ئارێز عەبدوڵڵا
(2)
کەس نییە نەزانێت کە قەوارەی هەرێمی کوردستان کۆمەڵێک ئاڵنگاری لە پێشن و هەڕەشەی دەرەکیشی لەسەرە، بەتایبەت لە لایەن ئەو دەوڵەتانەی کە پێیان وایە بوونی هەرێمی کوردستان، ئەگەر لە چوارچێوەی دەوڵەتی عیراقیش بێ هەڕەشەیە لەسەر ئاسایشی نەتەوەییان، چونکە ئەوان نەیانەوێت وەکو عیراقیش کێشەی کورد چارەسەر بکەن.
دەبێت لە بەرامبەر ئەو ئاڵنگاریی و هەڕەشانە حکومەتی هەرێم لە ئاستی پاراستن و بەدوورگرتنی قەوارەی کوردستان بێ، بەڵام کاتێک هەڕەشە ناوخۆییەکان لە دەرەکییەکان گەورەتر دەبن ئەوا قسەیەکی ترە.
بەداخەوە ئەوەی ئێستا دەبینرێ هەڕەشە ناوخۆییەکان زۆر لە هەڕەشە دەرەکییەکان مەترسیدارترن، چونکە ئەگەر ناوخۆ رێک و پێک و بەهێزبێ هەرێم دەتوانێ بەرگەی هەڕەشە و فشارەکان بگرێ.
ئایا مەترسیە گەورەکە چییە؟
ئەگەر زۆر بەسادەیی وەڵام بدەمەوە دەڵێم: سیستەمی حوکمڕانی سەقەت.
ئایا کێ لە هەبوونی ئەو سیستەمە سەقەتە بەرپرسیارە؟
دیسان بە سادەیی دەڵێم: دەسەڵات.
ئایا دەسەڵات لە دەست کێیە و کێ کاروبارەکانی ئەو وڵاتە بەڕێوەدەبات؟
ئەوەش دیارە بەرپرسیاریەتییەکە بەڕێژەیی لە ئەستۆی هەموو لایەنە پێکهێنەرەکانی حکومەتی دەسەڵاتە.
لە ماوەی دە ساڵی رابردوودا هەرێمی کوردستان رووبەڕووی کۆمەڵێک قەیران بۆتەوە. ئایا بەڕاستی ئەو قەیرانانە لە دەرەوەی وڵات دروستکراون، یان لە نەزانین و دەست بەرنەدانی دەسەڵاتداران لە بەرژەوەندیی تایبەتی خۆیان لەپێناوی بەرژەوەندیی گشتی سەریان هەڵداوە؟
وەڵامی ئەم پرسیارەش روونە، کە بەداخەوە دەسەڵاتی ئێمە ئەوەندەی بەپاساوی نا بەجێ قەیرانەکانی قووڵکردونەتەوە نیو ئەوەندە (لە کاتی گونجاوی خۆیدا) هەوڵی چارەسەرکردنیانی نەداوە!.. ئەگەر دواتریش هەوڵدرا بێ زیان لە نیوە بگێڕێتەوە مخابن دوای کار لەکار ترازان بووە.
با سەیرکەین ئەم سیستەمە حوکمڕانییە چۆنە؟
-لە ماوەی ساڵانی رابردوودا دەسەڵاتی جێبەجێکردن هەمیشە خۆی لە سەروی دەسەڵاتەکانی تر داناوە. نموونە: پەرلەمان کەمترین هەژموونی لەسەر حکومەت هەبووە، دەزگای چاودێری دارایی چاوی لە سەدان پێشێلی دارایی پۆشیوە، فایلەکانی دەستەی دەستپاکی رەنگە تۆزیان لەسەر کەوتبێ و کەمترین دەستبڕ و دەستپیس لەم وڵاتەدا رووبەڕووی سزای یاسایی کراونەتەوە!
سیستەمەکە سەقەتە، چونکە:
-داواکاری گشتی ئەو رۆڵەی کە پێویستە بیگێڕێ نەیگێڕاوە!
-دادگا سەربەخۆ نییە و لە زۆر بابەتدا لە جیاتی یاسا فەرمان و رێنمایی دەرەوە جێبەجێ دەکات!
ئاشکراشە لە هەر وڵاتێک دادوەری دادپەروەر و بە راستی یاسا لەسەرووی هەموان نەبووبێ، فاتیحەی بۆ خوێندراوە.
بەرپرسیارێتی سەقەتی دەسەڵات لە ئەستۆی حکومەتە، بەڵام کاتێک دەسەڵاتەکانی نیشتمان هەر بەناو نا، بە کردەوە سەربەخۆ و تایبەتمەند نەبن ناتوانین ناو لەو دەسەڵاتە بنێین حکومەتی ئاسایی.
دەسەڵات قۆناغی نەشارەزایی و بێ ئەزموونیی دەوڵەتدارایی تێپەڕاندوە، بۆیە پاساوهێنانەوە و سڕینی دەستی چەور بە سمێڵی خەڵکی تر تەنیا هێشتنەوە و قوڵکردنەوەی گرفت و قەیرانەکانە، بەڵام دیارە درێژە کێشانی بارودۆخی قەیراناویش لە بەرژەوەندیی کەس نییە، بە دەسەڵات و دەسەڵاتدارانیشەوە.
کەواتە مەترسییە گەورەکە لەناو خۆمانە و ئەگەر چارەسەری نەکەین ئەوا هەڕەشە دەرەکییەکانیش گەورەتر و کاریگەرتر دەبن.
بەڕێوەبردنی وڵات هەر تەنیا دەست رۆیشتن و لە راگەیاندن دەرکەوتن و شاهانە ژیان نییە، بەڵکو لێپرسینەوەشە و کاتێکیش دامودەزگا رەسمیەکان نایانەوێ یان ناتوانن بپرسنەوە و ئەرکە نشتمانیەکانی خۆیان جێبەجێبکەن، رەوتی ژیان هەر ناوەستێ و ئەنجام گەل دەپرسێتەوە، بەڵام چ جۆرە پرسینەوەیەک؟
پرسینەوەیەک کە گەزتنەوەی پەنجەی پەشیمانی داد نادات.
