فەلسەفە لە مێژە دیسیپلینێكە كە هەوڵدەدات پرسیارە بنەڕەتییەكانی بوون و زانین و ئەخلاق بكۆڵێتەوە. لایەنێكی سەرەكی لێكۆڵینەوەی فەلسەفی پەیوەندی بە چەمكی رەتكردنەوە هەیە. لە پشكنینی رەتكردنەوە لەناو كایەی فەلسەفەدا، ئەوە ڕوون دەبێتەوە كە وەك ئامرازێكی بەهێز بۆ رەخنەگرتن و پاڵاوتنی بیرۆكەكان كاردەكات. لە رێگەی پرۆسەی رەتكردنەوە، فەیلەسوفەكان دەتوانن تەحەدای بیروباوەڕە باوەكان بكەن و گریمانە بنەڕەتییەكان ئاشكرا بكەن و لە كۆتاییدا ئارگیومێنتەكان بەهێز بكەن. هەروەها رەتكردنەوە دەتوانێت كاتالیستێك بێت بۆ داهێنان و پێشكەوتن، چونكە تاكەكان ناچار دەكات بیر لە دیدگاكانی خۆیان بكەنەوە و دیدگا بەدیلەكان لەبەرچاو بگرن. بە وەرگرتنی رەتكردنەوە وەك پێكهاتەیەكی ناوەندی لێكۆڵینەوەی فەلسەفی، زانایان دەتوانن بەشداری گەڕانێكی توندتر و دینامیكیتر لە راستی و مانادا بكەن.
تێگەیشتن لە رەتكردنەوە لە فەلسەفەدا
لە گەڕان بەدوای تەوەری رەتكردنەوە لەناو فەلسەفەدا، دەبێت ئەو رەخنە نوانسدارانە لەبەرچاو بگرێت كە زانایانی وەك سوزان ستیبینگ و لایەنگرانی ئۆراسیایزم پێشكەشی دەكەن. بەشداریكردنی ستیبینگ لەگەڵ پۆزەتیڤیزمی لۆژیكیدا، رۆشنایی دەخاتە سەر گومانەكانی بەرەو بنەمای پشتڕاستكردنەوە وەك بنەمایەكی بنەڕەتی بۆ پەیوەندیكردن، ئەمەش تیشك دەخاتە سەر جیابوونەوەی لە جەختكردنەوە پۆزەتیڤیستییەكان لەسەر پشتڕاستكردنەوەی ئەزموونی. ئەم رەتكردنەوەی سۆلیپسیزمی میتۆدۆلۆژی و ناڕازیبوون لە مامەڵە پۆزەتیڤیستییە لۆژیكیەكانی لێدوانەكان سەبارەت بە عەقڵی دیكە و رابردوو، ئاماژەیە بۆ لێكۆڵینەوەیەكی فراوانتر لە سنوورداربوونی چوارچێوە پۆزەتیڤیستەكان لە گرتنی ئاڵۆزییەكانی پەیوەندی و زانینی مرۆڤدا. لە لایەكی دیكەوە، جیهانبینی ئۆراسیا، وەك لە چوارچێوەی گەردوونیی روسی و ئایدۆلۆژیای ناسیۆنالیستیدا شیكاری بۆ دەكرێت، رەتكردنەوەی دیاریكراوی جیهانبینییە ماتریالیستەكان و گەڕان بەدوای ئایینگەرایی و ناسیۆنالیزمدا پێشكەش دەكات. مرۆڤ بە شیكردنەوەی رەخنەگرانە ئەم روانگە جیاوازانە سەبارەت بە رەتكردنەوە لە فەلسەفەدا، دەتوانێت گوتار لەسەر سنوور و ئەگەرەكانی لێكۆڵینەوەی فەلسەفی دەوڵەمەندتر بكات.
