دڵشاد تاڵەبانی
بە گشتی دیكتاتۆریەتی سەردەمی پاش جەنگی یەكەمی جیهانی، لە حزبی كۆمۆنیستی سۆڤێتی ستالینی و هاوتاكانی پەیدابو و داهات و گوێزرایەوە بۆ لایەنە هەرە راستڕەوەكانی تر
دیكتاتۆرییەت، خۆسەپاندن و زاڵبوونی بۆچوون و هەڵوێست و كرداری كەسێك یان گروپێك یاخود سیستمێكی سیاسییە و رێگرتنە لە هەموو بۆچوون و چالاکییەکی جیاواز و نەیاری بەرامبەر، تا ئاستی لەناوبردن.
دیكتاتۆرییەتی سیاسی
مەبەستم لێرەدا دیكتاتۆرییەتی سیاسییە، كە دەسەڵاتی گروپێكی بچووك، یان راستتر سەپاندنی كەسایەتییەك بۆ خۆی لەلوتكەدا بە هاوكاریی چەند كەسێکی دەستەمۆی بێ دەسەڵات، بە خستنەڕووی رەنگ و شێوە و شێواز و دروشمی جیاواز، بۆ پەردەپۆشكردن و لەخشتەبردن و هەڵخەڵەتاندنی خەڵك و داپۆشینی خۆسەپاندنەکەیان، كە لە هەڵسوكەوت و كردار و مامەڵەكردنیاندا لەكاتی دەسەڵاتیاندا وردە وردە ئاشكرا دەبێت، بەتایبەتی لەكاتی دەركەوتنی جیاوازی و دەربڕینی كەمترین ناڕەزایی خەڵك لە كردارەكانیان، ئەوكاتە رووی راستەقینەی خۆیان دەخەنەڕوو و ناوەڕۆكیان دەردەكەوێت، تا ئەوكاتەش، كۆمەڵێكی رادیكاڵی بێ ئاگا لەگەڵیاندان، تەنانەت ئامادەن خۆشیان لە پێناویاندا بەخت بكەن، یان بکەونە كوشتار و دەیان خەڵكی بێگوناهیش لەناوبەرن، هەڵوێستی کوێرانەی شوێنكەتوانیشیان، مەترسیی ئەوان چەند بەرابەر زیاد دەكات.
جیاوازیی نییە
دیكتاتۆرییەت هەر دیكتاتۆرییەتە، هەر رەنگێكی هەبێت و چ ناوێك لەخۆی بنێت (سیمبوڵی داس و چەكوش و دروشمی چینایەتی، نەتەوایەتی رەگەزپەرستی، رادیكالی توندڕەو، ئاینیی رادیكاڵ) بۆ خۆسەپاندنی بەسەر خەڵكدا.
ئێستا لە جیهاندا دوو سیستمی بەڕێوەبردنی سیاسی هەیە، ئیتر چ (شێوازی پاشایەتی یان كۆماری) بێت، بەناوی نەتەوەوە بێت، یاخود ئایین یان چینایەتی، ئەوەش سیستمی دیموكراسی (كە لە كەم دەوڵەتدا بەتەواوی جێبەجی دەكرێت)، یاخود سیستمی دیكتاتۆری (راستەوخۆی كەس و گروپێكی هاوكار، جا سەربازی یان حزب و لایەنێكی ملكەچ بۆ ئەو كە بەهێز و سەپاندن، حوكمڕانی دەكات و خۆی ناشارێتەوە، وەك نازییەكان و بەعسییەکان)، یان شاردراوە.
شێوازیكی تریش هەیە، لە نێوان هەردووكیاندا، كە بە رەواڵەت، چەندین مەبەستی رووكەشی دیموكراسیی وەرگرتووە، بەڵام ناوەڕۆكی پووچەڵ كردووەتەوە، هەروەك پەردەپۆش و تەنها وەك دروشم بەكاری دەهێنێت، بۆ ئارایش و ماكیاژكردنی رووخساری ئەو سیستمە.
