رۆڵی ژن لە دەوڵەتی ئەیوبیدا

ئەوەی جێگەی سەرنج ‌و تێڕامانە لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەیوبییەكاندا ژنان شوێندەست‌ و كاریگەری گرنگیان هەبووە لە ژیانی سیاسی‌ و كۆمەڵایەتی‌ و هونەری ‌و رۆشنبیریدا، لەو رووەشەوە چەندەها سەرچاوەی زانستیی هەیە لەبارەی سەردەمی ئەیوبییەكان ‌و شێوازی حوكمكردنی کوردانەیان نووسراون‌ و شیكردنەوەی واقیعی و راست ‌و دروستیان بۆ كراوە، ئاماژەكان بۆ رۆڵی ژنان لەو دەوڵەتەدا روویان لەوەیە كە سەڵاحەدینی ئەیوبی (1174-1260) بۆخۆی رێزی زۆری بۆ رۆڵی ژنان داناوە ‌و هەر لە هاوسەرەكەی خۆیەوە (عیسمەتدین خاتوون) ‌و (رەبیعە خاتوون)ی خوشكییەوە ‌و (سەفیە خاتوون)ی خێزانی شازادەی غازی كوڕی سەڵاحەدین ‌و (خاتوون ستولشام)ی دەسەڵاتداری ئەو سەردەمە‌ و زۆرەهای تر لە ژنانی بنەماڵەی ئەیوبی، لەلایەن خودی سەڵاحەدینەوە دەسەڵاتیان پێدراوە، كە بەشداری بكەن لە دروستكردنی خوێندنگە ‌و پەرستگا ‌و دامەزراندنی ناوەندەكانی زانست‌ و هونەر ‌و پەرەپێدان بە رەوتی سۆفیگەرێتی، هەروەها لەگەڵ ژنانی تری دەوڵەمەنددا چەندین ناوەندی گەشەپێدانی هوشیاری كۆمەڵایەتی ‌و چاكەخوازیی ‌و هەژاردۆستیی ‌و پشتیوانیكردنی گەشەپێدانی ئابووریی لەسەر دەستی ئەوان دامەزراوە‌، لەلایەكی تریشەوە هاندەری خوێندن ‌و خوێندەواریی بوون‌ و بۆ ئەو مەبەستەش مووچەیان بۆ ئەو مامۆستا‌ و زانا ‌و خوێندكارانە بڕیوەتەوە كە خۆیان بۆ خوێندن ‌و زانست تەرخان كردووە. 
لە سیستەمی دەسەڵاتدارێتی ئەیوبیدا نازناوی (شازادە) بۆ ژنان بە هیچ زمانێك دانەنراوە، بەڵكو وشەی (خاتوون)ی دێرینی كوردی كراوەتە نازناوی ژنانی بنەماڵەی ئەیوبی ‌و بنەماڵە ناودار ‌و دەستڕۆیشتووەكان لەو سەردەمەدا.

ژنانی بنەماڵەی ئەیوبی دەسەڵاتیان پێدراوە كە بەشداری بكەن لە دروستكردنی خوێندنگە ‌و پەرستگا ‌و دامەزراندنی ناوەندەكانی زانست‌ و هونەر ‌و پەرەپێدان بە رەوتی سۆفیگەرێتی

هەر ئەوانیش‌ و ژنانی تری بەتوانا ‌و زیرەك رێگایان بۆ چۆڵ كراوە كە بزاوتی زانستی ‌و سیاسی لە دەوڵەتەكەدا گەشەپێبدەن‌ و هەر خۆشیان ببنە كۆڵەكەی راگرتنی ئەو بزاوتە ‌و دامەزراندنی زانكۆ ‌و خوێندنگەی جۆرا‌وجۆر ‌و مزگەوت‌ و پەروەردەخانە ‌و دابینكردنی خەرجی بەڕێوەبردن ‌و گەشەپێدانیان. ‌دەتوانین لێرەدا ناوی چەندین خوێندنگەی ئایینی ‌و زانستی ‌و پەروەردەیی بهێنین، كە ئاماژە بە هەندێكیان دەدەین:
یەکەم: خوێندنگەی شامییەی گەورە.
دووەم: خوێندنگەی شامییەی جەوانی.
سێیەم: خوێندنگەی خاتوونییەی جەوانی.
چوارەم: خوێندنگەی عادلییەی بچووک.
پێنجەم: خوێندنگەی عەزراوییە ‌و زۆرەهای تر. 
سەرباری رۆڵی زانستی ‌و رۆشنبیری‌ و هونەریی ژنانی ئەیوبی بەتایبەتی ‌و ژنان لەژێر دەسەڵاتی ئەیوبییەكاندا بە گشتی، دەتوانین ئاماژە بە رۆڵی دیاری ژنانیش بدەین لە بەشداریكردن لە دەسەڵاتی سیاسی‌ و فەرمانڕەواییدا، نموونەی ژنانی حوكمڕان زۆرن‌ و دیارترینیان (زەیفە خاتوون)‌و (شەجەرەتولدوڕ) بووە.
زەیفە خاتوون، كچی مەلیك سەیفەدین برای سوڵتان سەڵاحەدین بووە، حوكمڕانی هەرێمی (حەلەب) بووە ‌و لە ساڵی (1236ی زاینی) دا جڵەوی حوكمدارێتی گرتووەتە دەست تا كۆتایی ژیانی ‌و ساڵی (1242) كۆچی دوایی دەكات. 
نموونەی دووەمیش لە فەرمانڕەوایەتی ژنان لە دەوڵەتی ئەیوبیدا (شەجەرەتولدوڕ)ە كە ساڵی (1249) حوكمی میسری گرتە دەست، دوای كۆچی دوایی هاوسەرەكەی كە فەرمانڕەوای میسر بووە. 
مێژوو باسی زیرەكی ‌و تواناداریی ‌و حیكمەتداری‌ و ئازایەتی ‌و دیپلۆماسییەتی ئەو دوو خاتوونە ئەیوبییە دەكات، كە توانیویانە دەسەڵاتی سیاسی‌ و سەربازی ‌و كۆمەڵایەتی ‌و ئابووری‌ و زانستی و هەموو بوارەكانی تری ژیان، لەژێر قەڵەمڕەوی خۆیان كۆ بكەنەوە ‌و بە باشترین ‌و شیاوترین شێواز بەڕێوەی ببەن ‌و تێیدا سەركەوتووبن.