لە رێگەی پرۆسەی رەتكردنەوە، فەیلەسوفەكان دەتوانن تەحەدای بیروباوەڕە باوەكان بكەن و گریمانە بنەڕەتییەكان ئاشكرا بكەن
دیدگا فەلسەفییەكان سەبارەت بە مامەڵەكردن لەگەڵ رەتكردنەوە
جگە لەوەش، پشكنینی دیدگا فەلسەفییەكان سەبارەت بە مامەڵەكردن لەگەڵ رەتكردنەوە رێگە دەدات بە تێگەیشتنێكی قووڵتر لە ئەزموونی مرۆڤ و چۆن تاكەكان بەناو تەحەددیاتەكاندا دەڕۆن. بۆ نموونە فەلسەفەی بوونگەرایی جەخت لەسەر گرنگی وەرگرتنی بەرپرسیارێتی كەسی و دۆزینەوەی مانا لە بەرامبەر ناخۆشیەكاندا دەكاتەوە. ئەم روانگەیە هانی تاكەكان دەدات كە لە داڕشتنی چارەنووسی خۆیاندا، تەنانەت لە نێوان رەتكردنەوە و پاشەكشەدا، دان بە دەزگاكەیاندا بنێن.
لە لایەكی ترەوە فەلسەفەی ستۆیك فێری تاكەكان دەكات كە رەتكردنەوە وەك بەشێكی سروشتی ژیان قبوڵ بكەن و سەرنجیان لەسەر ئەو شتانە بێت كە لە ژێر دەسەڵاتی خۆیاندایە. ستۆیكیزم بە چاندنی خۆڕاگری ناوەوە و پاراستنی هەستی هاوئاهەنگی ناوەوە، رێبازێكی پراكتیكی پێشكەش دەكات بۆ رووبەڕووبوونەوەی رەتكردنەوە. ئەم روانگە فەلسەفیانە تێڕوانینێكی بەنرخ لە ئاڵۆزییەكانی هەست و رەفتارەكانی مرۆڤدا دەدەن لەكاتی رووبەڕووبوونەوەی رەتكردنەوە، لە كۆتاییدا رێنمایی تاكەكان دەكەن بەرەو گەشەكردنی كەسی و خۆدۆزینەوە.
بە كورتی
گەڕان بەدوای رەتكردنەوە لەناو كایەی فەلسەفەدا تێگەیشتنێكی نوانس لە ئەزموونەكانی مرۆڤ و داینامیكی كۆمەڵایەتی پێشكەش دەكات. بە قووڵبوونەوە لە دیدگا فەلسەفییە جۆراوجۆرەكان سەبارەت بە رەتكردنەوە، لە چەمكە بوونگەراییەكانی نامۆبوونەوە تا ڕەخنە فێمینیستییەكان لە پێكهاتە پیاوسالارییەكان، توانیومانە ئاڵۆزییەكان و كاریگەرییەكانی ئەم دیاردە بەربڵاوە ئاشكرا بكەین. دیارە رەتكردنەوە تەنیا پاشەكشەی كەسی نییە بەڵكو چاویلكەیەكە كە لە رێگەیەوە دینامیكی دەسەڵات و چەوساندنەوە و بنیاتنانی شوناس بپشكنرێت. لە ڕێگەی ئەم شیكارییەوە، تێڕوانینێكی بەنرخمان بەدەستهێناوە سەبارەت بەو رێگایانەی كە رەتكردنەوە سوبژێكتیڤییەتی تاكەكەسی و گێڕانەوەی بەكۆمەڵ لە قاڵب دەدات. بۆ پێشەوە، لێكۆڵینەوەی زیاتر لە ڕەهەندە فەلسەفییەكانی رەتكردنەوە، بێ گومان یارمەتیدەر دەبێت بۆ تێگەیشتنێكی هەمەلایەنەتر لە پەیوەندییەكانی مرۆڤ، سیستەمی كۆمەڵایەتی و سروشتی بنەڕەتیی بوون.