دیكتاتۆرییەتی سەردەم و مەبەستی رابەر، (كەسێكی دیكتاتۆری لووتكە كە لەسەرووی یاساكان و لێپرسینەوە و رەخنەوە بێت، هەموو بڕیارەكان لە دەست ئەودا بن و وتە و بڕیاڕەكانی وەك یاسا بن، بۆ ماوەی درێژ یان تا لە ژیاندا ماوە حوكمڕانی بكات، بە پاسا و و بیانووی جۆراوجۆر کە (ئەمە جیایە لەوانەی پاشان بە رێگای دیموكراسی بتوانن بگەنە دەسەڵات)، سەرۆكایەتیی حزبێك بكات، كە جومگە سەرەكییەكانی هەموو بوارەكان لە وڵاتدا كۆنترۆڵ و قۆرغ بكات، هەندێك جاریش دیكتاتۆرییەتی سەربازی بە كودەتا حوكمڕانی دەكات.
پاش جەنگی یەكەمی جیهان
بە گشتی دیكتاتۆرییەتی سەردەمی پاش جەنگی یەكەمی جیهان، لە حزبی كۆمۆنیستی سۆڤێتی ستالینی و هاوتاكانی سەریهەڵدا و گوێزرایەوە بۆ لایەنە هەرە راستڕەوەكانی وەك: (نازی و فاشیستەكان، هەموو پارتە ناسیۆنالیست و ئایینیە توندڕەوەكان و كۆمەڵێك لە پارتە كۆنزەرڤاتیڤەكانیش بەناو و پاساوی جۆراوجۆر، كە تائێستاش بەردەوامە و چەندین جۆر سیمبۆلیان كردووە بە نیشان و خۆشیان وەک فریادڕەس و رزگاركەری نەتەوە و گەل و ئایین پیشان دەدەن، مێشكی گەنج و چەند توێژێك تێكدەدەن و رایاندەكێشن بۆ كاری رادیكاڵانە.
ئەم حزبانە هەموو جومگەكانی دەسەڵاتی سیاسی، ئابووری، كۆمەڵایەتی و كەلتووریش زەوت دەكەن، گەندەڵترین و ستەمكارترین حوكمڕانی بەڕێوە دەبەن، ئابوورییەكی پشێو و ئەنارشیستی پەیڕەو دەكەن. رای گشتی، بیروبۆچوونی جیاواز، ئازادیی راگەیاندن ناهێڵن و دەیخنكێنن، هەڵبژاردن ناكەن و ئەگەر بیشیكەن بە رەواڵەتییە و خۆیان دەسەپێنن و ساختەکاری لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردندا دەكەن، جۆرەها گوشاریش لە كاتی هەڵبژاردندا بەكاردەهێنن، تا ئاستی گوشاری سەربازیی راستەخۆش، هەروەها رێگریی لە ئۆپۆزسیۆن دەكەن، ئەوەی ناڕەزایی دەرببڕێت بە لادەر و نانیشتمانی و تا رادەی خیانەت تۆمەتباری دەكەن.
دەیان كۆسپ و رێگریی و كۆت و زنجیر لەبەردەم رۆشنبیران، رۆژنامەنووسان و داكۆكیكاران لە ئازادی و دیموكراسی دادەنێن تا رادەی تیرۆركردنیشیان.
بە كارەكانیاندا دەناسرێنەوە
ئەم جۆرە لە حزب و دیکتاتۆر، سیستمێكی پۆلیسی ئاشكرا یان شاردراوە پەیڕەو دەكەن، ناڕەزاییەكان بە ترساندن و تۆقاندن و نانبڕین و دەركردن و دەرپەڕاندن، سەركوتیان دەكەن، بۆیە خەڵك بە كردەوەكاندا دیكتاتۆرەکان دەیانناسنەوە.
