لە کۆنگرەی لوتکەی زەوی ساڵی 1992 لە ریۆدۆ جانیرۆی بەرازیل ، پێشنیار کرا کە وا رۆژێك دیاری بکرێت بۆ پرسی ئاو، ئەوەبوو کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان لە ساڵی 1993 بە بڕیاری ژمارە 193/24 ساڵانە رێکەوتی 22 مارسی دیارییکرد وەك رۆژی جیهانی ئاو، ئامانج لە دیارییکردنی رۆژێك بۆ پرسی ئاو، راکێشانی سەرنجی تاك و رێکخراوەکان و دەوڵەتانی دنیایە لەسەر بابەتی ئاو کە کاڵایەکی گرنگە و سەروەتێکی هەموو مرۆڤایەتیە و پێویستە هەموو لایەك ئەو سامانە بپارێزن و هەوڵ بدرێت هەموو تاكێك لەو پێداویستییە سەرەکیەی ژیان بێ بەش نەبێت. لەم رۆژەدا لە زۆرێك لە شار و ناوچە جیاجیاکانی جیهان چالاکی جۆراو جۆرا ساز دەکرێت لەسەر پرسی ئاو .
بە هۆی گۆڕانکاری کەش و هەواو کەم بوونەوەی باران و زۆر بوونی ژمارەی دانیشتوان و زیادبوون و فراوان بوونی روبەری شارەکان و پێشکەوتنی کەرتی پیسەسازی و کشتوکاڵ و .هتد ، رۆژ لە دوای رۆژ گرفت و کێشەکانی ئاو روو لە زیاد بوون و ئاڵۆزتر دەبن ، زۆرێک لە وڵاتانی دنیا بەدەستی کەمی ئاو و وشکە ساڵیەوە دەناڵێنن و بۆتە کێشەیەکی گەورەی جیهانی .
خۆرهەڵاتی ناوەڕاست
زۆرینەی وڵاتانی کە کێشەی ئاویان زۆرە کەوتوونەتە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە، هەرخۆی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست کێشەی کەمی ئاوی سازگاری هەیە، ژمارەی دانیشتوانی وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست خۆی دەدات لە پێنج لەسەدی (5 ٪)کۆی ژمارەی دانیشتوانی هەموو جیهان، کەچی یەک خاوەنی یەك لە سەدی(1 ٪) ئاوی سازگاری هەموو جیهانە، ئەو بڕە ئاوەی کە هەشە زۆرینەیان سەرچاوەکەیان لە چەند وڵاتێکە کە کێشەی زۆریان لەگەڵ ئەو وڵاتەنە هەیە کە رووبارەکانی بۆ دەچێت، ئەمە وایکردووە کۆمەڵێك کێشەی چارەسەر نەکراو لەسەر پرسی ئاو لە نیوان وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست هەبێت و کێشە و کەمی ئاوی لە هەندێك لە وڵاتان زۆر قورس کردووە.
عیراق
عیراق یەکێکە لەو وڵاتانەی بە دەست کەمی ئاوەوە دەناڵێنێت و رۆژ لەدوای رۆژ کێشەکانی زیاتر و قورستر دەبێت .
هەرێمی کوردستان تاڕادەیکی باش دەوڵەمەندە بە ئاوی سازگار ساڵانە داهاتی ئاو لە هەرێم خۆی دەدات لە 35 ملیار مەتر سێجا بۆ 40 ملیار مەتر سێجا ئەوە بڕێکی زۆرە ، بەڵام ئەوەی جێگەی نیگەرانیەکی گەورەیە سیاسەتێکی باشی ئیدارەدانی ئاومان نییە، زۆرینەی ئەو ئاوە بۆ خۆڕایی دەڕوات و کەمترین سوودی لێ دەبینین.
کێشەکانی ئاو
هەرێمی کوردستان بە تایبەتی و عیراق بە گشتی، تایبەت بە پرسی ئاو کۆمەڵێك کێشەیان هەیە، لێرەدا بەکورتی ئاماژە بە هەندێکیان دەدەین .
1.بەنداوی پێویست دروست نەکراوە بۆ گلدانەوەی ئاو.
2.هەزاران بیر لێدراوە بە شێوەیەکی نا یاسایی و نازانستی ئەو بیرانە بۆ بەرژەوەندی تایبەتی بەکاردەهێندرێت .
3.لە هیچ شوێنێک یەکەی چارەسەری ئاو دانەندراوە واتە ئاو ریسایکل ناکرێتەوە بۆئەوەی جارێکی دیکە بەکار بهێندرێتەوە، ئەمە جگەی لەوەی ئاوێکی زۆر بە فیڕۆ دەڕوات، دەبێتە هۆی پیس بوونی سەرچاوەکانی ئاویش .
4.بە فیڕۆدانی ئاو .
5.ئێستاش لە بواری کشتوکاڵ ئاودان بە شێوەیەکی کلاسیکییەو کەمترین سود بینراوە لە تەکنۆلۆژیای سەردەم .
6.پڕۆژەی ئاودێری باش دروست نەکراوە کە رووبەرێکی فراوان زەوی سودی لێ ببینێت و پارێزگاری بکرێت لە ئاوی ژێر زەوی .
7.نەتوانراوە کێشەکانی ئاوی ئەو رووبارانەی لە هەردوو وڵاتی ئێران و عیراق دێن چارەسەر بکرێن .
8.زۆر لەسەر چاوەکانی ئاو، هەروەها ئاوی ژێر زەویش لە هەندێک ناوچە، رادەی پیسبوونی زۆر بووە ، ئەمەش مەترسیەکی گەورەیە .
بەهۆی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا شێوەو بڕی باران بارین، گۆڕانکاری گەورەی بەسەردا هاتووە، هەرێمی کوردستانیش بێ بەش و دابڕاو نییە لەو گۆڕانکاریانە، بۆیە پێویستە حکومەتی هەرێم کوردستان بە جدی کار لەسەر پرسی ئاو بکات و ببێتە یەکێك لە ئەولەویەتی کارەکانی بەرنامەی باش و واقعی هەبێت، بۆ پارێزگارییکردن لەو سامانی نیشتمانی و گرنگ و بایەخدارە ، کورد دەمێکە گووتویەتی ئاو و ئاوەدانی، بە هۆی ئاوەوە دەتوانین ئاوەدانی و خۆشگوزەرانی باشتر بۆ وڵات و هاووڵاتیانمان دەستەبەر بکەین.
