لە دڵی بوونی مرۆڤدا، بەدواداچوونی بێوچان بەدوای زانین و تێگەیشتندایە، كە بیركردنەوە و كردارەكانمان بەرەو ئامانجێكی گەورەتر رێنمایی دەكات. فەلسەفە وەك خۆشەویستی حیكمەت وەك ئامرازی كۆتایی بۆ گەشتكردن بە ئاڵۆزییەكانی جیهانەكەمان و داڕشتنی بیروباوەڕ و بەهاكانمان كاردەكات.
فەلسەفە و پێداگری لە رەخنە
فەلسەفە بە جەختكردنەوە لەسەر بیركردنەوەی رەخنەگرانە و ئیستدلال و بیركردنەوە، ئەو جبەخانەی فیكرییە تەیارمان دەكات كە پێویستە بۆ پەیوەندیكردن و پارچەكردنی ئەو پرسیارە قووڵانەی كە بنەمای بوونی ئێمەن. لە ئەخلاقەوە بۆ میتافیزیك، ئیپیستمۆلۆژیا بۆ جوانیناسی، فەلسەفە ئەو چوارچێوەیە دابین دەكات كە لە رێگەیەوە دەتوانین ئەزموونەكانمان هەڵسەنگێنین و لێكبدەینەوە، تەحەدای گریمانەكان بكەین و بە وردبینی و توندییەوە بەدوای راستییەكاندا بگەڕێین.
هێزی بیرۆكەكان لە فەلسەفەدا
لە كایەی فەلسەفەدا، بیرۆكەكان دەسەڵاتێكی بێ هاوتاییان هەیە، نەك تەنها بیروباوەڕی تاكەكەسی بەڵكو پێكهاتە كۆمەڵایەتییەكان و نۆرمەكانی كولتووریش لە قاڵب دەدەن. وەك لە تێڕوانینەكانی «عەقڵ، هۆكار و گونجان لەگەڵ دیاردەكان» روون دەبێتەوە، یاریی نێوان ریالیزم و ئەزموون جەخت لەسەر ئەو كاریگەرییە قووڵە دەكاتەوە كە چەمكە فەلسەفییەكان لەسەر تێگەیشتنمان لە جیهان هەیانە. جگە لەوەش، گەڕانی فۆكۆ بۆ زانین و داینامیكی دەسەڵات (ئارلین و هاوكارانی) پەردە لەسەر ئەوە دەخاتە روو كە چۆن بیرۆكەكان تەنها ئەبستراكت نین بەڵكو بكەرێكی چالاكن كە دابەشكردن و بەكارهێنانی دەسەڵات لە كۆمەڵگادا دیكە دەكەن.
فەلسەفە وەك ئامرازێكی جەوهەری بۆ لێكۆڵینەوە و تەحەدای ئایدۆلۆژیا باوەكان، وەك هێزێكی بەهێز سەرهەڵدەدات كە توانای دووبارە داڕشتنەوەی تێڕوانینەكان و هاندانی گۆڕانكاری هەیە. تاكەكان بە قووڵبوونەوە لە لێكۆڵینەوە فەلسەفییە ئاڵۆزەكاندا، دەتوانن هێزی بیرۆكەكان بەكاربهێنن بۆ گەشتكردن بە وردەكارییەكانی بوونی مرۆڤ، بەمەش جەخت لەسەر ئەو تێڕوانینە دەكەنەوە كە فەلسەفە بە ڕاستی كاریگەرییەكی بێئەندازە وەك هێزێكی گۆڕانكاری و بەهێزكەر لە جیهاندا بەكاردەهێنێت.
