ئەلبێرتۆ مانگۆیل، كەسایەتییەكی كەلتوری جیهانییە، وەك نووسەر و وەرگێڕ و رۆماننووس، خزمەتێكی زۆری بەكاروانی رۆشنبیری لە سەرانسەری گۆی زەویدا كردووە.
مانگۆیل، ساڵی 1948 لە بۆینس ئایرسی پایتەختی ئەرجەنتین لە دایكبووە، خاوەنی رەگەزنامەی كەنەدییە.
خاوەنی چەندین رۆمان و وتار و وەرگێڕانە، زیاتر بەو كتێبانەی سەبارەت بە بایەخی خوێندنەوەی كتێب لە ماوەی نیو سەدەدا نووسیونی ناسراوە، لەو بوارەدا چەند كتێبێكی بەنرخی هەیە، لەوانە (مێژووی خوێندنەوە، هونەری خوێندنەوە، میمۆری خوێندنەوە، رۆژانەی خوێندنەوە، شاری وشەكان، كتێبخانە لە شەودا).
زۆربەی كتێبەكانی بۆ زمانە زیندووەكانی جیهان وەرگێڕدراون، خانەی ساقیی لە بەیروت، زۆربەی بەرهەمەكانی بۆ سەر زمانی عەرەبی وەرگێڕاوە.
(مێژووی خوێندنەوە) بەناوباگترین كتێبێتی، كە ساڵی 1996 دەرچووە و بۆ زیاتر لە 35 زمان وەرگێڕدراوە و لە لیستی پڕ فرۆشترین كتێبەكانی جیهاندایە.
ئەگەر خەڵكی بۆ خۆشی و چێژ‌و وەرگرتنی زانیاری و نووسینی توێژینەوەی زانستی بخوێننەوە،لای مانگۆیل خوێندنەوە خولیا و عەشق و هۆگرییەکی رۆژانەیە. دەستەواژەی رۆمانسی و ویژدانی بۆ پەیوەندی خۆی و كتێب و كتێبخانەكان بەكاردەهێنێت. بۆ ئەوەش ئیلهامی لە مامۆستای یەكەمی (لویس بۆرخیس) شاعیر و نووسەری ناوداری ئەرجەنتی وەرگرتووە، كە رای وابووە فیردەوس لە شێوەی كتێبخانەیەكی گەردوونیدایە.
مانگۆیل جیهانی وا وێنا كردووە كە سنوورەكەی دیواری كتێبخانەیە، لە بەرهەمەكانیدا ئاماژە بەوە دەكات، وشەی ناو كتێبەكان و دڵۆپی مەرەكەب، ئارامی پێدەبەخشن.
هۆگربوونی مانگۆیل بە كتێب بۆ قۆناغی ژیانی هەرزەكاریی دەگەڕێتەوە، بۆ ئەو كاتەی كە بۆرخیسی شاعیر و ئەدیب لە دوا ساڵەكانی تەمەنیدا، رووناكی چاوەكانی لە دەستدابوو، داوای لە كەسانی تر دەكرد كە بەدەنگی بەرز كتێبی بۆ بخوێننەوە، مانگۆیل یەكێك لەو گەنجە خۆبەخشانە بوو، كتێبی بۆ بۆرخیس خوێندۆتەوە.
ئەو ئەزموونەی خۆی لەگەڵ بۆرخیس كردووە بە كتێبێك بە ناونیشانی (لەگەڵ بۆرخیس)، لەو كتێبەدا باسی كاریگەریی ئەو نووسەرە گەورەیە دەكات لەسەر كەسایەتی و رێڕەوی ژیانی.
(ژیانی وێناكراو) نوێترین كتێبی مانگۆیلە، كە (مالك سەلمان) بۆ سەر زمانی عەرەبی وەریگێڕاوە و ساڵی 2023 خانەی ساقیی لە بەیروت چاپ‌و بڵاویكردۆتەوە.
ئەو كتێبە گفتوگۆیەکی دوورو درێژە كە خاتوو (سیگلندا گایزل) رۆژنامەنووسی سویسری لەگەڵیدا كردووە.
چاپی عەرەبیی كتێبەكە (207) لاپەڕەیە، تێیدا تیشك خراوەتە سەر ژیانی ئاسایی و پیشەیی مانگۆیل و دایك‌و باوكی و براكانی، ئیلینی پەروەردەكاری و ئەزموونی لە بەڕێوەبردنی كتێبخانەی نیشتمانی لە ئەرجەنتین.
