کورد بەشدارە لە بنیاتنانەوەی عیراقدا
سەرەتا لە دوا وێستگەکانی کاری سیاسیی و کارگێڕییەوە چووینە ناو هەڵدانەوەی لاپەڕەکانی ژیان و کاروانی خەباتی ئەم ژنە کوردە رۆشنبیر و تێکۆشەرەوە، لەبارەی کاری دیپلۆماسی و بەتایبەتی ئەرکی باڵیۆزی لە سویسرا، دەڵێت: كاری دیپلۆماسی زۆر گرنگە و عیراق لە سەردەمی حوكمی رژێمی (سەدام حسێن)دا سیاسەت و ستراتیژ و ناوبانگێكی خراپی لەگەڵ وڵاتانی دەرەوەدا هەبوو، لەسەر ئاستی دیپلۆماسیش ناوبانگێكی باشی نەبووە، بەڵام لەدوای پڕۆسەی ئازادیی عیراقەوە لە (2003)، كورد بەشدارێکی كارای بنیاتنانەوەی عیراقی نوێ بوو، لە (2005)یش لە راپرسیی دەستووردا، ( 75%)ی خەڵکی كوردستان رەزامەندبووە كە بەشداربێت لە بنیاتنانەوەی عیراقی نوێدا. بۆیە دەتوانین بڵێین ئێستا عیراق، تاڕادەیەك ناوبانگێكی باش و سیاسەتێكی نەرمونیان پەیڕەو دەكات لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی.
لەبارەی پەیوەندیی نێوان عیراق و سویسراشەوە دەڵێت: سویسرا وڵاتێكی بێلایەنە و بەشداریی هیچ جەنگێك ناكات و ناچێتە هیچ هاوپەیمانییەكی سەربازیی نێودەوڵتییەوە، جگە لە حاڵەتی داكۆكیكردن لە وڵاتەكەی خۆیان نەبێت، ئێستاش سویسرا بۆتە وڵاتێكی ئارام بۆ پارەی هەموو جیهان.
هەرساڵێك وەزیرێك دەبێتە سەرۆك
سویسرا سیستمەکەی لە هیچ وڵاتێك ناچێت، چوار ساڵ جارێک هەڵبژاردن دەكرێت و (7) كەس بەپێی زۆریی دەنگەكانیان لە پارتە جیاوازەكان هەڵدەبژێررێن و كابینەیەکی (7) وەزارەتییان رادەست دەكرێت، لەنێو ئەمانیشدا،چواریان هەڵدەبژێررێن بۆ ماوەی (4) ساڵ و هەر ساڵێك یەكێك لەم كەسایەتییانە دەبێتە سەرۆكی یەكێتیی كۆنفیدراڵیی سویسرا .
پەیوەندیی عیراق و سویسرا كۆنە
ئەو دەڵێت: پەیوەندیی عیراق و سویسرا پەیوەندییەكی كۆنە، ساڵی (1933)دا عیراق كونسوڵخانەی لە جنێڤ كردۆتەوە و ساڵی (1938) سویسراش كونسوڵخانەی لە بەغدا كردۆتەوە ساڵی (1955)دا عیراق باڵیۆزخانەی لە بێرن كردۆتەوە و سویسراش لە بەغدا بەڵام دواجار تا جەنگی كەنداو بەردەوام بووە ئیتر سویسرا باڵیۆزی خۆی لە بەغدا کشاندۆتەوە.
لەبارەی قۆناغی دووەمی پەیوەندییەکەشیان لە (2005)دا پەیوەندییەكانیان دامەزراندۆتەوە و باڵیۆزخانەیان لە لای یەکتری كردۆتەوە.
بەڵام لە (2008)دا بەهۆی هەندێک كێشەوە سویسرا باڵیۆزخانەكەی داخستووە و باڵیۆزەكەیان لە عیراق وەک باڵیۆزی نا نیشتەجێ (سفیر غیر مقیم) لە عەممانەوە كاروبارەكانی باڵیۆزخانەکەیانی رایی كردووە.
بڕیار دراوە بە گێڕانەوەی پارەی عیراق
شەمام خان دەڵێت عیراق لە (2007)ەوە باڵیۆزخانەی خۆی لە سویسرا كردبۆوە، بەڵام نامەی لێكتێگەیشتنی نێوانیان ئیمزا نەكرابوو ، كە چومە ئەوێ، هەوڵێكی زۆرمدا تا ئەو ئەركە جێبەجێبكەم، ئەوانیش وەڵامیان ئەرێنی بوو، دەشڵێت: لە سەردەمی مندا وەزیری دەرەوەی سویسرا بۆ یەکەمجار لەدوای 42 ساڵ هاتە بەغدا.
ئاماژەی بەوەشدا کە ژمارەیەكی زۆر دۆسێی هەڵپەسێردراو لەنێوان هەردوو وڵاتدا هەیە لەوانە پارەیەكی زۆری عیراق لە سویسرایە و دۆسێی بەرزان تكریتی و دۆسێی كۆمەڵێك سەرمایەداری عیراق کە لە سەردەمی سەدامدا لەوێ بوون.
پێشوایە کە هێشتا عیراق بەجدی دەستی نەکردووە بە كاركردن لەو دۆسێیانەدا ئەگەرچی بڕیارێكی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی هەیە کە هەر وڵاتێک پارەی عیراقی لایە، دەبێ بیگەڕێنێتەوە.
عیراق و كۆڕبەندی داڤۆس
خاتوو شەمام لەبارەی لەو سەردەمەی لەوێ بووە دەڵێت: لەگەڵ ئەوەی سەردەمی كۆرۆنا بوو، بەڵام من نەدەوەستام، ئەوانیش لەوە تێگەیشتبوون كە مەبەستمە كاربكەم، پەیوەندییەكی زۆر باشمان هەبوو، توانیمان كاری باش بۆ رەوەندی عیراقی بکەین کە 80 ٪یان کوردبوون، بەم دواییانە ئەوانیش خۆیان ئامادە دەكرد باڵیۆزخانە بكەنەوە و لەوەش گرنگتر عیراقمان خستنە ناو كۆڕبەندی ئابووریی ساڵانەی داڤۆسەوە.
