هیوا محەمەد
خەڵک چاوەڕوانی ژیانی باشتر، وڵاتی پێشکەوتوو، هەبوونی هەموو خزمەتگوازرییەکان، دەوڵەمەندبوونی تاک لەرێگەی بەدەستهێنانی داهاتەوە، پاراستنی سەقامگیری و ئاسایشی تاک و زۆری تر لە حکومەت دەکات
خەڵک کە دەبێتە کۆمەڵگەی ئەو وڵاتەی کە سنووری دیاریکراوی خۆی هەیە و هەندێک سیفەت یەکیان دەخات، لەوانە زمان، کەلتور و نەریت، ئایین، یاسا و رێسای تایبەت و دەستووری خۆیی.
لەناو ئەم کۆمەڵگەیەدا یاسا و رێسای تایبەت بە خۆیان هەیە کە رەنگە ئەمەی ئەمان کاری پێدەکەن و لە خزمەتی کۆمەڵگەکەیاندا بێت، لە وڵاتێکی تر بە پێچەوانەوە بە خراپ بەکاربهێندرێت و لە دژیان بێت.
لە کۆمەڵگەدا یاسا و دەستوور کۆمەڵەکەسانێک دایدەنێن کە پسپۆڕن، سیاسیین، باڵادەستن، ئەمانیش یان لە رێی هێزەوە دەستیان بە دەسەڵات گەیشتووە یان هەڵبژێردراون.
ئەمان پێیان دەوترێت حکومەت یان بەڕێوەبەرانی وڵات و دەبێت بە پێی ئەو دەستوورە هەنگاو بنێن و ئیدارەی کۆمەڵگەکە بکەن کە تێیدا دیاریکراوە.
دەستوور بە یەکسانی بۆ هەموان دەڕوانێت، چونکە کاتێک لە دادگا کەسێک لێپێچینەوەی لەگەڵ دەکرێت، ئیتر فەرمانی حکومدانەکەی بە پێی ئەو مادانە دەبێت کە لە دەستووردا هاتووە.
لەهەرجێگەیەک کۆمەڵگەیەکی تایبەت و جیاواز لەوانی تر هەبێت و خاوەنی پارچە جوگرافیایەکی خۆیان بن، ئەوا دەبێت حکومەت و حکومڕانییان هەبێت، ئەمەش لە وڵاتێکەوە بۆ یەکێ تر دەگۆڕێت بەپێی چۆنێتی سیستمی حکومڕانییەکە، بەڵام لە هەموویاندا خەڵک چاوەڕوانی ژیانی باشتر، وڵاتی پێشکەوتوو، هەبوونی هەموو خزمەتگوازرییەکان، دەوڵەمەندبوونی تاک لەرێگەی بەدەستهێنانی داهاتەوە، پاراستنی سەقامگیری و ئاسایشی تاک و زۆری تر لە حکومەت دەکات، واتا دەبێت حکومەت ئەمانە هەموو بە گەڕانەوە بۆ دەستوور بکاتە یاسا و کاری لەسەر بکات.
هەر حکومەتێک ئەوەی بەدیهێنا کە خەڵک دەیەوێت، ئەوا ئەو حزبەش کە حکومەتەکە بەڕێوەدەبات دەتوانێت مانەوەی خۆی لە حکومڕانیدا مسۆگەر بکات و بەبێ چوونە ناو بانگەشەی هەڵبژاردنیش هەر دەنگەکانی دەچێیتە سەرەوە، بەڵام ئەگەر کەموکووڕیی زۆر هەبوو لە لایەن حکومەتەوە تارادەی گەیاندنی کۆمەڵگە بە بنبەست و تووش کردنی بەقەیران، ئیتر نابێت چاوەڕوانی ئەوە بێت کە دەتوانێت بەردەوام بێت.
لێرەدا هەندێک حکومەت لەوانەی باوەڕیان بەدەستاودەستکردنی دەسەڵات و دیموکراسی هەیە، بەخۆیاندا دەچنەوە و هەوڵی باشترکردنی ئەدای خۆیان دەدەن، هەشن لەرێگەی گەندەڵییەوە خۆیان دەکەنە خاوەن سەروەتێکی زۆر و دواجاریش دەکشێنەوە، ئیتر لەو ماوەدا گوێ نادەنە گلەیی و گازندە و ناڵینی خەڵک بەدەست کێشە و قەیرانەکانەوە.
ئەگەر هەر کەسێک دیبێتی کە چەندە سەختە گەورەی خێزانێک نەتوانێت لە هەفتەیەکدا دوو ژەمی تێر و تەسەل بۆ منداڵەکانی دابین بکات، بەڵام لای ماڵە بەرپرسێکی حکومی، بەشی دە خێزان گۆشت و خواردن دەخرێتە بەردەم ئەو پەلەوەر و ئاژەڵانەی لە باغی تایبەتدا دایناون و چەند کەسێکیش بۆیان بەخێو دەکات.
سەختە دوو کەسی هەژار و دەوڵەمەند هەمان نەخۆشییان هەبێت و هەژارەکە لەبەر بێ پارەیی چارەسەر زووتر بمرێت لە دەوڵەمەندەکە.
حکومەتی باش ئەم کەرتەی بە گشتی کردووە لەرێگەی بیمە و هاوکاریی بێکارییەوە، هاوکاریی هەموان وەک یەک لەسەر بودجەی حکومەت دەکات.
لێرەدا خەڵک و حکومەت لەیەکتر تێدەگەن و هەرچی کەموکوڕییە نایدەنە پاڵ حکومەت، چونکە کارە جوانەکانیشی دەبینن، ئیتر پردی پەیوەندیی نێوان خەڵک و حکومەت پتەو دەبێت و کۆمەڵگەش مانای تەواوی خۆی دەبێت.