هەروەها باسی تێڕوانینی فیكری مانگۆیل و كتێبخانە تایبەتەكەی لە شارۆچكەیەكی فەرەنسا دەكات، كە 40 هەزار كتێبی بەنرخی تێدا بووە.
مانگۆیل ویستوویەتی ئەو كتێبخانەیە هەڵوەشێنێتەوە و كتێبەكانی بخاتە گەنجینەوە، بەڵام بەرپرسانی پورتوگال داوایان لێكردووە ئەو كتێبانە بدات بەوان بۆ ئەوەی لە كتێبخانەیەكی گشتی لە شاری لشبۆنەی پایتەخت دایبنێن، ئەویش بە داواكەیان رازی بووە بۆ ئەوەی خوێنەری ئەو وڵاتە سوودی لێوەربگرن.
مانگۆیل لە نووسینەكانیدا باسی بایەخی زمان دەكات و رای وایە زمان كاریگەری لەسەر خەیاڵ و ئەندێشە هەیە، ئەوەش دەبێتە لە دایكبوونی بەرهەمی ئەدەبی.
مانگۆیل لەو كتێبەدا تیشك دەخاتە سەر ژیانی منداڵی، كە بە تەنها‌و بێ هاوڕێ و دوور لە براكانی ژیاوە، منداڵێك نەبووە یاریی لە گەڵدا بكات.
ئەو قۆناغەی ژیانی بە سەخت و بێوێنە وەسف دەكات، كە بەبێ چاودێریی باوك و ناز و سۆزی دایكی، لە لای خاتوو ئیلینی پەروەردەكاری تا تەمەنی 8 ساڵی بەڕێی كردووە.
مانگۆیل بەوپەڕی بوێرییەوە باسی ئەوە دەكات، كە دایكی خۆپەرست بووە، تەنها بایەخی بە ژیانی تایبەتی خۆی داوە و منداڵەكانی فەرامۆش كردووە. باوكیشی لەو باشتر نەبووە، ژیانێكی دوو سەرەی هەبووە، لە نێوان دوو خێزاندا ژیاوە، چونكە بێجگە لە دایكی، زەماوەندی لە گەڵ ژنێكی تردا كردبوو، منداڵەكانی فەرامۆشكردووە.
بەپێچەوانەی باوك و دایكییەوە، ئیلینی پەروەردەكاری زۆر میهرەبان بووە و بایەخی پێداوە، بە زمانی ئەڵمانی و ئینگلیزی قسەی لە گەڵدا كردووە، هانیداوە بۆ خوێندنەوە و پێكەوە كتێبیان خوێندۆتەوە، بەهۆی ئەوەوە شیعرەكانی گۆتە و هانیەی لەبەر كردووە.
مانگۆیل باسی ئەوە دەكات بەهەوڵی ئیلین لە تەمەنی 4 ساڵیدا فێری خوێندنەوە بووە و پیتەكانی ناسیووە، لەو بارەیەوە دەڵێت: (هەستم دەكرد سیحربازم، كە توانیم پەڵەی مەرەكەب بۆ پیت و وشە بگۆڕم).
شتێكی سەیری ئیلین باس دەكات، كە لە كاتی سەیركردنی فیلمەكانی (چارلی چاپلین و لۆریل و هاردی) پێنەكەنیوە، بەڵكو گفتوگۆی سەبارەت بە ناوەڕۆكی ئەو فیلمە كۆمیدیانە لەگەڵدا كردووە!
گایزل لەو چاوپێكەوتنەدا پرسیاری ئەوە لە مانگۆیل دەكات چی دەخوێنیتەوە، نموونەی ئەوەش دەهێنێتەوە كە خاوەنی رۆمانی (هەواڵەكان لە وڵاتانی بیانییەوە)، دەڵێ من هەموو شتێك دەخوێنمەوە و ئاماژە بە قسەیەكی سێرڤانتسی نووسەری رۆمانی (دۆنكیشیۆت) دەكات، كە دەڵێت: وەرەقە دڕاو و فڕێدراوەكانی سەر شەقامەكانیش دەخوێنمەوە!
مانگۆیل لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا دەڵێت: (من بە بەردەوامی كتێب دەخوێنمەوە لە ناو جێگا، لە ناو فڕۆكە، لە ناو شەمەندەفەر، لە گەرماو، تەنانەت لە كاتی نانخواردن). هەروەها ئەو نووسینانەش دەخوێنمەوە كە لەسەر پاكەت و شووشەی دەرمان نووسراون!