ئەوان گەیشتنە ئەو بڕوایەی کە من ژنێكم بە پڕۆفیشناڵی كاردەكەم، هەروەها كاركردن و دەركردنی رۆژنامەی تایبەت بۆ ژنان لە كوردستان كە لە سیڤییەكەمدا خوێندبوویانەوە، لای ئەوان مایەی نرخاندن بوو، چونكە لای عەقڵی ئەوروپی زۆر گرنگە كە تاچەند بۆ مافی مرۆڤ و بۆ مافی ژنان كارتكردووە و داوای ئازادیت كردووە، لەم میانەدا سەرۆكی فەرمانگەی خۆرهەڵات و باكووری ئەفریقا كە خانمێك بووە، رۆڵی منی بەرزنرخاند، هاوكات باڵیۆزی سویسرا كاتێك دەهاتە بەغدا بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ وەزیری دەرەوەی عیراق، هەمیشە بە سەرسامییەوە باسی خۆشەویستی منی كردووە، لەپێناوی گەیشتن بەو ئامانجانەی كە دامانناوە.
عیراق و رێكخراوی دژ بەچەكی كیمیایی
لە وەڵامی پرسیارێکدا سەبارەت بەو ماوەیەی وەک راوێژكاری دیپلۆماسی لە لاهای كاری كردووە، خاتوو شەمام دەڵێت: ئەگەر ئیرادە هەبێت، هەموو كارێک ئاسانە، یەكەم هەنگاو دەبوو وەك دیپلۆماتكار زمانێكی ئینگلیزی باش فێربم، ئەگەرنا نەمدەتوانی سەركەوتووبم، لەوێ دۆسێی هەموو رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و دۆسێی دادگای نێودەوڵەتیم لابوو، هاوکات بوومە خوێندكاری (پەیمانگەی كلینكدال) كە پەیمانگەیەكی دیپلۆماسییە و سێیەمین گرنگترین پەیمانگەی دیپلۆماسییە لەجیهاندا، لەگەڵیاندا چەندین وۆركشۆپ و كۆرسم بینی، ئەمە جگەلەوەی لە بەغدا لە (2004) بۆ ماوەی ساڵێك خولی دیپلوماسیم لە پەیمانگەی خزمەتگوزاریی سەربە وەزارەتی دەرەوە بینیووە، هەروەها رێكخراوی میدیا كە سەربە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە و رێكخراوە چەپەكانی حزبی شیوعی وەك ژنان و هونەر و كەلتور، رۆڵێكی زۆر گەورەیان هەبوو لە گۆڕەپانی سیاسیدا و منیش پەیوەندیی باشم هەبوو لەگەڵیاندا. رەوەندی عیراقیش زۆر متمانەیان پێمبوو. بۆمن دادگا نێودەوڵەتییەكان وەك خوێندنگەیەكی زۆر گەورەی ژیانم وابوو، لەوێ دادگای دادی نێودەوڵەتی و ناوبژیوانیی هەمیشەیی نێودەوڵەتی هەبوو كە ئێستا ئەمەیان ئەو پاوەرەی نەماوە و بووە بە دادگای نێودەوڵەتی. هەروەها دادگایی کەیسی یۆگۆسلاڤیای پێشوو، لەگەڵ دادگایی کەیسی رەفیق حەریری و دادگای تاوانی نێودەوڵەتی، وەك دیپلۆماتكارێك بەشداریی هەموو ئەم دادگاییانەم دەكرد، بە نموونە كەیسی دارفۆر لە سودان، زۆر سوودم لێبینیووە، لەبەرئەوەی ئەو كەیسانەی كە دێتە ئەوێ زۆر گەورە و گرنگن، بەتایبەتی كەیسی جینۆسایدی سڕبەكان بۆ هەرزەگۆڤینیا، هەروەها بۆ من زۆر گرنگبوو، بەشداریمكرد لە دادگاییەكانی (فرەنس فان ئارت) كە دادگایی كەیسی بازرگانانی هێنانی مادەی كیمیایی سەردەمی سەدام بوو، بەرهەمەكەشی ئەوە بوو كە هەوڵێكی زۆرماندا و عیراق-مان كردە ئەندامی رێكخراوی نێودەوڵەتی دژبە چەكی كیمیایی، هەروەها لەوێ ناردیانم بۆ ئینگلتەرا بۆ خولێكی ئەكادیمیی یەك مانگی كە هەموو رۆژێك لەوێ باسی كەیسی هەڵەبجەمان كردووە.
لە دادگاییکردنی سەدام ناڕازی بوون
پاشان دادگایكردنی سەدام هاتە پێشەوە، هەركاتێک دەچووم بۆ ئەو دادگا نێودەوڵەتییانە و قسەم لەگەڵیاندا دەكرد، ئەوان زۆر گلەییان لە دادگاییكردنی سەدام حسێن هەبوو، دادگا و پارێزەرەكانیان بەدڵ نەبوو، دەیانوت لاوازن و ناتوانن سەربە سەدام دانەوێنن و وای لێبكەن دەمی دابخات و زۆر بە ئازادانە وتاری خۆی دەدات.
بەهەرحاڵ هەموو ئەمانە بۆ من ئەزموونی گەورەبوون. لێرەدا حەز دەكەم باسێكی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بكەم، كە تەنها كەیسی جینۆساید و ئەو تاوانانەی جەنگ سەیر دەكات كە تایبەتن بەو وڵاتانەی ئەندامن لەو دادگایە، هەروەها ئەم دادگایە پەیماننامەیەكی لەگەڵ ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان ئیمزاكردووە، كە بتوانێت لە دەرەوەی ئەم رێكەوتنە هەندێک دۆزی گەورەی ئەو وڵاتانە وەربگرێت كە ئەندام نین. تائێستا عیراق و ئەمریکا نەبوونەتە ئەندام لەم دادگایە.
مام دڵنیایی دامێ
بەر لە دەستبەكاربوونم لە جەنابی مام جەلالم پرسی، کە ئاخۆ وەك دیپلۆماتكارێك سەركەوتوو دەبم؟ مام وتی: دڵنیام سەردەكەویت.
