رۆڵی روسیا لە دیدی سەرۆک مام جەلال-ەوە

مێژوو پێمان دەڵێت کە روسیا ئەو دەوڵەتەیە لە هەموو هەلومەرجێکدا سەدان حسابی بۆ دەکرێت لەسەر ئاستی جیهان و کێبڕکێ نێودەوڵەتییەکان و تەنانەت هەرێمایەتییەکانیش.

دوای هەرەسهێنانی سۆڤیەت
زۆرێک هەبوون پێیان وابوو کە پاش هەرەسهێنانی سۆڤیەت لە دوای 1990 ئیدی روسیا شکست دەخوات و چیتر نابێتەوە بە ژمارەیەکی حساب بۆکراو لە نێو گەمە سیاسییەکانی جیهان و رووداوە نێودەوڵەتییەکاندا، هەتا ئەندازەی ئەوەی وەها دەخوێنرایەوە کە روسیا ئیتر لەبیر دەکرێت، تەنانەت نەک لە دوو جەمسەرەکەی جیهان ئاوت دەکرێت، بەڵکو دەبێت روسیا دانیشێ و مێژووی خۆی بنووسێتەوە. لە نێو ئاوازی دونیای تایبەتی خۆیدا حیکایەتەکانی سەروەریی و شکۆی رابردووی تۆمار بکات.
ئەو بیروباوەڕەی پێی وابوو روسیا لە 30 ساڵی رابردوودا نەیتوانیووە باری لاری خۆی راستبکاتەوە، هەڵە بوو بە بەڵگەی ئەوەی کە تەنها 10 ساڵ دوای هەرەسی سۆڤیەت کەلێن و کەموکوڕی کەوتە نێو دەوڵەتی روسیا، بەڵام لەپاش سەرەتای هەزارەی سێیەم و دروست لە دوای ساڵی 2000 ەوە روسیا کەوتە سەر پێی خۆی و دەرگاکانی بە رووی جیهاندا کردەوە.
لەبیرمە رەحمەتی مام جەلال لە مانگی نیسانی 1998 پێشوازی لە باڵیۆز روسیا لە عیراق کرد ، ئەو سەردەمە هێشتا سەدام حسێن لەسەر دەسەڵات بوو، دێتەوە بیرم مام جەلال پێی وابوو روسیا لەو هەلومەرجەی تێی کەوتووە دەربازی دەبێت و تێی دەپەڕێنێ، پێی وابوو کە روسیا قۆناغ بە قۆناغ پێش دەکەوێت و ئەو هەلومەرجە ئابووری و سیاسییەی کە دووچاری شکستی کردووە پاش بیرۆیستریکا، تەنها کاتییە و وڵاتی زلهێز و گەورەو گران و خاوەن زانا و چەکی ئەتۆم مەحاڵە بکەوێت.
مام جەلال بەگەرمی پێشوازی لە باڵیۆزی روسیا لە عیراق کرد، ئەو هاتبوو بۆ قسەکردن لەسەر ئەو بارودۆخەی ئەو سەردەمەی عیراق و ناوچەکە، ئاسان نەبوو کە تەنها لە عیراق 26 کۆمپانیای نەوتی روسی هەبوون، کاروباری نەوتیان بەڕێوە دەبرد ئەوکات، سەرمایە و قازانجەکانی ئەم کۆمپانیایانە ملیاران دۆلار بوو ساڵانە، روسیا هەرگیز نەیویستووە پێ لە عیراق ببڕێ، تەنانەت ئەوە روسیا بوو کە پشتیوانی لە کودەتای 1958ی عیراق کرد و عەبدولکەریم قاسم-ی هێنایە سەر دەسەڵات!، هەر روسیا بوو کە پشتیوانی لە گروپی سێیەمی کودەتاچییەکانی بەعس کرد و ئەوانیشی کرد بە دەسەڵاتداری عیراق، هەر روسیا بوو هەموو تواناکانی خستەگەڕ کە شەڕی کەنداو لە 1991 روو نەدات، چونکە بە کەوتنی سەدام روسیا شکست دەخوات لە ناوچەکە، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی قازانج دەکەن کە دواتر هەر واش دەرچوو پاش هەموو رووداوەکانی نەوەدەکانی سەدەی پێشوو، بە رووخاندنی رژێمی بەعس لە 2003 چیتر روسیا کاریگەری وەکو پێویست نەما لە عیراقدا.

