دۆسێ- جەمال دەروێش
زۆرن ئەو مرۆڤە کۆششکار و پڕ بەخششانەی کە زۆربەی تەمەنیان دەبەخشنە میللەتەکەیان و لە کایەیەکی مرۆڤایەتیدا خزمەت دەکەن دوور لە هەڵڵا و خۆ دەرخستن و زۆریشن ئەوانەی کە لە قۆناغێکی مێژووییدا داهێنانێک دەکەن و ئیدی دەکوژێنەوە و تاسەر لەبەری ئەو داهێنانە دەخۆن بەهۆی گرنگیپێدانی میدیا و سەپۆرتکردنیان لەلایەن میدیای زەبەلاحەوە و لە ختوخۆڕایی دەکرێنە ئەستێرە، بەڵام بەرهەم و داهێنانەکانیان لە ژمارەی پەنجەکانی دەست تێناپەڕێت.
کوردستانی نوێ هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدا بووە کە گەوهەر و زێڕەکانی کایە جیاجیاکانی بەخشش و کۆشش لە کوردەواریدا لە ژێر تەپوتۆزی غەدری زەمانە بهێنێتە دەرەوە، ئامار و داتای کار و خزمەتەکانیان بە خەڵک ئاشنابکات، ئەم دۆسێیەش کە لەلایەن هاوکارمان بەختیار سەعید-ەوە ئامادەکراوە هەڵدانەوەی لاپەڕە زێڕین و رەنگاڵەییەکانی کۆشش و ئەزموونی هونەرمەندی شێوەکار رێبوار خالید ناسراو بە رێبوار ئەردەڵان-ە، کە کاروانی ئەزموونەکەی لە سلێمانییەوە دەستپێدەکات و دەچێتە بەغدا و پاشان بۆ شاخ و پێشمەرگایەتی و لەوێوە بۆ ئاوارەیی و تاراوگە و دووبارە گەڕانەوە بۆ باشووری کوردستان، بەڵام بە هەمان دیدگا و بەردەوامیدان بە خزمەتکردن، وێڕای خۆ پەروەردەکردن و خۆ راهێنان لەگەڵ پێداویستییەکانی سەردەمی دیجیتاڵی و تەکنۆلۆجیا.
ئەرکی رێبواری شێوەکار نییە بەرۆکی میدیاکان بگرێت تا لەو رێگەیەوە خۆی و کارەکانی بە میللەتەکەی بناسێنێت، بەڵکو ئەوە قورسایی و سەنگ و رەنگ و رەسەنایەتی کارەکانی ئەو هونەرمەندەیە کە وا لە میدیا و میدیاکاران دەکات بەدوایدا بچن، چونکە ئەو لە ئاوارەیی لە سەقز و تاران پیشانگەی هاوبەشی لەگەڵ هاوڕێکانی کردبێتەوە بۆ ناساندنی تاوانی کیمیاباران و بەشێک لە تابلۆکانی کرابێتە پۆستکارت و تائێستا پۆرترێتی زیاتر لە 800 کەسایەتیی ناوداری کوردی بەسوود وەرگرتن لە تەکنۆلۆجیای نوێ کێشابێت، ئەوە دەهێنێت بکرێتە ئەستێرەیەکی گەشاوەی ئاسمانی هونەری کوردی.
خۆی هۆکاری گرنگیدانی بە ستایڵی کاری پۆرترێت دەگەڕێنێتەوە بۆ هەژاریی ئەرشیفی کورد لە ناساندنی کەسایەتییە مێژووییەکانیدا، وەک خۆشی دەڵێت تابلۆ و پۆرترێتەکان یان زادەی خەیاڵی خۆیین، وەک ئەو وەسفانەی بۆ ئەو کەسایەتییانە کراوە، یان لەڕێی تەکنۆلۆجیاوە سوودی لە وێنەی راستەقینەی کەسایەتییەکان وەرگرتووە.
ئا: بەختیار سەعید
شێوەكارێك کە لەگەڵ ئەزموونە جیاوازەكاندا توانیوێتی تایبەتمەندییەك ببەخشێت بە جۆری كارەكانی و ئەو تایبەتمەندییە لەناو كارەكانی قۆناغە جیاوازەكانەوە توانیوێتی خۆشەویستیی نیشتمان بكاتە پەیام و هۆكاری كارە هونەرییەكانی.
