عەزیز نەسین، كەسایەتییەكی گەورەی كەلتوری توركیایە، لە بوارەكانی ئەدەب و هونەردا خزمەتێكی زۆری كردووە، خاوەن دەیان بەرهەمی كەلتورییە لە بوارەكانی چیرۆك و رۆمان و شیعر و شانۆدا، زۆربەی بەرهەمەكانی كۆمیدی و تەنزن، بە یەكێك لە لوتكەكانی ئەدەبی كۆمێدی دادەنرێت.
محەمەد نەسرەت نەسین ناوی تەواوی ئەو كەسایەتییە مەزنەیە، بە عەزیز نەسین ناسراوە.
رۆژی 20ی كانوونی یەكەمی 1915، لە گەرمەی یەكەمین جەنگی گێتیدا، لە دوورگەیەكی دەریای مەڕمەڕەی نزیك كەنارەكانی ئەستەنبول لە دایك بووە. لە ئامێزی خێزانێكی هەژاردا پەروەردە بووە. لە بەر هەژاری و نەداریی خانەوادەكەی نەیتوانیوە بچێتە قوتابخانەی مەدەنی بۆ خوێندن. لەبەر ئەوەی چۆتە قوتابخانەی سەربازی كە خوێندن لەو قوتابخانەیە بەپارە نەبووە و بێبەرامبەر بووە، قۆناغەكانی خوێندنی سەربازی تەواو كردووە. ساڵی 1935 لەكۆلیجی جەنگی وەرگیراوە و ساڵی 1937 تەواوی كردووە، هەمان ساڵ چۆتە كۆلیجی سەربازیی تەكنیكی و پاش دوو ساڵ خوێندن لەو كۆلیجە بڕوانامەی بەدەستهێناوە و بووە بەئەفسەر. لەبەرئەوەی حەزی بە هونەر بووە، دوو ساڵ لە پەیمانگای هونەرە جوانەكان خوێندوویەتی.
بەپێی یاسای سەربازی نەدەبوو بنووسێت
ئیدی وەك ئەفسەر لە بواری سەربازیدا خزمەتی كردووە، نەسین خولیای خوێندنەوە و نووسین بووە، سەرەتا بە نووسینی شیعر و چیرۆك دەستی پێكردووە، لەبەر ئەوەی بەپێی یاسای سەربازی نەدەبوو بنووسێت و بەرهەمەكانی لە رۆژنامە و گۆڤارەكاندا بڵاو بكاتەوە، هەر بۆیەش بە ناوی خوازراوی عەزیز نەسین چیرۆكەكانی و بەناوی خوازراوی وەدیعە نەسین شیعرەكانی بڵاودەكردەوە.
نەسین بە بیروباوەڕی ماركسیزم سەرسام بووە، هێشتا ئەفسەر بوو بەنهێنی پەیوەندی بە پارتی كۆمۆنیستی توركیاوە كرد، بەهۆی ئەوەوە ساڵی 1944 لە سوپا دەركرا.
ئیدی خۆی بۆ نووسینی كۆمیدی و تەنزئامێز تەرخانكرد، نووسینەكانی دەنگدانەوەی زۆری هەبوو، دەسەڵاتی ئەو كاتەی توركیا پێی هەزم نەدەكرا.
عەزیز نەسین بایەخی بەكاری رۆژنامەنووسی داوە، ساڵی 1946 لەگەڵ سەباحەدین عەلیی هاوڕێی، رۆژنامەی (ماركۆ پاشا)یان دەركرد، رۆژنامەكە خەڵكێكی زۆر بە تاسەوە دەیانخوێندەوە و رۆژانە 600000 دانەی لێ چاپ دەكرا‌و زۆربەی ژمارەكانی دەفرۆشران، بەهۆی وتارەكانی نەسین لەو رۆژنامەیە، زیندانی كرا و رۆژنامەكە داخرا، دواتر بە چەند ناوێكی تر رۆژنامەی دەركرد، لەوانە (مەعلوم پاشا، مەرحوم پاشا، عەلی بابا، ماركۆ پاشای نوێ).
