روسیا و ئەوروپا؛ كامیان زووتر دەخنكێت؟

فەیسەڵ عەلی*

لەگەڵ هەڵكشانی گرژییەكانی نێوان روسیا لەلایەك و ئەوروپا و ئەمریكا لەلایەكی ترەوە، هێشتا وزەی روسیا لە خاكی ئۆكرانیاوە بەرەو ئەوروپا بەردەوامی هەیە، پرسی گەیاندنی وزەی روسیا بۆ ئەوروپا پرسێكی ئێجگار ئاڵۆزە، بەوەی كۆمەڵێك هۆكاری ئابووری و سیاسی و جیۆسیاسی و هیتریش رۆڵی گەورەی تێدا دەگێڕن.
(37) ملیار یۆرۆ لە بری كڕینی وزە
بەرژەوەندییەكان دەگەنە ئاستی بەرژەوەندیی بوون (وجود)، هەر ئەوەشە ئەو جەنگە قورسەی نێوان ئۆكرانیا و روسیای لێكەوتۆتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا روسیا هەناردەی غازی سروشتیی وڵاتەكەی لە رێگەی ئۆكرانیاوە بۆ ئەوروپا رانەگرتووە، لە بەرامبەریشدا ئەوروپا تا ئێستا نەیتوانیوە دەستبەرداری سەرچاوەكانی وزەی روسیا بێت، بێگومان لە سەروو هەمووشیانەوە، غازی سروشتییە. وەك حكومەتی ئۆكرانیا رایگەیاندووە، لە ماوەی (45) رۆژی ئەم جەنگەدا، ئەوروپا (37) ملیار یۆرۆی لە بری كڕینی وزە بە مۆسكۆ داوە. غازی سروشتی چەكێكی گرنگیی روسیایە، كە دەتوانێ بە چەندین شێواز وەك كارتی گوشاری ئابووری و سیاسی دژ بە ئەوروپا بەكاری بهێنێت، لە بەرامبەریشدا، ئەوروپا باش لەو راستییە گەیشتووە، لەبەر ئەوەیە بە بایەخەوە بەرەو داڕشتنی ستراتیجییەتی قوتاربوون لە دەرامەتی وزەی روسیا هەنگاو دەنێت. بەدەر لەوەی تا چەند ئەوروپا دەتوانێ ئەو ستراتیجییەتە پراكتیزە بكەن، یان تا چەند ئەو ستراتیجییەتە واقیعیانەیە، بەڵام ئەو ستراتیجییەتە بۆتە واقیعێكی مەلموس و رۆژ لە دوای رۆژ رواڵەتەكانی بەدیار دەكەوێت، رەنگە روسیاش بەرامبەر بەم ستراتیجییەتە، ستراتیجییەتێكی هاوتای هەبێت، تا بتوانێ پارێزگاری لە بەشی وزەی خۆی لە بازاڕی نێودەوڵەتیی نەوت و وزە بكات، هەروەها بازاڕی نوێش بۆ نەوت و غازی سروشتیی خۆی بدۆزێتەوە، یان ئاستی هەناردەی بۆ ئەو بازاڕەی هەیەتی زیاد بكات، بەوەی داشكاندنی زیاتر پێشكەش بە كڕیارانی بكات، هەرچەندە لەمەدا رووبەڕووی پابەندبوونی خۆی بە رێكەوتنی «ئۆپیك پڵەس» دەبێتەوە، كە هەموو ئەندامانی پابەندبوونی خۆیان بە بەركەوتەی بەرهەمداریی هەناردەكەیانەوە كردووە.
بۆ پارێزگاریكردن لە ناوبانگی خۆی
لێرەدا گریمانەی دوو سیناریۆ دەكرێت، كە بە هەمان ئاست ئەگەری راست و هەڵەیان هەیە و دەشی پراكتیزە بكرێن یان نەكرێن، لێرەدا مەبەست ستراتیجییەتی ئەوروپا بۆ دەستبەرداربوونی تەواوەتی یان نیمچە تەواوەتیی دەرامەتی وزەی روسیایە، ئەوەی تریشیان، ستراتیجییەتی روسیایە بۆ پارێزگاریكردنی ئاستی هەناردەی نەوت و غازی سروشتییەكەیەتی، ئەگەر هاتوو ئەوروپا، هاوردەكردنی راگرت یان كەمیكردەوە.
با لەو دوو ستراتیجییەتە وردبینەوە، لەو رێگریانەی رووبەڕووی هەردوو لایەنی جێبەجێكاری ئەو دوو ستراتیجییەتە بكۆڵینەوە، كە بۆ هەردوو لایەن هەلومەرجەكە نائاساییە، لەبەرئەوە دەكرێ بە پلانی فریاگوزاری (خطة طوارئ) ناوزەد بكرێت. روسیا وەك چۆن ئێستا بەردەوامە لە هەناردەكردنی وزە بۆ ئەوروپا بەردەوامی پێ دەدات، لانیكەم بۆ پارێزگاریكردن لە ناوبانگی خۆی وەك لایەنێكی متمانەپێكراو لە پابەندبوونی بەو رێكەوتننامانەی كردوونی، هاوكات پابەندی ئەو رێكەوتننامەیە دەبێت كە لەگەڵ ئەندامانی رێكخراوی ئۆپیك كردوویەتی، كە لە بەرژەوەندیی بەرهەمهێنەران و بەكاربەرانی وزەدایە.
ئەوروپا دەستبەرداری وزەی روسیا دەبێت؟
هەرچەندە لێرە جێی ئەوە نییە باس لە گرنگیی ئەو رێكەوتنە بكرێت كە لە هەلومەرجە ئاڵۆز و نالەبارەكاندا، توانی بازاڕی جیهانیی نەوت سەقامگیر بكات. لە بەرامبەریشدا، ئەستەمە ئەوروپا بتوانێ لانیكەم لەمەودای كورت و مامناوەندا بە تەواوی دەستبەرداری سەرچاوەكانی وزەی روسیا بێت، بەتایبەتیش بۆ دەوڵەتێكی وەك ئەڵمانیا، كە بە شێوەیەكی بەرفراوان پشتی بە وزەی روسیا بەستووە، بەڵام پێشبینی دەكرێت لەم قۆناغە، ئەوروپا بە (جزئي) دەستبەرداری وزەی روسیا بێت، ئەمەشە وایكرد ئۆپیك پێشوەختە مامەڵەی لەگەڵ بكات و روونی بكاتەوە، كە كەمبوونی بڕی خستنەڕووی نەوتی روسیا لە بازاڕی نەوت ئەگەر روو بدات، رێكخراوەكەیان هیچ رۆڵێكی تێدا نییە و لێیشی بەرپرس نابێت. 
وەك لە سەرەوە ئاماژەی پێكرا، دۆسێی وزەی روسیا بۆ ئەوروپا دۆسێیەكی ئاڵۆزە، جیهان بە وردی چاودێریی دەرهاویشتەكانی ئەم جەنگە دەكات، كە كاریگەرییەكانی كۆی كەرتە ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانی جیهان دەگرێتەوە، لەسەروو هەموویانەوە كەرتی نەوت و غازی سروشتییە لە جیهاندا، كە ئەندامانی رێكخراوی ئۆپیك بە هاوكاری دەوڵەتانی بەرهەمهێنی نەوتی دەرەوەی ئۆپیك، بە وردی و دیقەتێكی زۆرەوە ئیدارەی ئەم دۆسێ ئاڵۆز و قورسە دەدات.
* سەرۆكی مونتەدای ئابووریی كوردستان