مانگۆیل باسی ئەوە دەكات كتێبێكی دیاریكراو بە درێژایی كات جێگەی بایەخی نەبووە، بەڵكو كتێبی جیا جیا لە كاتی جیا جیادا، جێگەی بایەخی بوون. بۆ نموونە جارێك رۆمانی (دۆنكیشۆت)ی سێرڤانتس، جارێكی تر رۆمانی (شاخی سیحری)ی تۆماس مان و رۆمانی (ئەلیس لە وڵاتانی سەیروسەمەرە)ی لویس كارۆل، جێگەی بایەخی بوون.
مانگۆیل دەڵێت: ساڵانی پێشوو زۆر هەوڵمدا بەرهەمەكانی دانتی شاعیری ناوداری ئیتالی بخوێنمەوە، بەڵام نەمتوانی بیانخوێنمەوە و شكستم هێنا، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا، جارێكی تر گەڕامەوە سەر خوێندنەوەی بەرهەمەكانی دانتی و كەوتمە داوی خۆشەوستی بەرهەمەكانی بە گشتی و (كۆمیدیای یەزدانی) بە تایبەتی، چێژی زۆرم لێوەرگرت.
مانگۆیل لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا چ كتێبێك ناخوێنێتەوە؟ دەڵێت: هەرگیز تیۆرە ئەدەبییەكانم دیراسە نەكردووە، هیچ توێژینەوەیەكی ئەكادیمیم نەخوێندۆتەوە، بەرهەمەكانی (دریدا، لیڤیناس، بۆردیۆ) ناخوێنمەوە، چونكە كاتێك ویستم بیانخوێنمەوە، سەرنجیان رانەكێشام.
لەگەڵ ئەو نووسەرانە نییە، كە زاراوە و دەستەواژەی قورس و ئالۆز بەكاردەهێنن، بەڵكو لەگەڵ ئەوەدایە بەزمانی سادە و رەوان بنووسن.
گایزل پرسیاری ئەوە لە مانگۆیل دەكات، لەو 40 هەزار كتێبەی لە كتێبخانەكەیدا هەبوون، چەند كتێبی خوێندۆتەوە؟
لە وەڵامدا دەڵێت: هەموو ئەو كتێبانەم سەیر كردووە، كتێب هەیە دوو سەد جارم خوێندۆتەوە، وەك كتێبی (ئەلیس لە وڵاتانی سەیروسەمەرەدا)، كتێبیش هەیە وشەیەك یا زیاترم لێخوێندۆتەوە.
پەیوەندیم لەگەڵ كتێبدا وەك پەیوەندیم لەگەڵ جیهاندایە، پەیوەندیم لەگەڵ جیهاندا نوسخەیەكە لە پەیوەندیم لەگەڵ كتێبدا. من سەیری هەموو درەخت و هەموو هەورێك ناكەم، لەتەك هەموو كەسێكدا قسە ناكەم. بەڵام دان بەوەدا دەنێم كە هەموویان پێویستن، بۆ تەواوكردنی تابلۆی ئەم جیهانەی تێیدا دەژین.
مانگۆیل حەزی لە كتێبی ئەلكترۆنی نییە، پێیوایە ئەو جۆرە كتێبانە لەسەر شاشەیەكی رووناك وەك كەڕ‌و لاڵ دەبینرێن. لەو بارەیەوە دەڵێت: حەزدەكەم كتێب لە ناو دەستەكانمدا بێت، قەبارەی بزانم، بۆنی لاپەڕەكانی بكەم‌و هەڵیان بدەمەوە.
مانگۆیل بە قسەیەكی شاعیری ناوداری فەرەنسی مالارمێ سەرسام بووە، كە وتویەتی (جیهان لە ناو لاپەڕەكانی كتێبدا جوانترە).
لە كۆتایی گفتوگۆكەدا، لە وەڵامی پرسیاری مانگۆیل كێیە؟ دەڵێت: من خوێنەرم.
سەرچاوە:
- وتارێكی نووسەری سووری (ئیبراهیم حاجی عەبدی)یە بە زمانی عەرەبی بەناونیشانی (ژیانی وێناكراوی ئەلبێرتۆ مانگۆیل، ژیان لەلاپەڕەكانی كتێبدا جوانترە) ، 1ی كانوونی دووەم 2024 لە سۆشیال میدیا بڵاوكراوەتەوە.
ئەلبێرتۆ مانگۆیل: فیردەوس لە شێوەی کتێبخانەیەکی گەردوونیدایە
