كێشەی كۆچ و كۆچەری، یان سەرئێشە هەمیشەییەكەی وڵاتانی ئەوروپا و رۆژئاوا

لەو كاتەوەی مرۆڤ پەیدا بووە، كۆچ و كۆچەری یان كۆچ و رەوكردن هەبووە، واتە تەمەنی كۆچ و كۆچەری یەكسانە بە تەمەنی مرۆڤ، مرۆڤ بەهەر هۆیەك بێت لە شوێنێكەوە كۆچی كردووە بۆ شوێنێكی تر .
هۆیەكانی كۆچكردن گەلێك زۆرن لەوانە:
- هۆكاری سیاسی 
- هۆكاری ئابووری 
- هۆكاری كۆمەڵایەتی
- جەنگ و شەڕی نێودەوڵەتی 
- شەڕ و ململانێی نێوخۆیی
- یان بەهۆی كارەساتی سروشتی (بوومەلەرزە، لافاو، رەشەبا و زریان و تسونامی...
- هۆكاری ئایینی و مەزهەبی و كەلتوری
- هۆكارەكانی تر، وەكو هۆكاری چارەسەریی نەخۆشی، هۆكاری خوێندن، كە كەسێك لە وڵاتێكەوە كۆچ دەكات بۆ وڵاتێكی تر، هەروەها هۆكاری گەشت و گەڕان و سەردان و كات بەسەربردن، هەندێك هۆكاری تریش .

تا دێت رەوشی کۆچەر و پەناهەندە لە وڵاتانی ئەوروپا و رۆژئاوا لە سایەی یاسا و رێوشوێنە توندەكاندا بەرەو خراپی و ئاڵۆزی دەچێت

قۆناغەكانی كۆچی كوردان 
دەتوانین كۆچی كوردان بۆ وڵاتانی دەرەوە بكەین بەچەند قۆناغێكەوە، قۆناغی یەكەم: بەهۆی هەرەس و كۆتایی پێکهێنانی شۆڕشی ئەیلول لە ئازاری ساڵی (1975)دا، هەڵبەت پێش ئەم قۆناغەش كورد كۆچی كردووە بۆ وڵاتانی تر، بەڵام كۆچكردنەكە تاك و تەرا بووە و نەبۆتە كۆ و دیاردە. قۆناغی دووەم: ئەم قۆناغە بە هۆكاری هەڵگیرسانەوەی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان بەڕابەرایەتی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و چەوساندنەوەی لە رادەبەدەری گەلەكەمان لەلایەن دامودەزگاكانی رژێمی گۆڕبەگۆڕی بەعسەوە دەستی پێکرد. قۆناغی سێیەم: ئەم قۆناغەیان بە هۆكاری هەڵگیرسانی شەڕی ماڵوێرانكەری نێوان عیراق و ئێران روویداوە. قۆناغی چوارەم: بە هۆی هەڵمەتە بەدناوەكانی ئەنفال و كیمیابارانی كوردستانەوە بووە. قۆناغی پێنجەم: ئەم قۆناغەشیان لە دوای راپەڕینی گەلەكەمان لە بەهاری ساڵی(1991)، بە هۆكاری جووت ئابڵوقەی نێودەوڵەتی لەسەر عیراق و عیراقیش لەسەر هەرێم و نەبوونی ئیشوكار و گرانی و قاتوقڕی و پاشاگەردانی و دواتریش شەڕی نێوخۆیی نێوان حزبە كوردییەكان دەستی پێکرد. قۆناغی شەشەم و دوا قۆناغ بە تایبەتی لە دوای شەڕی داعش و تێكچوونی پەیوەندییەكانی نێوان حكومەتی عیراق و هەرێمی كوردستان و رووداوەكانی ریفراندۆم و شانزدەی ئۆكتۆبەر و  نەبوون و دواكەوتنی مووچە و ئەزمەی ئابووری و بێكاری روویدا. 
