کە ((بۆچی ئەنفالی چوار، واتە ئەنفالی شارەدێی ئاغجەلەر بەگشتی و گۆپتەپە و عەسكەر و جەلەمۆرد زۆر ورد پیلانڕێژیی بۆكرابوو لەلایەن حكومەتی بەعسەوە؟)). بێگومان بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە چەندین هۆكار هەن، کە گرنگترینیان بریتین لە:
یەكەم: هۆكاری جوگرافی، كاتێك سەیری جوگرافیای ناوچەی سنووری ئەنفالی چوار دەكرێت، ئەوە دەردەكەوێت هەڵكەوتەی شوێنەكە گرنگە، ئەویش بە حوكمی ئەوەی شوێنپێی هەیە لەسەر زێیی بچووك و ناوچەیەكە هەرسێ پارێزگای كەركوك و سلێمانی و هەولێر پێكەوە دەبەستێتەوە و لەگەڵ ئەوەشدا سنوورێكە نزیكە لە یەكێك لە شادەمارە ئابوورییەکانی عیراقەوە كە نەوتی كەركوكە.
دووەم: هۆكاری سیاسی و سەربازی، ناوچەی ئاغجەلەر و قەڵاسێوكە بەگشتی و گوندەكانی گۆپتەپە و عەسكەر و جەلەمۆرد بەتایبەتی ناوەندێكی گرنگی سیاسی و سەربازیی بوون بۆ شۆڕشی نوێ و بزووتنەوەی چەكداریی لە باشووری كوردستاندا. بۆ نموونە: لەگەڵ ئەوەی كەم خانەوادەی ئەو دەڤەرە هەبووە كەسێكیان پێشمەرگە نەبێت كە وەك هێزی چەكداری كارای شەڕكەر لە بزووتنەوەی چەكداریی رزگاریخوازی كوردیدا بەشداربوون، لەلایەكی دیكەوە ماڵی گوندنشینەكان بۆ هێزی سیاسی و حەوانەوەی پێشمەرگە و چارەسەركەری بریندارانی پێشمەرگە بەردەوام ناوەندێكی گرنگ بوون.
سێیەم: هۆكاری ئابووری، ناوچەكانی ئەنفالی چوار ناوچەیەكی ئابووریی گرنگ بوون بە حوكمی بوونی زەوییەكی زۆری كشتوكاڵی دێمی و بەراو و هەروەها بوونی ئاژەڵدارییەكی زۆر فراوان لەو ناوچەیەدا، ئەمانەش بۆخۆی ببوونە فاکتێك كە بەعس بیەوێت ئەو بنەما ئابوورییە بشێوێنێت كە دەیزانی بەهێزی ئابووریی ئەو ناوچەیە، واتا بەهێزیی ئابووری شۆڕشی كورد.
چوارەم: هۆكاری كۆمەڵایەتی و دەروونی، لێرەدا مەبەستمانە بڵێین پێكهاتەی كۆمەڵایەتی ئەم ناوچەیە زۆر ئارام بوو و پەیوەندییەكانیان ئاسایی بوو، ئەم باشیی پەیوەندییەش فاكتەرێك بوو بۆ گەشەكردنی هێزی پێشمەرگە لەلایەك و لەلایەكی دیكەشەوە بووە ناوەندێكی دەروونیی باش بۆ هێزی پێشمەرگە بەتایبەتی ئەو پێشمەرگانەی لە خانەوادەكانیان دووربوون و خەڵكی شار و شارۆچكەكانی ژێر دەسەلاتی بەعس بوون.
ئاغجەلەر بەر لە ئەنفال
ئەم هۆكارانە و چەندین فاكتەری دیكە وایانكرد كە بەعس پیلانی جێبەجێكردنی ئەنفال لە ناوچەی سنووری ئەنفالی چوار خێراتر و چڕتر بکاتەوە، بۆ تێكدانی جوگرافیا و لەناوبردنی شۆڕشی نوێ و شێواندنی ئابووری و كۆمەلایەتی و كەلتوری كوردی و كەمكردنەوەی رێژەی كورد، كە هەموو ئەوانەش دەچێتە ناو ناساندنی قڕكردن و جینۆسایدی نەتەوەی كوردەوە.
ئەنفال لەژێر ناوی تردا
مێژووی لەناوبردن و جینۆسایدی نەتەوەی كورد دێرینە و هەر لە رۆژگاری میدیایی و پێش ئەوانیشەوە بگرە تا ئەمڕۆش بەردەوامە و لەلایەن دوژمنەكانییەوە چەندین شێواز بۆ لەناوبردنی ناوچەی نیشتەجێی نەتەوەی كورد جێبەجێكراوە و بێگومان ناوچەكانی سنووری شارەدێی ئاغجەلەر و قەڵاسێوكە و گوندەكانیان بەر ئەو سیاسەتە ناجۆرانەی حكومەتە یەك لە دوایەكەكانی عیراق بەگشتی و حكومەتی بەعس بەتایبەتی كەوتوون.
چەندین جار هێرش كراوەتە سەریان و ناوچەکەیان وێران كراوە و سەدان هاووڵاتی و پێشمەرگەیان لێ شەهید كردوون و بە هەزارانیشیان لێ زیندانی كراون. هەر بۆ وێنە لەكاتی جێبەجێكردنی پرۆسەی ئەنفالی چوار و ماوەیەك پێش دەستپێكردنی پرۆسەكەش شارەدێی ئاغجەلەر راگوێزاو دواتر خانوو و خوێندنگە و نەخۆشخانە و مزگەوت و رەز و باخ و سەرچاوەی ئاو و كانیاوەكانی تەقێندرانەوە و لەگەڵ خاكدا سوتماك كران و لەكاتی پڕۆسەكەشدا تەواوی گوندەكانی كە 63 گوند دەبوون وێرانكران و خەڵكەكەی بەشێكی زۆریان ئەنفالكران و بەشێكیشیان بەچەكی كیمیایی شەهیدكران، بەتایبەتی گوندەكانی گۆپتەپە و عەسكەر و ئەوانەی دیكەشیان سەرگەردان بوون، كە تا ئێستاش كە (34) ساڵ بەسەریدا تێدەپەرێت و ماوەی (31) ساڵە لە ژێر سایەی دەسەڵاتی كوردیدا تاوانبارە کوردەکان (سەرۆک جاشەکان) لێیان نەپرسراوەتەوە و ئاوڕێكی جدی و یادێكی شایستە نەكراوەتەوە بۆ ئەنفالی چوار كە نەوەكانیان ئاهێك بەدڵیاندا بێت و بەشێك لە زامەكانیان ساڕێژ بكات.