یەكەم كاری من ئەوەبوو زمانی ئینگلیزییەکەمم بەهێزکرد، تا بەباشی لە هەموو شوێنێكدا ئامادەییم هەبێت و گفتوگۆ بكەم، دواتر چوومە ناو ئەو دۆسێ گرنگانەوە كە پێم سپێدرابوو، چوار ساڵ لەوێ بووم، بەڵام ساڵ و نیوی كۆتایی كاری كونسوڵیم كرد، ئەم ئەركە بۆ دیپلۆماتكار زۆر گرنگە، لەوەوپێش گەورەترین كێشەی باڵیۆزخانە كاری كونسڵی بووە، چونكە ئەو كارە كەسی بەهێزی دەوێت، خۆشبەختانە توانیم كونسوڵێكی سەركەوتووبم، دوای ئەمەش گەڕامەوە بەغدا و لەوێشەوە بۆ بەیروت.
رەوەندی عیراقی پشتیوانی كونسوڵ نین
لە وەڵامی ئەوەشدا کە یەكەم ژن بووە لە عیراقی نوێدا بۆتە کونسوڵ و دواتر باڵیۆز و چۆنێتی هەڵسەنگاندنی ئەو دوو ئەرکە وتی: لوبنان عیراقێكی بچكۆلەیە، بەڵام بە شێوەیەكی سەیرتر، بەیروت لەلایەك حزبوڵڵا و لەلایەك بنەماڵە حوكمی دەكات، خۆی لەخۆیدا بۆئەوەی بتوانی پیشەییانە لەوێ كاربكەبت، كارێكی ئاسان نییە، بەڵام سەرەتا توانیم وەك سەرۆكی نێردە بە سەركەوتوویی كاربكەم، سەركەوتنم لەوێ هۆكاربوو بۆئەوەی داوام لێبكەن وەك كونسوڵی گشتی بچمە لۆس ئەنجلس، هەرچەندە بۆ من وەك دایكێك كارێكی زۆر قورس بوو، بەڵام كاركردنیش لە ئەمریكا دەرفەت بوو.
لە خۆرئاوای ئەمریكا نزیكەی (350) هەزار رەوەندی عیراقی نیشتەجێبوون، كە بە فڕۆکە پێنج سەعات و نیو لە واشنتۆنەوە دوورە، توانیم بۆ هەموو رەوەندی عیراق ئیش بكەم، لەگەڵ ئەوەشدا رەوەندی عیراقی هەرگیز هاوكارم نەبوون و رێگەیان پیشان نەداوم، رەوەندی وڵاتانی تر پشتی كونسوڵەكەیان دەگرن، دەیبەن و لەلای دەسەڵاتی سیاسی ئەو وڵاتە بەنموونە كۆنگرێسمانەكان دەیناسێنن، بەڵام رەوەندی عیراقی زیاتر خەریكی بازرگانین و لە دەسەڵاتی سیاسی نزیك نابنەوە. وتیشی: هەرچەندە من پەیوەندیی زۆر باشم لەگەڵ رەوەندی عیراقیدا هەبوو بەگشتی، بەڵام ئەوان وانەبوون، هۆكارەکەشی زیاتر دەگەرێتەوە بۆئەوەی كە هاووڵاتی عیراق ئەوەندەی بە مەزهەب یان حزبەكەیەوە پەیوەستە، ئەوەندە بە وڵاتەكەیەوە پەیوەست نییە، رەوەندی عەرەبی زیاتر بە شێوەی مەزهەبی دابەشبووە و رەوەندی كوردیش زیاتر بەپێی حزبایەتی، ئەمەش خۆی لەخۆیدا زیانێكی گەورەیە بەتایبەتی بۆ دۆزی كورد، هەرچەندە من ناسنامەی خۆم وەك ژنە كوردێك لەبیرنەكرد، دەبوو هەموو هەوڵێك بدەم تا دۆزەكەم بەدنیا بگەیەنم، دۆزی ژنانی ئێزدییەكان كەم نییە، بۆ ئەو مەبەستە دەیان رێكخراوم خستەگەڕ و سەردانی دهۆك و شنگالیان كرد، هەروەها دۆزی ئەنفال و كیمیاباران، هەموو ئەمانەم باسكردووە، ئەوان زۆر لایان گرنگە جەخت لەسەر مافی مرۆڤ بكەیتەوە.
لە سێ كەس یەكێكیان من بووم
لەو بوارەدا توانیم پەیوەندییەكی زۆرباش لەگەڵ رێكخراوەكان و دەسەڵاتی سیاسیدا دروستبكەم، لە زۆربەی پانێڵەكاندا بەشداریم كردووە و پانێڵی خۆم بۆ داكۆكی لە ژن هەبووە، لەگەڵ ژنانی پاوەر پەیوەندیی زۆر باشم هەبووە، بەنموونە سەرۆكی هەرێمی لۆس ئەنجلس ژنێك بوو بەناوی هیڵدا، كە هەموو ساڵێ ئیڤێنتێكی بۆ كونسوڵە گشتییەكان سازدەكرد، ساڵێك سێ كەس هەڵبژێدران وەك كەسی بەهێز و كارا، یەكێكیان من بووم، لەوە بەدواوە منیان وەك ژنە بەهێزەكە (Strong lady) بانگ دەكرد، ئەوانیش دەیانزانی لەپێناوی گەیاندنی پەیامەكەم، چۆن هەوڵدەدەم و تائێستاش پەیوەندیم لەگەڵیاندا ماوە.
لە لیژنەی مافی مرۆڤ قبوڵنەكرایەوە
سەبارەت بە ئەرکەکەشی وەک سەرۆكی فەرمانگەی مافی مرۆڤ لەناو دیوانی وەزارەتی دەرەوەی عیراق، روونیکردەوە: لە (2010)ەوە لە بواری مافی مرۆڤدا كاردەكەم، سەرەتا جێگری سەرۆكی فەرمانگەكە بووم، بەڵام لە(2018) كاتێک گەڕامەوە، بووم بە سەرۆكی فەرمانگەكە، لە(2012)ەوە ئەندامی لیژنەی رابوونی ژنان بووم، كە لیژنەیەكی باڵایە و لەسەر ئاستی ئەنجومەنی وەزیرانە و لەهەر وەزارەتێك یەك كەس تێیدا بەشداردەبێت، ئەو كەسە دەبێت تێگەیشتنی بۆ مافی مرۆڤ و مافی ژنان هەبێت، هاوكات لەگەڵ ئەوەی سەرۆكی فەرمانگەی مافی مرۆڤ بووم، سەرۆكی لیژنەی ژنانیش بووم لە وەزارەتی دەرەوە و لە هەموو ئەو پڕۆژە ستراتیژییە نوێیانەی عیراقدا بەشداربووم، كە بۆ بڕیاری (1325)ی نەتەوەیەكگرتووەكان لەگەڵ UN WOMEN ئامادەی کردبوو.