رێبوار خالید قۆناغی یەكەمی لە شاری سلێمانییەوە دەستپێکرد و دواتر لە بەغدا و پاشان بەرەو چیاكان و لەناو شۆڕشەوە درێژەی بە كاروانە هونەرییەكە دا. لەناو شۆڕشدا هاوشێوەی هاوڕێ شێوەكارە پێشمەرگەكانی بەشداریی چالاكییەكان و تا ئەو ئاستەی گرنگ بوو بۆی، كە هێڵ و بابەت و رەنگەكانی، ئەو سەركەوتن و مەرگەساتانە بنەخشێنێت كە میللەتەكەی بەسەریدا هاتووە. هونەرمەند یەكێك بوو لەو شێوەكارانەی كە لە یەكەمین ساڵیادی تاوانی كیمیابارانكردنی شاری هەڵەبجەدا تابلۆكانی كرایە پۆستكارت و لەسەر ئاستی جیهان بڵاوكرایەوە.
ستایڵی تایبەت
شێوەكار رێبوار خالید هەر لە یەكەم ئەزموونییەوە توانی هێڵی كاركردنی خۆی دابڕێژێت و توانی تا ئەو ساڵانەی دوایی ئەو هێڵە لەناو كارەكانیدا ببینرێت و ئەوەش بووە هۆكارەی ئەوەی كە بە ئاسانی ستایڵی كارەكانی بناسرێتەوە، هەموو شێوەكارێكیش ئەو تایبەتمەندییەی نییە، تەنها ئەو شێوەكارانە نەبێت كە توانیویانە قورساییەك لەناو هێڵی كاری خۆیان و لەناو بەرهەمەكانیاندا ببینرێت، هەربۆیە لەو دەمانەی روو دەكاتە وڵاتێكی وەكو سوید لەوێشەوە خوێندنی هونەر دەكاتە هۆكارێكی تری دەوڵەمەندبوونی ئەزموونەکەی لەناو تێزەكانی هونەری نیگاركێشان و دواتر گەڕانەوەی بۆ كوردستان و ئاوێتەبوونی بە دنیای هونەری دیجیتاڵ، دنیابینییەكەی سەرلەبەر گۆڕانكاریی بەسەردا هات و ئەو دنیایە توانی بەهەمان شێوەی رەنگ و فڵچە و كانڤاسەكە، بیرتیژی خۆی لە دابەشكردنی رەنگەكان لەسەر ئەو پانتاییەكەی كە لەنێو لاپتۆپەكەیدا دیاری كردووە.
نوێگەری
هونەری دیجیتاڵ دنیایەكی گەشەسەندووی ناو هونەری ئەمڕۆیە و نوێگەرییەكی ترە بۆ بواری هونەری و زۆرێك لە هونەرمەندان و تەنانەت كۆمپانیا گەورەكان گرنگیان بە لایەنی هونەریی تەكنۆلۆجیا داوە و كاری زۆر ناوازەیان پێ ئەفراندووە، بەڵام رێبوار خالیدی شێوەكار، بەهەمان شێوەی ساڵانی رابردوو سەرجەم كارەكانی بۆ چەند بوارێكی تایبەت تەرخان كردووە كە لە نێویاندا (پۆرترێت، سروشت، مەرگەسات، ژن) رەنگدەداتەوە كە توانیوێتی جوانترین كارەكانی خۆی لەو رێگەیەوە بنەخشێنێت.
800 پۆرترێت
دیارە پێشتر كاری پۆرترێت لەلایەن چەند شێوەكارێكی كوردەوە کراوە، لەناویاندا (بەدیع باباجان، قەرەنی جەمیل و...هتد) بەڵام كەم بوون بەو ئەندازە و بەو شێوە فراوانە كار بۆ پۆرترێتی كەسایەتییە كوردەکان بكەن و بتوانن نزیك بە 800 پۆرترێت بنەخشێن و هاوشێوەی بەدیع باباجان بەرهەمەكانی بوونەتە سەرچاوە بۆ گشت لایەك و بەتایبەتی لە دوای كردنەوەی پیشانگەی (شانازییەكان دەگەڕێنەوە شار) بۆ پۆرترێتە دیجیتاڵییەكان، داواكاری لەسەر جۆری كارەكە زیاتر بوو كە هاووڵاتیان پێشنیازی نەخشاندنی كەسایەتییەكانیان دەكرد بۆ هونەرمەند، چونكە بینینی كارەكان راستەوخۆ جیاوازترە لەوەی تۆ لەناو تۆڕێكی كۆمەڵایەتیدا دەیبینیت.
رێبوار خالید تا ئەمڕۆش بەردەوامە و خەونێك هەیە كە سەرجەم كارە پۆرترێتییە دیجیتاڵییەكانی بكرێتە كوڕاسەیەك كە بە هیوام ئەو خەونەش بێتەدی.