دادگای سەربازیی توركیا دادگایی كرد
ساڵی 1947 بەهۆی ئەوەی لە وتارێكدا رەخنەی لە هنری ترومانی سەرۆكی ئەو كاتەی ئەمریكا گرتبوو، لەو كاتەشدا ئەمریكا هاوپەیمانی توركیا بوو، دادگای سەربازیی توركیا دادگایی كرد و سزای 10 مانگ زیندانی و دوورخستنەوەی بۆ ویلایەتی بۆرسە بەسەردا سەپاند، سێ مانگ و نیو بە دوورخراوەیی لەو ویلایەتە مایەوە.
ساڵی 1950 جارێكی تر زیندانی كرا بەهۆی ئەوەی چەند بەشێكی كتێبی سەرمایەی (كارل ماركس)ی بۆ سەر زمانی توركی وەرگێڕابوو.
ئەوەی جێگەی سەرنجە ساڵی 1955 جارێكی دی سزای زیندانی بەسەردا درا‌و ماوەی چەند مانگێك لە زیندان مایەوە، بەبێ ئەوەی بزانێت لەسەر چی زیندانی كراوە!
عەزیز نەسین، بێ لە نووسین خولیایەكی تریشی هەبوو، ئەویش كاری فۆتۆگرافی بوو، لە ساڵانی 1952-1954، كاری فۆتۆگرافی كرد، دواتر كتێبخانەیەكی ئەهلی بۆ فرۆشتنی كتێب و بژێویی ژیانی كردەوە، بەڵام لەبەر بێ بازاڕی زۆر لەسەر ئەو كارە بەردەوام نەبوو.
بایەخی بە چیرۆکی کۆمێدی داوە
عەزیز نەسین، زۆر بایەخی بە نووسینی چیرۆكی كۆمیدی داوە و زیاتر لە 2000 چیرۆكی نووسیوە، هەموو چیرۆكەكانی كۆكراونەتەوە و لەچەند بەرگێكدا چاپكراون و بۆ زۆربەی زمانە زیندووەكانی جیهان وەرگێڕدراون.
عەزیز نەسین، بایەخی بەهونەری شانۆ داوە و 17 شانۆنامەی نووسیوە، ئەو شانۆگەرییانە لە ناوخۆی وڵات نمایشكراون، بۆ زمانەكانی دیكەش وەرگێڕدراون و لە وڵاتانی دیكە نمایش كراون.
نەسین، بەهۆی ئەوەی لە خێزانێكی هەژار بووە، بە منداڵی بۆ ماوەی دوو ساڵ لە خانەی بێسەرپەرشتان بووە، ساڵی 1972 خانووەكەی خۆی كردووە بە خانەی هەتیوان، داهاتی فرۆشتنی كتێبەكانی و هاوكاری هاوڕێیان و خێرخوازانی بۆ بەڕێوەبردنی ئەو خانەیە تەرخان كردووە و چەندین منداڵی بێسەرپەرشت لەو خانەیە سوودمەند بوون. خۆشی هەندێ كاتی لەگەڵ ئەو منداڵانە بردۆتە سەر و بە قسە‌وگاڵتە و گەپەكانی دڵخۆشی كردوون.
عەزیز نەسین، لە نووسینەكانیدا بەرگری لە هەژاران و زەحمەتكێشان و گەلە چەوساوەكان كردووە، لەو چوارچێوەیەدا بەرگری لە مافەكانی گەلی كورد لە توركیا كردووە و داوای كردووە دان بەزمان و كەلتوری ئەو گەلە رەسەنەدا بنرێت، بەهۆی ئەوەوە رووبەڕووی لێپرسینەوە و دادگاییكردن بۆتەوە.
