بیرمەندی ئەڵمانی هێربەرت ماركۆز 1898 - 1979، بە یەكێك لە چەپە لیبڕاڵەكانی پەنجاكانی سەدەی بیست دادەنرێت، خاوەنی مانیفێستی سەركەوتنی شۆڕشی خوێندكارانە لە فەرەنسا. لە كتێبە بەناوبانگەكەیدا(ئەقڵ و شۆڕش) قسە لەسەر هزری دۆگما و پاشخانی كەلتورە زبرەكان دەكات. لەم كتێبەدا جۆرێك لە گفتوگۆ، لەنێوان بیرمەندانی وەك(فیورباخ و كارل ماركس) لەلایەك و كاریگەریی (هیگڵ) لەسەر جیاوازیە چینایەتییەكان و بەریەككەوتنە كۆمەڵایەتییەكان لەلایەكی دیكەوە دەكات. هەروەها راڤەی جودا لە هەناوی فەلسەفەی ماركسییەت بەرهەم دەهێنێ و لە پەراوێزی توێژینەوەكەشدا، رەخنە لەو مێژووە دەگرێت و وێنایان دەكات بە فاشیەت. ماركۆز لەو كتێبەدا دێتە سەر شۆڕش وەك هێمایەك، بۆ گەشەی كۆمەڵگە پیشەسازییەكان سەیریان دەکات.
ماركۆز و هاوفكرەكانی پێیانوابوو، ئیشكردن لەسەر دونیای ماركسییەت پیشەی كەسانی نوخبە و خوێندكارانە، بەتایبەت ئەوانەی لە بواری فەلسەفە و زانستە مرۆڤایەتییەكان دەیانخوێند، بۆیە دەبینین لە کتێبی(مرۆڤی یەك رەهەندی)یەكەی بەها كەلتورییەكان دەخاتە ژێر پرسیارەوە و مرۆڤ نابەستێتەوە بە فۆڕمێك لە تێگەیشتن. لای ماركۆز ئینسان، هەمیشە زیاد لە تێڕوانینێكی هەیە. بەردەوام زیاد لە رەهەندێك، بۆ تێگەیشتن لە رووداوەكان بەرهەم دەهێنێت.
تێزەكەی ماركۆز، كاركردنبوو لەسەر سێ توێژ.
- رۆڵی خوێندكاران لەدونیای سەرمایەدارییدا.
- بزووتنەوەی خوێندكاران لە شۆڕشی فەرەنسا.
- رۆڵی چینی كاركەری نوێخواز لە خۆرئاوا.
ماركۆز بەهۆی كاریگەریی تێز و كتێبەكانی لەسەر زانكۆكانی پاریس دواجار بووە هۆی ئەوەی لە ساڵی 1968 شۆڕش لەسەر دەستی خوێندكاران سەرهەڵبدات و گۆڕانكاریی گەورەیان لە ناوەندە سیاسی، كەلتوری، ئیداری، ئابووری و كۆمەڵایەتییەكانی فەرەنسا بەرپاكرد.
بە دیوێكی دیكەوە كتێبی (خۆشەویستی و شارستانییەت)ەكەی ماركۆز چنینەوەی كۆی ئەو فەزایە بوو، كە كاری تێدا دەكرد. بەهەمانشێوە لە كتێبی(فەلسەفە و دەسەڵات و توندووتیژی) نایشارێتەوە، كە بەشی زۆری شۆڕشەكان دواجار توندووتیژی بەرهەم دەهێنن، بۆیە ئەو لەڕووی ئاكاری فەلسەفییەوە شرۆڤەی دەسەڵات دەكات. فەرمانڕەوایی لە كن بیرمەندێكی وەك ماركۆز بونیادێكی كۆمەڵایەتی هەیە، كایەكانی لاربۆتەوە نێو كۆمەڵ و پاشان چۆتە ناو ئاگایی و هۆشیاری تاكەوە. ماركۆز دێت لە درزی ئەو هۆشیارییەوە، هەژموونی ستەمكارانەی دەسەڵات دەكاتە وێستگەیەك بۆ راچڵەكاندنی خوێندكاران لەناوەندەكانی خوێندندا.
بێگومان ژینگەی سیاسی، كەلتوری، كۆمەڵایەتی ئێمە لەم ئان و ساتەدا، پێویستی بە مانگرتنی مامۆستایان و فەرمانبەران نییە تا دۆخەكە باشتر بكەن. ئەگەر بمانەوێت جەوهەری سیستەمەكە، لە هەرێمی كوردستان دەستكاریبكەین و رێڕەوی حكومڕانییەت بە ئاقارێكی دادپەروەرانەدا بەرین. ئەوا پێویستە خوێندكاران خۆیان بێنە سەرشەقام و فشار لەسەر حكومەت و پەرلەمان و زانكۆكان و ناوەندە زانستییەكان دروست بكەن، تا گۆڕانكاریی ریشەیی، لە فەرمانڕەواییەتی هەرێمی كوردستان بەرهەمبهێنێت.