ئەزموون و ستایڵی جیاواز
زۆرن لەو شێوەكار و نیگاركێشانەی كە بە درێژایی تەمەنیان یەك ئەزموون و یەك جۆری كاری هونەرییان کردووە، زۆریش هەن بە پێچەوانەوە تا دوا ساتەكانی ژیانیان بەردەوام لە ئەزموون و ستایلی جیاواز و تەنانەت لە تاقیكردنەوەی ماتریاڵی جیاوازدا بوون و توانیویشیانە ببنە یەكێك لە رێچكە و سەرچاوە گرنگ و بەرچاوەكان بۆ داهاتوو كە نموونەی لەو جۆرە زۆرن لە سەرتاسەری مێژووی هونەری شێوەكاری جیهانیدا.
لەناو مێژووی هونەری شێوەكاری كوردییشدا بەهەمان شێوە لەو جۆرە ئەزموونە نموونەمان زۆرە و دیارترینەكانیان توانیویانە ببنە رێچكە و ببنە بەشێكی گرنگی ناو ئەم مێژووەی كە پێی دەوترێت مێژووی هونەری شێوەكاریی كورد، یەكێک لەو ئەزموونانەش کارە هونەرییەکانی شێوەكار رێبوار خالیدە کە ناسراوە بە (ئەردەڵان).
ئەم شێوەكارە لە زنجیرەی ئەزموونە هونەرییەكانی سەرەتاكانیدا بە هێڵكاری و دواتر رەنگ و پەیكەرە و سیرامیك و فۆتۆگراف و دیزاینی بەرگی كتێب و دواتریش مامەڵەكردن لەگەڵ چڵی دار و بەكارهێنانی بۆ كاری هونەریی و پاشان ئاوێتە بوون بە دنیای دیجیتاڵ و زیندووكردنەوەی كەسایتییە كوردەكان لەسەر ئاستی جیهان و جارێكی تر بە رەنگاوڕەنگ و بەهەمان هەناسەی بەدیع باباجان دەستیپێکرد و جیاوازتر لە فۆڕم و پێكهاتەكان و تەنانەت دەبڕینەكان، بەڵام وەك خەمخۆرییەكە هەمان خەمخۆرییە.
سەرەتای کاری هونەری
دیارە هەموو هونەرمەندێك بە چەندین قۆناغی كاركردندا تێدەپەڕێت تا لە كۆتاییدا بە شێوازێك وەكو شێوازی كۆتایی كاركردنی دەناسرێت، بەڵام هەر یەكێك لە قۆناغەكان گرنگی و بایەخی خۆی هەیە، هەر لەو دیدەوە ئەگەر بڕوانینە قۆناغە جیاوازەكانی كاری هونەریی (رێبوار ئەردەڵان) سەرەتای ئەو قۆناغانە لە سەرەتاكانی ساڵی 1970 وە دەستیپێكردووە بە كێشانی چەندین نیگار كە لەو رێگایەوە توانیوێتی لەسەر ئاستی زانكۆی سلێمانی و زانكۆكانی تری عیراق بەشداریی بکات كە ئەو بەشدارییانە ئەزموونێكی باش بووە چ وەكو خۆناسینی هونەرمەند و بەشداریكردنی لەگەڵ ئەو شێوەكارانەدا و چ بینی ئەو ئەزموونانە هێندەی تر نیگاركێشی دەبێتە بەشێكی گرنگی ناو ژیانی و هەوڵەكانی بەرفراوانتر دەكاتەوە بۆ چوونە قوتابخانە هونەرییە جیهانییەكان و ئاشنابوون بەو ستایڵانەی كە لەو دەمەدا هونەرمەندان كاریان لەسەر کردووە.
خەباتی شاخ
قۆناغی دووەمی رێبوار ئەردەڵان قۆناغی هونەری شاخە، ئەو قۆناغە كە قۆناغێكی گرنگی كاری هونەری بەرگری بووە، لەم قۆناغەدا رێبازی هونەری بەرگریی گرتۆتەبەر و لەم ئەزموونەدا چەندین كاری تایبەتی کردووە كە دیارترینیان ئەو پیشانگەیانەی كە لە ئێران بۆ ساڵیادی كیمیابارانكردنی شاری هەڵەبجە لە شاری سەقز و تاران دەكرانەوە، هەروەها چاپكردنی ئەو تابلۆیانەی كە تایبەتبوون بە تاوانی كیمبارانكردنی شاری هەڵەبجە وەكو پۆستكارت كە دواتر لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بڵاوكرایەوە، ئەوەش هاندانێكی گەورە و بەرفراوانی بەخشییە هونەرەكەی كە چۆن بتوانێت هێڵ و رەنگەكانی لە خزمەتی مەسەلەی میللەتەكەیدا بێت.