سەبارەت بە مافی مرۆڤ لە عیراقیش رایگەیاند: عیراق خۆی كۆمسیۆنێكی باڵای مافی مرۆڤی هەیە و تارادەیەك بەباشی كاردەكات و لە خۆپیشاندانەكانی تشرینی 2019دا رۆڵێكی جوانیان هەبوو، فەرمانگەی مافی مرۆڤیش بازنەی پەیوەندییە لەنێوان عیراق و هەموو نوێنەرایەتییەكانی نەتەوە یەكگرتووەكاندا لەنیویۆرك و جنێڤ و قاهیرە، هەروەها پەیوەندیمان هەیە، لەگەڵ هەموو ئەو رێكخراوە گەورانەی كە لەبواری مافی مرۆڤدا كاردەكەن لە هەر وڵاتێک بێت .
من وەك خۆم لە هەموو كۆبوونەوەكانی(csw) واتە لیژنەی دۆزی ژنان لە ساڵی(2010)ەوە بەشدارم، بەڵام بەم دواییە زیاتر فۆكەسم خستە سەر كۆبوونەوەكانی (HRC)واتە لیژنەی مافی مرۆڤ، كە رۆڵێكی گەورەی هەیە و ئەو وڵاتەی لەم لیژنەیەدا ئەندامە، كۆبوونەوەكانیان وەرزییە. عیراق تا (2019) لەم لیژنەیەدا ئەندام بووە، بەڵام دوو هەوڵی جیاواز هەبوو، لەلایەك ئێمە لە گەرمەی هەڵبژاردندا بووین و لە هەوڵدابووین بۆ دووبارەبوونەوەی عیراق بە ئەندام و رێكەوتنمان لەگەڵ وڵاتانی بەشداربوودا دەكرد و توانیمان زیاتر لە 100 وڵات رازیبكەین دەنگمان پێبدەنەوە، لەولاشەوە لە بەغدا خۆپیشاندانەكانی تشرینی (2019) دەستیپێكرد، بەجۆرێك دەستێك بە كپی خۆپیشاندەرانی دەكوشت، بەداخەوە ئەو دەستە تا ئێستاش لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا نەكراوە، هەروەک كەیسی ونبووەكانی داعش كە دۆسێیەكی زۆر گەورە بوو، رۆژانە سکاڵایان دەكرد و داوای مافی خۆیان دەكرد، هاوكات یونامی و لیژنەی مافی مرۆڤ بەوردی راپۆرتی ناڕەزاییان دەدا و لێكۆڵینەوەیان لەبارەی خۆپیشاندانەكەوە دەدا. هەموو ئەمانە هۆكاربوون كە بۆ جاری دووەم لەو هەڵبژاردنەدا دەرنەچینەوە.
كاندیدی كۆمكاری عەرەبی بووم
نێتۆركێكی گەورەی جیهانی هەیە بەناوی(Mideters of Peace ) كە لە (2016)ەوە لە بواری ئاشتیدا دەستبەکاربووە، ئەمەش بەو واتایەی كە پیاوان شەڕدەكەن، بەڵام ژنان باجی شەڕەكان دەدەن، هاوكات هەر بەهۆی ئامادەنەبوونیانەوە، گفتوگۆكان درێژەدەكێشن و ئاشتی بە زوویی بەرقەرارنابێت، لەسەر ئەو بنەمایە بڕیاردرا ژن لە گفتوگۆكاندا بەشداربێت، لێرەوە كۆمكاری عەرەبی داوای لە وەزارەتی دەرەوەی هەموو وڵاتان كرد، ژنێك لە ئاستی باڵادا ببێتە ئەندام و نوێنەری وڵاتەكەی خۆی لەو تۆڕە نێودەوڵەتییەدا كە سەربە كۆمكاری عەرەبییە ببێتە نێوەندگیری ئاشتی، خۆشبەختانە من كاندیدكرام و هیچ ركابەرێكیشم نەبوو، تا كار گەیشتە ئەوەی تۆڕی كۆمكاری عەرەبی منیان دەكردە نوێنەری خۆیان بۆ زۆربەی كۆنگرەكانی ئەوروپا، وەك كۆنگرەی وەزارەتی دەرەوەی ئیتالیا، دوای گەڕانەوەی تالیبان بۆ ئەفغانستان كە قەیرانێکی نێودەوڵەتی گەورەی بۆ دۆزی ژنان دروستكرد، لەگەڵ وڵاتانی ئەسكەندەناڤی بەشداریی كۆنگرەكانم كرد، ئەمە هەمووی بەهۆی ئەوەی كە چۆن دەتوانیت بوونی خۆت بسەلمێنیت وەك نێوەنگیری ئاشتی، هەموو ئەمانە وایكرد لەسەر ئاستی نەتەوە یەكگرتووەكان كۆمەڵێك پۆستیان پێدام، بەڵام لەبەرئەوەی من زۆر رقم لە شەڕە و حەز ناكەم لە شەڕەوە نزیكبم، دوای خانەنشین بوونم، وەك نوێنەری عیراقیش وازمهێنا.
ترسناكترین رۆژی ژیانم بوو
لەبارەی ئەو کردەوە تیرۆریستییەشەوە کە لەکاتی کارکردنی لە وەزارەتی دەرەوە لەبەغدا روویداوە وتی: مانگی ئەیلولی 2019، تەقینەوەیەک بە (C4)بوو، زۆربە هێزتربوو لە (TNT) بەڕێكەوت رزگارم بوو، ناڵێم نەترسام بەڵام ترسە كۆنەكانی ژیانم وایلێكردم ئازایانە بەقاچی خۆم رابكەم، هەرچەند ملم برینداربوو، بۆ من زۆرقورس بوو، لەو رووداوەدا چوار گەنج لە دیپلوماتكارەكانم لەدەستدا كە رۆژانە مامەڵەم لەگەڵدا دەكردن، نەمتوانی فریایان بكەوم، چونكە خۆشم برینداربووم، رۆژێكی ترسناك بوو، بەڵام ترسناكتر نەبوو لەو رۆژەی كە پێیان وتم راكە جەبار گیراوە! ئەو ترس و هاوارەی ئەوكاتەم هیچ ترسێكی پێناگات، یان ترسی گەورەی ژیانم ئەو كاتانە بوو كە ملازم موحسین، بەبەرچاوی ئێمەوە پەلاماری خوێندكارەكانیان دەداین و لێیان دەدان و هیچیشمان پێ نەدەكرا، لەراستیدا مرۆڤ دەگاتە قۆناغێک لە ژیاندا كە ترسی نامێنێت، من ئێستا لەو قۆناغەدام.