فەلسەفە هێزی ئیلهامبەخشی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی و بەرەوپێشبردنی گفتوگۆ و لێكتێگەیشتن و پەروەردەكردنی داهێنانە رێگەمان پێدەدات بە روونی و بە ئامانجەوە سەیری ژیان بکەین
ئامرازە فەلسەفیەكان بۆ بیركردنەوەی رەخنەیی
لە گەڕان بەدوای كایەی ئامرازە فەلسەفییەكان بۆ بیركردنەوەی رەخنەیی، یەكخستنی شێوازەكانی فێركردنی فەلسەفی، وەك لە ئاماژەی پێكراوە، دەیسەلمێنێت كە ئامرازێكە لە پەروەردەكردنی تواناكانی بیركردنەوەی رەخنەگرانە لەنێو فێرخوازانی توانا و پاشخانی جۆراوجۆردا. فێركاری فەلسەفی بە جەختكردنەوە لەسەر پرسیاركردنی سۆكراتی و گفتوگۆی گروپی بچووك، تاكەكان بەرەو خۆڕاگری و ئیستدلال دەبات، لە كۆتاییدا هەستێكی بەرزبوونەوەی هۆشیاری رەخنەیی و ئەخلاقی دەچێنێت. ئەم شێوازە رێبازە دیداكتیكییە تەقلیدییەكان تێدەپەڕێنێت و رێگە بە بەشداریكردنی دانیشتوانی جۆراوجۆری خوێندكاران دەدات، هاوتەریب لەگەڵ ئەو تێڕوانینەی كە فەلسەفە وەك ئامرازێكی ترسناك بۆ تەیاركردنی تاكەكان بە توانای بیركردنەوەی ڕەخنەگرانە و ئەخلاقی كاردەكات. كە بیركردنەوەی رەخنەیی لە چوارچێوەیەكی فرەلایەنەدا دەخاتە ناو كۆنتێكستەوە، ئامرازە فەلسەفییەكان نەك تەنها لێكۆڵینەوەی فیكری بەرەوپێش دەبەن، بەڵكو خۆدەربڕینیش بەرز دەكەنەوە، جەخت لەسەر هێزی گۆڕانكاریی بەشداریكردنی فەلسەفی لە پەروەردەدا دەكەنەوە. وەك نموونەی سەركەوتنی وانەوتنەوە فەلسەفییەكان لە پۆلی ئینگلیزی خوێندنگاكانی شەوانەدا، ئەوە روون دەبێتەوە كە فەلسەفە بە ستراتیژییە پێداگۆژییە ناوازەكانییەوە، وەك هاوپەیمانێكی بەهێز لە پڕچەككردنی تاكەكاندا بەو لێهاتووییانەی كە پێویستن بۆ گەشتكردن بە زەوییە فیكرییە ئاڵۆزەكان و دووڕیانەكانی ئەخلاقیدا سەرهەڵدەدات، بەم شێوەیەش پتەوتر دەبێت جەختكردنەوە لەسەر ئەوەی كە ‹فەلسەفە بەهێزترین چەكە›.
لە كۆتاییدا
ناتوانرێت هێزی فەلسەفە وەك ئامرازێك بۆ تێگەیشتن و داڕشتنی جیهان زیادەڕەوی تێدا بكرێت. لە رێگەی لێكۆڵینەوەی فەلسەفیەوە، دەتوانین بە شێوەیەكی رەخنەگرانە شیكاری و تەحەدای بیروباوەڕ و نۆرمەكانی ئێستا بكەین، ئەگەری نوێ بۆ گەشەكردن و پێشكەوتن بكەینەوە. بە لێكۆڵینەوە لە پرسیارە بنەڕەتییەكان سەبارەت بە بوون و ئەخلاق و واقیع، ناچار دەبین بە قووڵی بیر لە بەها و پرەنسیپەكانمان بكەینەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی گۆڕینی كەسی و كۆمەڵایەتی. فەلسەفە هێزی ئیلهامبەخشی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی و بەرەوپێشبردنی گفتوگۆ و لێكتێگەیشتن و پەروەردەكردنی داهێنان هەیە. رێگەمان پێدەدات بە روونی و ئامانجەوە بە ئاڵۆزییەكانی ژیاندا بگەڕێین، ئامرازە فیكرییەكانی پێویستمان بۆ رووبەڕووبوونەوە و چارەسەركردنی زەقترین تەحەدیاتی سەردەمەكەمان تەیار دەكات. لە كۆتاییدا فەلسەفە وەك چەكێكی بەهێز بۆ بەرەوپێشبردنی دادپەروەری و یەكسانی و جیهانێكی باشتر بۆ هەمووان كاردەكات.
فەلسەفە سەرچاوەی بیر و پرسیار و گومانە
