بەخۆشحاڵییەوە وا ژمارە (9)ی زاخاوی زاراوەكان دەكەوێتە بەر دیدەی خوێنەرانی كوردستانی نوێ كە دەربارەی زاراوەی دیموكراسییە. ئەگەرچی باسكردن لە زاراوەی دیموكراسی بابەتێكی نوێ نییە، بەڵام جەختكردنەوە لەسەر دیموكراسی و دووبارەكردنەوەی بێگومان سوودبەخش دەبێت.
دیارە رەگوڕیشەی دیموكراسی كە بریتییە لە حوكمی گەل بۆ گەل، دەگەڕێتەوە بۆ یۆنانی چەند سەدەیەك پێش زاین، كە ئەوكاتە بە دیموكراسیی راستەوخۆ ناوبراوە، لەبەرئەوەی ژمارەی خەڵكی گوند و شارەكان لە چەند هەزار كەسێك تێنەپەڕیوە، كۆبوونەوەیان لە جێگایەكدا كاریكردە بووە، لەو رێگەیەوە بە دیموكراسیی راستەوخۆ كاروباری خۆیان بەڕێوەبردووە. بەڵام دواتر لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتواندا دیموكراسیی راستەوخۆ چووەتە مێژووەوە، دیموكراسیی نوێنەرایەتی جێگەی گرتۆتەوە، كە ئەویش لە رێگەی هەڵبژاردنەوە هاتۆتەدی.
ئەوەی لە ئەزموونی دیموكراسیدا لای گەلانی دنیا چەسپیوە، ئەوەیە دیموكراسی سیستمێكی سەركەوتووی بەڕێوەبردنی كاروباری حكومەت و دەوڵەتە، لە سایەیدا زۆربەی زۆری داواكارییەكانی خەڵك هاتۆتەدی، بۆیە هەتا ئێستاش جەخت لە سیستمی دیموكراسی دەكرێتەوە، كە بنەماكانی هەر سیستمێكی دیموكراسی بریتییە لە:
یەكەم: دەستوورێكی نووسراو، واتە هەر سیستمێك كە لافی دیموكراسی لێدەدات دەبێت دەستوورێكی نووسراوی هەبێت، جگە لە بەریتانیا كە خاوەنی دەستوورێكی نەنووسراوە.
دووەم: بنەمای سیستمی دیموكراسی بریتییە لە دەوڵەتی قانوون، واتە دەبێت لەو دەوڵەتەدا قانوون سەروەر بێت، دەنا باسكردن لە سیستمی دیموكراسی لە گاڵتەجاڕی زیاتر شتێكی دیكە نییە.
سێیەم: بنەمای سیستمی دیموكراسی زامنكردنی مافی تاكە كەسە، كە ئەویش لە رێگەی گەڵاڵەنامەیەكەوە دێتەدی و بریتییە لە: مافی دەنگدان، مافی رەخنەگرتن لە هەڵبژاردن، مافی بەدەستهێنان و گەیشتن بە پلەو پایە گشتییەكان.
لەلایەكی دیكەوە ئەوەی دەبێتە بنەمای هەر سیستمێكی دیموكراسی و لێی جیانابێتەوە ئازادییەكانە، كە ئەوانیش بریتین لە: ئازادی رادەربڕین، ئازادی رۆژنامەگەری، ئازادی كۆڕ و كۆبوونەوە.
بەكورتی و بە كوردی هەر سیستمێكی دیموكراسی ئەم بنەما سەرەكیانەی تێدا بێت، دەبێتە سیستمێكی دیموكراسیی نموونەیی و هەمیشە لە گەشەكردندا دەبێت، ئەگەر ئەم بنەمایانەشی تێدا نەبێت، بە هەزاران رتوش و قسەی بریق و باق نابێتە سیستمێكی دیموكراسی و هەر دیكتاتۆرییەتە لە قاڵبی سیستمی دیموكراسیدا.
ئەوەی پێویستە لێرەدا ئاماژەی بۆ بكرێت دیموكراسیی تەوافوقییە، لەڕاستیدا ئەگەر سیستمێكی دیموكراسی بەو شێوەیەی لەسەرەوە باسكراوە، وجودی هەبێت، دیموكراسیی تەوافوقی پێویست نییە، كەواتە دیموكراسیی تەوافوقی زیاتر بۆ ئەو دەوڵەتانەیە كە سیستمی دیموكراسی تیایاندا نەچەسپیوە و فرە (نەتەوە، ئیتنیك، پێكهاتە، مەزهەب)ن، وەكو عیراق كە پێی دەگوترێت دەوڵەتی مۆزایك یان مەتحەفی ئەجناس. دیارە دیموكراسیی تەوافوقی بریتییە لە پێكهاتنی هێز و لایەنە سیاسییەكان لەسەر كۆمەڵێك بنەما و پرەنیسپ، كە بەپێی ئەو پێكهاتنە یان راستتر ئەو تەوافوقە دامودەزگاكانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت بەپێی بەش بەشێنە بەسەر هێز و لایەنە سیاسییەكاندا دابەش دەكرێت بەڕەچاوكردنی مافی بەشداریی كەمینەكان.
ماوەتەوە بڵێم دیموكراسیی تەوافوقی بۆ ئەم قۆناغەی عیراق گرنگە و مافی هەموان زامن دەكات، هەر بۆیە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و هاوئاراستەكانی جەخت لە دیموكراسیی تەوافوقی دەكەنەوە.