رێكخراوەكانی ژنان هێزی گوشار نەبوون
سەبارەت بە سەرەتاكانی كاركردنی لە یەكەم خولی پەرلەماندا کە تەنها (5) ژن لە یەكێتی بەشداربوون و بەراوردی ئەدای پەرلەمان لەو خولەدا بە خولەكانی دواتر، خاتوو شەمام ئاماژەی بەوەدا کە وەک کورد میللەتێكی شارستانی بووە کە دوای یەك ساڵ لە راپەڕین، پەرلەمانی دامەزراند، هەروەها دەڵێت: رێكخراوەكانی ژنان پڕۆژەیەکیان بۆ گۆڕانكاریی لە یاسای باری كەسێتیان ئامادەكرد كە ئیمزای زیاتر لە 3000 كەسی لەسەربوو یادداشتەکەیان رادەستی من کرد و وتیشی: لە سەردەمی ئێمەدا كۆمەڵێک یاسا هەبوو دژی ژن و لە خزمەتی پیاواندابوو، هی سەردەمی رژێمی سەدام بوو، ئێمە سەرەتای ئەو شۆڕشە بووین بۆ گۆڕینی ئەو یاسایانە، هەروەها ساڵانی ئێمە پەرلەمان لەڕووی یاساییەوە بەپیت و بەرەكەت بوو، ئێمە ئازادبووین، میللەتەكەمان حسابیان بۆ دەكردین، حزب حسابی بۆ دەكردین، بەڵام بەداخەوە ئێستا نازانین ئایا حزبەکان دەیانەوێت پەرلەمان كارابێ یان دەیانەوێت پەرلەمانتار كارمەندبێت؟
سەبارەت بە مافی مرۆڤیش ئەوكات ئەم دۆسێیە لە پەرلەمان زۆر نوێ بوو، راستە رێكخراوەكانی ژنان هەبوون، بەڵام هێشتا هێزی پاوەر نەبوون بەسەر پەرلەمانەوە، بۆیە لە ساڵی (1995)دا وەك ژنانی یەكێتی مینبەرێكمان بۆ هەموو رێكخراوەكان دروستكرد، تا بتوانن لەسەر مافی ژنان و یاساكانی باری كەسێتی قسەبكەن، لێرەوە خەڵكی وردە وردە تێگەشت مافی ژن چییە.
عیراق زۆر لە دواوەیە؟
ئێمە زۆجار دەڵێین عیراق لە دواوەیە، لەكاتێكدا هیچ رێكەوتنێكی نێودەوڵەتی نییە كە عیراق بچێتە ناوییەوە تا پەرلەمان دەنگی لەسەر نەدات، بەڵام لە هەرێم بڕیارە گرنگەكان، ئەوانەی پەیوەندییان بە ئایندەی نەتەوەكەمانەوە هەیە، لە پەرلەمانەوە دەرناچێت، رێكەوتنی 50 ساڵەی نەوت كراوە، میللەت ئاگای لێنییە،، ئەگەر پرس بە نوێنەرانی میللەت بكرایە، هەرگیز تووشی ئەو سزایە نەدەبووین، نەوەی داهاتوو گوناهی چییە كە ئێمە سەروەت و سامانی خۆمان رادەستی وڵاتێک دەكەین كە رۆژێك خۆشەویستی بۆ میللەتی كورد نەبووە.
خنكاندنی ئازادی حكومەتی هەرێم ناشیرین دەكات
یەكەم خولی پەرلەمان یەكێتی (5) ژن و پارتی (2)ژن بووە، پارتی لە سەرەتاوە بڕیاریدا و نەیهێشت پڕۆژەی باری كەسێتی بهێنرێتە نێو پەرلەمانەوە بۆ گفتوگۆکردن، دەزانم كە ژنەكان پێیان ناخۆشبوو، بەڵام ئەوە بڕیاری سیاسی حزبەكەیان بوو، ئاكام ئەم پڕۆژە پێشنیازە بەداخەوە لە سەردەمی ئێمەدا گفتوگۆی لەسەر نەكرا، خۆشبەختانە ساڵی (2008) رەوشەكە گۆڕرا، پەخشان زەنگەنە بووە سەرۆكی لیژنەی ژنان، رێكخراوەكانیش تەواو ببوونە هێزی گوشار و كەشێێكی دیموكراسی هاتبووە ئاراوە، وڵاتانیش داوایان لە حكومەتی هەرێم دەكرد كە دەبێت مەلەفی مافی مرۆڤ و باری كەسێتی بگۆڕن، بەڵام ئێستا بەرەو دواوە گەڕاوینەتەوە و ئازادی خنكێنراوە، ئەمە عەیبەیەكی گەورەیە، خنكاندنی ئازادی مەلەفی حكومەتی هەرێم ناشیرین دەكات.