باڵانسی پەیوەندییە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەکان
کورد بەتایبەتی رەحمەتی مام جەلال، هەمیشە ئەوەی لەتوانایدا بووبێت، درێغی نەکردووە لە راگرتنی باڵانسی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و پەیوەندییە هەرێمایەتییەکان، ئەو دەیزانی جیاوازییەکان چییە و چۆنیش مامەڵەیان لەگەڵدا دەکات بە قازانجی کورد و مەسەلە گرنگەکەی، مام جەلال دەیویست بە پەیوەندییەکانی خۆی ئەو لینکە بێت کە هەمیشە پردێک بێت بۆ هەموو جەمسەرەکان و کۆکردنەوەی خەباتی دیپلۆماسی و راگرتنی تای تەرازووی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان، لە بەهای هیچ وڵات و شوێنێکی کەم نەدەکردەوە، هەر ئەو بۆچوونەی بوو کە زیاتر خۆشەویستی دەکرد و تەنانەت دۆست و نەیارەکانیشی سەدان حیسابیان بۆ دەکرد.

دوای سێ مانگ لە شەڕی روسیا ئۆکرانیا
ئەوەی ئێستا دەگوزەرێ لە هەلومەرجی ئەم بارودۆخەدا لە دوای تێپەڕبوونی سێ  مانگ لەپاش هەڵگیرساندنی شەڕی روسیا و ئۆکرانیا، ئامانجەکانی ئەو شەڕەو لێکەوتەکانی پێمان دەڵێ هەر دەبێت خەباتی دیپلۆماسی بگیرێتەبەر بۆ راگرتنی ئەو شەڕە، مەترسییەکانی شەڕەکە بێتو وەکو خۆی نەخوێنرێتەوە ئەوا پەل دەکێشێ بۆ هەنگاوی دژوارتر و ماڵوێرانکەرتر کە مرۆڤایەتی دەخاتە نێوان دوو بەرداشی هاڕێنەر کە دوور نییە داخڵی جەنگی سێیەمی جیهانی بین، بێ ئەوەی کەس خواستی ئەو شەڕە بکات، روسیا دەوڵەتێکە لە سەرەتاوە هەوڵی دەدا ئەوروپا گوێی لێبگرن، ئۆکرانیا خۆی ئامادە دەکرد بۆ جەنگ، ئەو دۆخەی کە ئاڵۆزبوو ئەوەیە، کە ئەوروپا پێیان وانەبوو کە روسیا دەست بووەشێنێ و هێرش بکاتە سەر ئۆکرانیا، خودی ئۆکرانیا-ش باوەڕی بە قسەکانی ئەوروپا دەکرد کە بەرگریی لێدەکەن و ناهێڵن روسیا هێرش بکات و وڵات دووچاری شەڕ ببێت، پێشبینییەکانی ئەوروپا و ئەمریکا هەڵە دەرچوون، لە سەعاتەکانی یەکەمی شەڕدا روسیا هەموو تواناکانی خستەگەڕو دوو هەرێمی گەورەی خاکی ئۆکرانیا-ی بە ئاسانی گرت، ئەوە جگە لەوەی کە خۆرهەڵاتی ئۆکرانیا-ی بە تەواوی کۆنترۆڵکردووە و نزیکی پایتەخت و شاری (کیێڤ) بۆوە، بێ لەوەی شارەکانی خۆرئاوا لەژێر رەحمی تۆپ و فڕۆکە و موشەکی دوورهاوێژی روسیایە، ئەو شەڕەی ئێستا هەیە لە نێوان روسیا و ئەوروپا شەڕی یەکلاکرەوەیە بۆ هەردوولا، ئاسان نییە بۆ ئەمریکا خۆی لەم مەسەلەیەدا بدزێتەوە لە کاتێکدا ئەمریکا وا وێنای خۆی دەکات جەمسەری یەکەم و کۆتایی سەر گۆی زەوییە، ئێستا لە دوورەوە چاودێری ئەو شەڕە دەکات و هیچ دەستپێشخەرییەکی ئاشتیانە ناکات بۆ دامرکاندنەوەی ئەو جەنگە دژوارە.
ئێستاش نەچووە بچێت، پێویستە تواناکانی لەخۆبردوویی و رۆحیەتی  ئاشتیانەی کەسانێکی وەک رەحمەتی مام جەلال ئاسا ببێت بە کلیلی چارەسەری کێشەکانی جیهان و وەلاوەنانی بیرۆکەی سەیرکردنی ئەویتر بە بێهێز و رێزگرتنی دیدوو بۆچوونی بەرامبەر بە ئاڕاستەی یەکتر قبووڵکردن دوور لە دەمارگیری و شەڕ و ئاشووب، کە هیچ بەرژەوەندییەک نابەخشێ بە مرۆڤایەتی جگە لە ماڵوێرانی زیاتر، دەستپێشخەری ئاشتیانە دووکەڵی ئەم جەنگە خامۆش دەکات و ئەوروپا و روسیا دەباتە قۆناغێکی نوێوە، نابێت روسیا بەکەم سەیر بکرێت، هەروەکو چۆن ئەوروپاش کەم نییە.