رەوشی كۆچ و پەناهەندەیی لە سێبەری یاسا و رێسا نوێیەكانی وڵاتانی یەكیتیی ئەوروپا و بەریتانیا: 
 تا دێت رەوشی کۆچەران و پەناهەندە لە وڵاتانی ئەوروپا و رۆژئاوادا لە سایەی یاسا و رێ و شوێنە توندەكاندا بەرەو خراپی و ئاڵۆزی دەچێت، ئەوەش بەهۆی ئەو لێشاوە گەورەیەی كە لە چەند ساڵی رابردوودا بە تایبەتی لە دوای بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا رووی كردۆتە ئەوروپا بە گشتی و بەریتانیا بە تایبەتی، ئیتر وەكو دەڵێن جامەكە پڕ بووە و لێی دەڕژێ و هیچی تر توانای ئەوەیان نەماوە ئەو بارە قورس و گرانەی پەنابەران هەڵبگرن و زەختێكی زۆریان بەرەو روو بۆتەوە لەلایەن دانیشتوانی وڵاتانی خۆیانەوە، كە بۆتە هۆكاری گرانی و بێكاری و بەرزكردنەوەی نرخی شتومەك و كەلوپەل و پێداویستی رۆژانە، خەڵكی ئەو وڵاتانە بە ئاشكرا ناڕەزایی دەردەبڕن و دەڵێن ئێمە كار دەكەین و باج دەدەین و حكومەت دەیدات بە پەناهەندە و داوای ئەوە دەكەن، كە ئیتر سنوورێک دابنرێت بۆ هاتنی كۆچەران و پەناهەندە. خاڵێكی تر كێشە و گیروگرفتی نایاسایی پەنابەران خۆیانە، وەكو كاركردنی رەش و قاچاخچێتی و نەدانی باج و فرۆشتنی جگەرە و مەشروب و دەرمانی نایاسایی و تێوەگلانی هەندێک لە پەناهەندەكان لە كاری تیرۆریستی وەكو ئەوەی لە چەند ساڵی رابردوودا لە سوید روویدا، یان بڵاوكردنەوەی توندڕەوی ئایینی و هاندانی توندوتیژیی و  شەڕ و ئاژاوە و دزی و سەرپێچی یاساكانی هاتووچۆ، وەكو ئەوەی كە لەم ساڵدا لە وڵاتی ئەڵمانیا روویدا، ئەمەش هۆكار بوو بۆ دەركردنی بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی  یەكگرتنەوەی خێزان، كە زیان بە نزیكەی نیو ملیۆن پەناهەندە دەگەیەنێت، واتە هیچ پەناهەندەیەك ئەگەر مافی پەناهەندەیشی وەرگرتبێ ناتوانێت هاوسەرەكەی یان مناڵەكانی ببات بۆ ئەڵمانیا، ئەمەش كێشەی كۆمەڵایەتی و جیابوونەوەی خێزانی لێ دەكەوێتەوە و منداڵانیش دەبنە قوربانی، هەر لە سایەی ئەم یاسا نوێیانەدا ئەڵمانیا رێككەوتنی لەگەڵ چەند وڵاتێكدا كردووە بۆ ناردنەوەی ئەو پەنابەرانەی كەیسەكانیان رەتكراوەتەوە، تا ئێستا زیاتر لە پەنجا فڕۆكەی  ناردۆتەوە بۆ عیراق و بەنیازیشە زیاتر لە نیو ملیۆن پەناهەندەی سوری بنێرێتەوە و چەند فڕۆكەیەکی تری پڕ لە پەناهەندە ناردۆتەوە بۆ ئەفغانستان و وڵاتانی ئەفریقا.