یەكەم ژن بووم
یەكەم خولی پەرلەمان گەنج بووم، شۆڕشگێڕ بووم، خوێندنەوەیەكی شارستانییانەم بۆ دۆزەكان هەبوو، مكوڕبووم لەسەر داواكارییەكانم، یەكەم ژن بووم داوامكرد لە پەرلەماندا لیژنەی مافی مرۆڤ دروستبكرێت، چونكە ئێمە میللەتێكین جێنۆساید كراوین و ژنە ئەنفالمان هەیە، بەڵام بەداخەوە نەیانهێشت، ئێستاش ئەوەی زۆر گرنگە لای من، ژن چۆن وەك ژن نوێنەرایەتی خۆی و میللەتەكەی بكات، نەك وەك پیاو، پیاو لە لەدایكبوونەوە تا گەورە دەبێت، لەگەڵ خودی خۆیدا ململانێی نییە، بەڵام ژن لە هەموو كۆمەڵگەیەدا هەرلە سەرەتاوە لەگەڵ بوونی خۆی لە ململانێیەكی سەختدایە و هەر ئەمەش هۆكاری دواكەوتنێتی، بۆیە كاتێک دەگەنە پۆستە باڵاكان، ئاگایان لە خۆیان نییە و رۆڵی پیاو دەبینن، هەر لەبەرئەوەیە ئێستا نەتەوە یەكگرتووەكان و هەموو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەیانەوێت ژن نزیك بكەنەوە لە ناوەندی بڕیار، لەبەرئەوەی ژن ئاشتیخوازە و دایكە و وەك سێركڵی سروشتی وەرزەكان وایە.
لەلایەكیترەوە بەداخەوەم كە زۆربەی جار هەندێک لە ژنەكان بە سیستمی پیشەیی ناچنە پلەباڵاكانەوە، یان بە سیستمێكی پڕۆفێشناڵ ناگەنە دەسەڵات، بەڵكو زۆرێکیان بە پشتگیری دەگەنە پۆستەكان، ئەمەش مانای ئەوە نییە كە كورد ژنی بەتوانای نییە، بەڵكو ئەمە پەیوەندیی بە سیستمی پاشاگەردانی و گەندەڵییەوە هەیە، قۆناغی ئێمە پشتی بەوە دەبەست كە تاچەند خەباتت كردووە، چەند لەگەڵ خواست و ویستی میللەتەكەتدا بوویت، چەند خزمەتی خەڵكت كردووە، لەوانەیە لە هەندێک حاڵەتدا بابەتێك بە دڵی من نەبووبێت، بەڵام ژنبوونم وایكردووە ئاشتیخوازبم، كار بۆ ئاشتی نێوان هەردوو حزب بكەم، كار بۆ میللەتەكەم بكەم.
سەبارەت بە ئۆپۆزسیۆنیش دەپرسم بۆ وتنی رای خۆت چ پێویستت بە هەڵگرتنی پێڵاو و بێرێزیكردنە؟ پەرلەمانتار دەتوانێت بە زیرەكی خۆی پەیامەكەی بگەیەنێت، بەراستی ئۆپۆزسیۆنەكەشمان گەندەڵە.
لەمبارەیەوە ساڵی(1993) كاتێک پەرلەمانتارە كوردەكان (لەیلا زانا و ئەحمەد تورك و زوبێر ئایدار و رەمزییە كارداغ) گیران، لە پەرلەمان رێگەیان نەدەدام داكۆكیان لێبكەم، بەڵام رۆژێك سەرۆكی پەرلەمان رۆشتبوو، هەلم قۆستەوە و راپۆرتی خۆم پێشكەشكرد و داوام لە پەرلەمان كرد دژی ئەو بڕیارە بووەستنەوە، ئێستاش كاتێک خوێندكارەكانی زانكۆ نووسراوەكانی پەرلەمان دەخوێننەوە و بەشدارییەكانی من دەبینن، دێن و چاوپێكەوتنم لەگەڵدا دەكەن، بەرای من پەرلەمان زۆر گرنگە، بەڵام پەرلەمانتار دەبێت خۆنەویست بێت و لەگەڵ خواست و ویستی میللەتەكەیدا بڕوات و هیچ هەوڵێكیش بە هاتوهاوار مەیسەرنابێت.
دژی بریاری لەسێدارەدان بووم
سەبارەت بەوەش کە یەكەم ژنە پەرلەمانتار بووە دژی بڕیاری لەسێدارەدان بووە، دەڵێت: تێگەیشتنی من بۆ دۆزەكان جیاوازە و مافی مرۆڤ لای من هەمیشە بابەتێكی زیندووبووە، هەروەها یەكەم خولی پەرلەمان قۆناغی گواستنەوەی خەبات بوو لە شاخەوە بۆ شار، بەڵام من وەك ژنێكی تێكۆشەر و رووناكبیری شار بیروبۆچوونم جیاوازبووە لەوانەی كە لەشاخ بوون، ئەوجا لە شار هاتوونەتە نێو پەرلەمان، ئەوان توندوتیژبوون و تێگەیشتنیان بۆ ئەو دۆزە جیاوازبوو، بۆیە یەكەم كەس بووم دژی بڕیاڕی لەسێدارەدان وەستامەوە، سەرەتا بەرەنگارم بوونەوە، بەڵام پاش ماوەیەك تێگەیشتن ئەوەی من وتوومە راستبووە، ئەو رۆژانە پەرلەمانی فەڕەنسا دەستوەردانی كرد و وتی دەبێ ئێوە نموونەی جوانترین پەرلەمانی دنیا بن، نەك خراپەكان، بەڕای من شەرمە بڕیاری لەسێدارەدان بمێنێت، چونكە هیچ مرۆڤێك شایانی كوشتن نییە، تەنانەت توركیا ئەو بڕیارەی وەستاندووە، بەڵام بەڕاستی ئەوەی پەیوەندیی بە گروپی تێرۆرستی داعشەوە هەیە، مەسەلەیەكی ترە.
ئەزموونی ژنانی ئەمریكای لاتین
لەبارەی ئامادەیی ژنیش لە ناوەندە باڵاکانی بڕیارداندا رایگەیاند: زۆر گرنگە ژن نزیكبكرێتەوە لە سەنتەری بڕیار، لەساڵی (1995)ەوە كۆنگرەی پەكین بڕیاریداوە ژن بچێتە سەنتەری بڕیاردانەوە، بەڵام دەبێ هەڵبژاردنی ئەم ژنانە بەشێوەیەكی ئەكادیمی بێت، نەك بە مەحسوبییەت، بینیمان ئەو ژنانەی بە عەقڵیەتی پیاو هاتبوونە نێو پەرلەمانی عیراقەوە، پڕۆژەیەكیان پێشكەشكرد كە منداڵ دوای (8) ساڵ بدرێتە باوك، ئەگەر دایك و باوك لێكجیابوونەوە! لەكاتێكدا قانوونە عیراقییەكەی پێشوو زۆر جوانە و منداڵ بۆ دایكە، كەواتە ئەگەر ژن بە هەقی خۆی بچێتە پەرلەمان، دەتوانێت داكۆكێ لە مافی خۆی بكات.