تاراوگە
لەدوای ساڵی 1990ـەوە بەشێك لە شێوەكارەكان روویان لە ئەوروپا كرد تا لە رێگای هونەرەكەیانەوە ببنە ئایكۆنێكی هونەریی كوردی و لەلایەكی ترەوە كێشە نەتەوەییەكان بەو وڵاتە بناسێنن كە تیایدا نیشتەجێبوون، هەروەها هەل رەخساندن بۆ خوێندن لە بواری هونەردا، لەم رووەشەوە هونەرمەند توانی سوود لە هەموو ئەو خاڵانە ببینێت كە لەسەرەوە ئاماژەی پێكراوە و توانی لە سوید بخوێنێت و ئەكادیمیانەتر لە رابردوو كارە هونەرییەكانی بکات، لە هەمانكاتدا درێژە بە كارە هونەرییەكەی بدات و لەدوای چەند ساڵێك بگەڕێتەوە بۆ كوردستان.
تابلۆی سەرنجڕاكێش
لە كوردستان بەهەمان شێوە بەردەوامبوو لە کردنەوەی پیشانگە لەسەر رەوتە تایبەتەكەی خۆی، بەڵام بە تەكنیكی سەركەوتووتر لە رابردوو، هەر ئەوەش هۆكار بوو كە ببێتە خاوەنی ژمارەیەك تابلۆی سەرنجڕاكێش كە لە پیشانگەكانی گەلەری زاموا و زۆرێك لە پیشانگەكانی تردا بەشداری پێ بكات، هەربۆیە ئەگەر بڕوانینە هەریەك لە تابلۆكانی ئاوێتەكردنێك لەنێوان هێڵ و وشەدا هەیە كە پێكهاتەی چەند شیعرێكی شاعیران و خودی خۆیی تێدایە كە ئەمەش ئەزموونێكی تری ئەو دنیابینییە نوێیەیەتی لە نێوان وشە و رەنگ و هێڵدا و توانیوێتی چەندین تابلۆی ئەو ئاوێتەیە بنەخشێنێت و ئەمەش ببێتە قۆناغێك، یاخود بەشێكی تر لە كارە پڕ ئەزموون و جیاوازەكانی ئەم شێوەكارە.
كارە دیجیتاڵییەكان
رێبوار لە دیدارێكیدا لە بەرنامەی مەگەزین-ی كەناڵی كوردسات سەبارەت بە كارە دیجیتاڵییەكانی دەڵێت: لە ساڵی 2012وە بیرۆكەكەم لەلا دروست بوو، بیرۆكەكە لەوەوە سەرچاوەی گرت ئەو كەسایەتیانەی كورد كە وێنەیان نییە، من بتوانم بە خەیاڵی خۆم وێنەیان بۆ دروست بكەم، بەڵام بە شێوەی دیجیتاڵ، ئەوانەی كە لەگەڵیاندا ژیاوم، سوود لە فۆتۆكانیان وەردەگرم و دەستكاریی تێدا دەكەم، تا ئەو ئاستەی كە هەست بكەیت بە رەنگی زەیتی یان پاستیل كێشراوە، بەڵام باكگراوند و جلوبەرگەكانیان ئەوە زادەی خەیاڵی خۆمە.
هونەرمەند باس لەوە دەكات كە هۆكار چییە بەم شێوەیە بیری لە كەسایەتییەكان كردۆتەوە و دەڵێت: بەشێكیان وەفایەكە بەرامبەر بەو كەسانەی كە ئەم كەلتور و سەرخانەی ئێمەیان دروستكردووە، كە هەندێكیان لەبیركراون، هەندێكیشیان یادیان ناكرێتەوە، هەروەها ئێمە ئەرشیفمان زۆر كەمە، بگەڕێ بە دوای زانیاری لەسەر كەسێك زانیارییەكان زۆر كەمن، یان نییە، ئەوەش بەشدارییەكی منە بۆ ئەو ئەرشیفە.
رێبوار خالید
-لە 8ی کانوونی یەکەمی 1955 لە گەڕەکی گوێژەی شاری سلێمانی لەدایکبووە.
- 1980 كۆلیژی کشتوکاڵی تەواوکردووە.
- 1970 دەستی بە کاری ھونەری کردووە. پۆرترێتی زیاتر لە 300 کەسایەتی ناوداری کوردی پارچەکانی کوردستان و جیهانی لە بوارەکانی ئەدەبی، ھونەری، مێژوویی و رۆژنامەگەری، بە یارمەتی تەکنۆلۆژیا کێشاوە و هەنووکەش بەردەوامە. ھونەری دیجیتاڵ شێوازی تایبەتی کاری ئەو ھونەرمەندەیە.
- بەشدارییکردن لە پیشانگەکانی زانکۆی سلێمانی و زانکۆکانی عیراق.
- کردنەوەی پیشانگەی تایبەت بەخۆی لە کوردستان و ئێران و سوید.
- 2018 بەڕێوەبردنی پیشانگەی (شانازییەکان دەگەڕێنەوە شار) لە مۆزەخانەی ئەمنەسوورەکە.