بۆتە جێگەی ناڕەزایی
سەبارەت بە وڵاتی بەریتانیا، بە هۆی دەرچوونی لە یەكێتی ئەوروپا و وڵاتانی ئەوروپاش دەرگایان بە رووی كۆچەراندا داخستووە، ئەمە بۆتە هۆی ئەوەی ژمارەیەكی زۆری پەناهەندە لە هەر سێ كیشوەری جیهانی سێیەمەوە (ئاسیا، ئەفریقا و ئەمریكای باشوور)ەوە كۆچ بكەن بۆ بەریتانیا بە شێوەیەكی نایاسایی، ئەمەش بۆتە جێگەی ناڕەزایی خەڵكی و حزبە ئۆپۆزسیۆنەكان، بۆیە حكومەت كە بە دەست پارتی كرێكارانەوەیە(Labour Party ) هەرچەندە (لەیبە) پارتێكی چەپ و سۆسیال دیموكراتەو بەوە ناسراوە كە لایەنگری پەناهەندە و لێقەوماوانە، بەڵام لە ژێر فشاری خەڵكی و  حسابكردن بۆ ئایندەی خۆی و دووبارە هەڵبژاردنەوەی لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، ناچار بووە كۆمەڵێك بڕیاری توند بدات دژی هاتنی پەناهەندەی نایاسایی، وەك ئەوەی لە دوای مانگی سێی(2023)وە هەر كەسێك بە نایاسایی هاتبێت مافی پەناهەندەیی پێنادرێت، ئەوانەشی پێش ئەو بڕیارە هاتوون و ئیقامەیان وەرگرتووە، بە هیچ جۆرێك رەگەزنامە (Naturalisation) وەرناگرن. هەر لەم بوارەدا لە مانگی رابردوودا رێككەوتنێكی نوێیان دەربارەی کۆچەران لەگەڵ فەرەنسا ئیمزا كرد، بە پێی ئەم رێككەوتنە فەرەنسا هەموو ئەو پەنابەرانە وەردەگرێتەوە كە بە شێوەی نایاسایی چوونەتە بەریتانیا و بەرامبەر بەوەش بەریتانیا ئەو پەناهەندانە وەردەگرێت کە كەسوكاریان بە رەسمی چوونەتە بەریتانیا و ئێستا لە فەرەنسا گیریان خواردووە، پێشتریش بەریتانیا بڕی (100) ملیۆن پاوەنی دایە فەرەنسا بۆ رێگریكردن لە پەڕینەوەی كۆچەران بە كەناڵی ئینگلیزدا، هەر لەم بوارەدا بەریتانیا ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ ئوتێلەكاندا كردبووی بۆ مانەوەی پەنابەران، هەڵوەشاندەوە و لەمەودوا دەیانخاتە ژێر چادر و كەمپەوە، ئەوانەشی قاچاخچێتی بە هێنانی مرۆڤەوە دەكەن و كاری نایاسایی دەکەن، یەكسەر مافی پەناهەندەیی و رەگەزنامەیان لێ وەردەگیرێتەوە و حوكم دەدرێن و دوایش دیپۆرتی وڵاتەكانیان دەكرێنەوە، هەر لەم بوارەدا بەریتانیا رێككەوتنی لەگەڵ عیراق و ئەفغانستان و  سوریا و توركیا و وڵاتانی ئەفریقا  كردووە بە ناردنەوەی ئەو پەنابەرانەی كە كەیسەكانیان رەتكراوەتەوە و لەم بوارەشدا فڕۆكەیەكی پڕ لە پەناهەندەی ناردەوە بۆ عیراق، هەروەها رێككەوتنی لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا كردووە بە هەرێمی كوردستانیشەوە بۆ كردنەوەی كەمپی پەناهەندە لە وڵاتەكانیاندا و بەریتانیا مەسرەفی دەكێشێت و لەوێوە پەنابەران كەیس پێشكەش دەكەن.ئەگەر وەرگیران بە رەسمی دەبرێنە بەریتانیا، هەروەک پێشتر لەگەڵ وڵاتی  روانداش ئەم رێككەوتنەی كرد و بڕی (650) ملیۆن پاوەنیان دایە حكومەتی رواندا، بەڵام پڕۆژەكە بە هاتنە سەركاری پارتی كرێكاران هەڵوەشایەوە بە بیانووی ئەوەی لەگەڵ یاساكانی پەناهەندەیی و مافی مرۆڤدا ناگونجێت. بە كورتی بەریتانیا و وڵاتانی ئەوروپا لەمەودوا خەڵكانی پڕۆفیشناڵ وەردەگرن، واتە ئەو خەڵكانەی ئەكادیمی و خاوەن بڕوانامەن، وەك دكتۆر و ئەندازیار و شارەزایانی بواری ئای تی و تەكنۆلۆجیا و بە شێوەیەكی رەسمی دێنە بەریتانیا و داوای مافی مانەوە دەكەن.