ئەزموونی ژنانی ئەمریكای لاتین زۆر سەركەوتووە، لەوێ ژنان لە هەموو وڵاتەكانی ئەو کیشوەرە یەكیانگرتووە و نەچوونەتە نێو گەمەی پیاوانەوە، ئەم ژنانە بە توانای خۆیان ئەو پۆستانەیان وەرگرتووە، بۆیە توانیویانە ئەو شوێنەش جوان و پرشنگدار بكەن.
مام كە دەیناساندیت هێز و توانای دەدایتێ
سەبارەت بەکاریگەریی غیابی سەرۆک مام جەلال لە کایەی یەکێتی و کوردستان و عیراقیشدا وتی: لەڕووی نزیكایەتی و خزمایەتییەوە، هەردوو خانەوادەی من هەروەك باسمكرد داخڵی خەباتی سیاسی ببووین بەڕەحمەت بێت سەرۆک مام جەلال ساڵانێكی زۆر لە ماڵی خەزوورمدا خۆی حەشارداوە، شەهید جەبار (13) ساڵ بووە، كاتێک چاپخانە و ئیزگەی پارتی لە ماڵی ئەواندا بووە، زۆر بە منداڵی هاوكاریان بووە، كاتێكیش مام وەك باڵی مەكتەبی سیاسی جیادەبێتەوە، ماڵی خەزورانم هەموویان لەگەڵیدا دەبن .
سەرەتای راپەرین، مام ناردی بەدوامدا، بەراستی سەرسامبووم بە كارەكتەری، كەسایەتییەكی زیندووی پڕ وزە و چالاكی بوو، ئەوەی زۆر پێم سەیر بوو، مام گوێی لێدەگرتیت و زۆرباش خەڵكی دەناسی، دوای كۆنگرەی یەکەمی یەكێتی لە هەولێر و پاش رێكخستنی مەڵبەندەكان، یەكەم ژن بووم كە بوومە ئەندام مەڵبەند و یەكەم ژن بووم كە بوومە بەرپرسی كۆمیتەی (3)ی ژنان كە ئەوكات هەبوو، ئیتر لەوێوە دەستمکرد بە كار، مام زۆر رێزی لە خەباتی ژن دەگرت، نێوانی من و مام كێشەی تێدا نەبووە، هەندێکجار لێم تووڕە بووە، بەڵام ئەمە كێشەی نێوان دوو سیاسی بووە، بۆ نموونە پاش (31)ی ئاب، ئەو ماڵانەی كە لایەنگری پارتی بوون، ئازاردەدران، ئەوە بۆ سلێمانی ناشرین بوو، چونكە بەبێ حزبایەتیش سلێمانی خزمەتی هەموو كەسێک دەكات، بۆیە نامەم بۆ مام نووسی و وتم تكات لێدەكەم با خەڵكی سلێمانی بەدەردی خەڵكی هەولێر نەچێت، مام وەڵامی دامەوە، بەڵام لەگەڵم نەبوو، دواتر هێرۆخان بۆی گێڕامەوە كە وتی مام وتویەتی: «شەمام ژنێكی ئاقڵە و لەخۆیەوە ئەمە نانووسێت! پاش سێ رۆژ بە ئەمری سەركردایەتی ئەو رەوشەی راگرت.
هەروەها مام جەلال و هێرۆخان و كاك نەوشیروان وەكو لایەنی مەعنەوی زۆر پشتیوانم بوون، مام كە بە کەسێکی ئەیناساندی هێزو توانای دەدایتێ، كەم سەركردەی سیاسی هەیە كە وەفای هەبێت، مام كەسایەتییەكی بە وەفاو بە ئەمەك بوو، پێموایە لەنێوان مام و سەركردایەتییەكەیدا بۆشاییەكی زۆر هەبوو، چونكە بیركردنەوە و بۆچوونەكانی مام ئاشتیخوازانەبوو، لەبواری مافی مرۆڤدا ئیشی دەكرد، لە ساڵی (1993)دا لە پەرلەمان كە دژی بڕیاری لەسێدارەدان بووم، بۆ ئەو زەمەنە زۆر سەیربوو، بەڵام مام جەلال وتی: من لەگەڵ شەمام خانم، هەتا كاتێک بوو بە جێگری سەرۆكی سۆشیالیست ئینتەرناشناڵ، ئیمزای لەسێدارەدانی نەدەكرد، مام ئاشتیخوازبوو، بۆیە بووە سەرۆک كۆماری عیراق و جێگری سەرۆكی سوشیالیست ئینتەرناشناڵ.
ئەو سێ جار بۆ چارەسەری شەڕی ناوخۆ چووە لای كاك مەسعود، وتی حزبەكەم پێی ناخۆشە، بەڵام خەڵك ئاشتی پێخۆشە. هەروەها مام هێندە بە گەورەیی مامەڵەی دەكرد، كە دەهاتە پەرلەمان، هەموو وەك یەك لەبەری هەڵدەستاین، مام شارەزای پرۆتۆكۆڵ بوو، كەسێكی سادەبوو، لە مرۆڤایەتی شارەزابوو، لە پێكەوەژیان شارەزابوو، عەرەبی زانێكی باشبوو، (صمام الامان)بوو، بۆیە كەسێكی نازداری وەك مام دروستنابێتەوە، لەوەتەی مامیش رۆیشتووە یەكێتی زۆر هاتۆتە دواوە.