کتێبەکانی عەزیز نەسین
عەزیز نەسین خاوەنی دەیان كتێبی چاپكراوە، لەوانە (گێلە پیاو، قۆڵبڕ، بیرەوەرییەكانی دوورخراوەیەك، بەشەرتی چەقۆ، كوا كورتانی كەرەكە؟ تورك لە بولگارستان و كورد لە توركیا، پاشا زادە، ژنانی وشیار ترسناكترن، فس فس پاڵەوان، حزبی كەرامەت و حزبی سەلامەت، كەری تۆپیو، مەرگی مووچەخۆرێك، بێناسنامەكان، منداڵی ئاخر زەمان، ئەو بەرخەی بوو بە گورگ، گیانلەبەران بە كەم مەگرن، كام حزب سەركردەیە؟) و چەندانی دیكە.
زۆربەی بەرهەمەكانی بۆ زمانە زیندووەكانی جیهانی وەرگێڕدراون.
چەندین بەرهەمی ئەو بۆ سەر زمانی كوردی وەرگێڕدراوە، مامۆستایان (عەبدوڵڵای حەسەن زادە، عەزیز گەردی، شوكوور مستەفا) لەو وەرگێڕە شارەزا و دەستڕەنگینانەن كە چەندین بەرهەمی ئەویان بەكوردییەكی شیرین و رەوان وەرگێڕاوە.
لە پای ئەو بەرهەمە ئەدەبی و هونەرییانەی پێشكەش بە گەلانی جیهان و مرۆڤایەتی كردووە، عەزیز نەسین چەندین جار لە سەر ئاستی ناوخۆ و جیهان خەڵات كراوە، لەوانە (خەڵاتی گەڵای ئاڵتوونیی ئیتالیا، خەڵاتی سمۆرەی ئاڵتوونی بولگاریا، خەڵاتی تیمساحی یەكەمی یەكێتیی سۆڤیەت، خەڵاتی فیستیڤاڵی ئاسیا و ئەفریقیا، خەڵاتی توركیا بۆ سێ شانۆنامە) و چەندانی تر.
عەزیز نەسین بایەخی بە رێكخراوە پیشەییەكان داوە، نیسانی 1967 بە جێگری سەرۆكی ئەدیبانی توركیا و ئایاری هەمان ساڵ بە سەرۆكی سەندیكای نووسەرانی توركیا هەڵبژێردراوە.
بە نهێنی لەو شوێنە ناشتیان
ئەحمەدی كوڕی عەزیز نەسین، لەسەر رێبازی باوكی رۆیشتووە، ساڵانی نەوەدەكان لەسەر بەرگریكردن لە مافەكانی گەلی كورد دەستگیر كراوە و ساڵی 2015 لەسەر لیستی هەدەپە خۆی بۆ ئەندامێتیی پەرلەمانی توركیا پاڵاوتبوو.
عەزیز نەسین دەڵێت: (زاناكان نەیانتوانی بەرد بۆ گەوهەر بگۆڕن، بەڵام من توانیم فرمێسك بۆ پێكەنین بگۆڕم)!
پاش خزمەتێكی زۆر بە كایەی ئەدەبی و هونەری، گۆڕینی خەم و ئازارەكانی خەڵك لەڕێی تەنز و كۆمیدیاوە بۆ بزە و پێكەنین، رۆژی 6ی تەممووزی 1995، عەزیز نەسین نووسەر و ئەدیبی ناوداری توركیا و جیهان لەشاری ئەزمیر بە جەڵتەی دڵ كۆچی دوایی كرد و هەموو جیهانی خەمبار كرد.
نەسین وەسێتی كردبوو، رێوڕەسمی ناشتنی بۆ نەكرێت، هاوڕێیەكی راسپاردبوو بە نهێنی لە شوێنێك كە خۆی دیاری كردبوو بینێژن، وەسێتەكەی جێبەجێكرا و چەند كەسێك لە خانەوادە و ئەو هاوڕێیەی بە نهێنی لەو شوێنە ناشتیان!