سەركەوتنی یەكێتی سەركەوتنی ئێمەیە
لەدنیادا هیچ رەوتێك نەبووە یەك نەوە بەڕێوەی ببات، بەڵێ راستە گەنج هاتۆتە پێشەوە، بەڵام بۆ گەیاندنی رەوتێک بە ئامانج، ناكرێت پێویستی بە ئەزموونی گەورەكان نەبێت. ئەوەی یەك رۆژ قوربانی بۆ یەكێتی دابێت، هەردەم خەون بە ئازادیی كوردستان و بەهێزبوونی یەكێتییەوە دەبینێت. یەكێتی خاوەنی مێژوویەكی جوانە و حزبی شەهیدانە، بەڵێ راستە سەركردەكانیشی هەڵەیان كردووە، بەڵام دەكرێت خۆیان چاك بكەن، خانەوادەی شەهید ئاشتبكەنەوە و خەڵكە تێكۆشەرەكەشی دەتوانێت باڵانسی هێز راستبكاتەوە، بەتایبەتی شاری سلێمانی، شارێكە یاریی لەگەڵدا ناكرێت، هەروەها یەكێتی دەبێت وەفای بۆ سلێمانی هەبێت، چونكە خەڵكی ئەم شارە فەزڵی بەسەر هەموو كوردەوە هەیە، لەم شارەوە پارتیزان بەخێوكراوە. لە رۆژانی نەهامەتیدا پشتوپەنای هەموو كوردبوون، هەربۆیە گرنگە یەكێتی خەڵكی سلێمانی ئاشتبكاتەوە و كادرە تێكۆشەرەكانی لەئامێز بگرێت، چونكە ئێمە لە دەرەوەی یەكێتی هیچ ئازادی و خوشییەكمان نییە و سەركەوتنی یەكێتی سەركەوتنی ئێمەیە.
لە 16 ساڵییەوە رادەكەم
سەبارەت بە خۆگونجاندن وەک دایك و سیاسەت و كاری دیپلۆماسی، شەمام خان دەڵێت: ژن ئەگەر توانیی ماڵەكەی خۆی رێكبخات و دایكێكی میهرەبان بێت و منداڵەكانی لەسەر بنەمای راستی و رێز پەروەردە بكات، دەتوانێت لە دەرەوەی ئەو ماڵەش رۆڵی گەورەتر ببینێت و پێچەوانەكەشی هەر راستە.
ژیانی ئێمە ناسەقامگیر بووە، بەردەوام یان شەهید جەبار یان من خۆمان شاردۆتەوە و منداڵەكانم لە ماڵی باوكمدا بەخێوكراون، بەڵام دوای راپەڕین تێگەیشتن بۆ شتەكان گۆڕا، وەك ژنێك رۆڵی گەورەم هەبوو لەو شۆڕشەدا، سەركردایەتی سیاسی رێزیان بۆ هەوڵ و ماندووبوونم دانا، داوای كاریان لێكردم، منیش دەبوو خەم و ئەسرینەكانم بە ئیشكردن دەرببڕیایە، بەتایبەتی دوای شەهیدبوونی جەبار، بۆ ئەم مەبەستە ماڵی باوكم و دادەم زۆر هاوكارم بوون، بۆیە منیش نەمتوانی پشت بكەمە خەباتی گەورەی خۆم، داستانی ئازادی سەرگرمە، من و شەهید جەبار جێبەجێمان کرد، كاك ئازادمان لە بەغداوە هێنایەوە، كە ئەوە خۆی بۆخۆی، دیرۆكێكی گەورەیە و مشتێكە لە خەرمانی خەباتی سیاسیمان، لەگەڵ ئەوەشدا لە (31)ی ئاب، زۆر خەمێكی گەورە بوو بۆم كە لەگەڵ میللەتەكەی خۆمدا لەشەڕدام، زۆر خەمم لەوە دەخوارد كە ئەگەری هەیە لەبەرچاوی منداڵەكانم میللەتەكەی خۆم بمگرن و ئازارم بدەن، بۆیە كانی كچم وتی: دایكە كەی دادەنیشی؟ كامەرانی برام بەڕەحمەت بێت وتی: تاكەی ئێمە بەدوای هەواڵی تۆوەبین، تۆ ناتوانی ببیتە دایكی ئەم منداڵانە؟ ئەمە وایكرد بڕیارمدا بڕۆمە هۆڵەندا، چونكە هەستمكرد بەڵێ راستە من لە 16 ساڵییەوە وەك ئەسپی عەرەبانە لە سایەی حزبی بەعسدا رادەكەم و چیتر بۆم نییە منداڵەكانم بەدوای هزر و سیاسەتی خۆمدا رابكێشم، ئەوەبوو رۆیشتم و لە ئەوروپا دانیشتم و لە دوورەوە بیرمكردەوە تا بزانم من چەند ساڵە چیم كردووە ؟
پۆستی وەزیری پەروەردەم لەبەر منداڵەکانم رەتکردەوە
لە دوورەوە شتەكانم بۆ روونبۆوە كە چۆن لە كوردستان تا نیوەی شەو لە چاپخانە بەدیار دەركردنی رۆژنامەی ژیانەوەوە بووم، ئەندام پەرلەمان بووم و ماڵمان پڕلە میوان بوو، بۆیە بەڵێنمدا وەك ئەوە بكەم كە ئەوان دەیانویست، راستە لە هۆڵەندا كارگێڕی مەڵبەند بووم، بەڵام كاركردن لە كوردستان زۆر جیاوازی هەبوو لە ئەوروپا، لەوێ هەموو رۆژێک دەستم لە دیموكراسی دەدا، دوای هاتنەوەشم لە (2004) وەزیری پەروەردەم لەبەر خاتری منداڵەكانم رەتكردەوە. بەڵام خێری پێوەبوو، بوومە دیپلۆماتكار.
دواتریش منداڵەكانم خوێندنی خۆیان تەواوكرد و ئێستاش لەبەرئەوەی ئەوان منداڵی شەهید جەبارن، بە قەناعەتەوە گەڕاونەتەوە كوردستان، ئەوان دەبێ میللەت و وڵاتی خۆیان بناسن و منیش لەگەڵ نەوەكانم كات بەسەردەبەم، پێشموایە دایكێكی زۆر باشم و دایكایەتیش لای من رۆژ لەدوای رۆژ گەورەتر دەبێت.
هونەر و سیاسەت لەیەكتر جیاناكەمەوە
سەبارەت بەوەش لە خێزانێکی هونەرمەندەوە بەرەو خێزانێکی پڕ لە سیاسەت چووە، خاتوو شەمام جەختی لەوە کردەوە کە مەحمود شەوقی باوكی خوالێیخۆشبێت، پیاوێكی سیاسی بووە، هەموو ژیانی ئەم شارو ئەو شاری كردووە لە سەردەمی شێخ مەحمودی حەفیدەوە بەشداریی شۆڕشەكان بووە، یەكەم كەس بووە کە كاریكاتێری دروستكردووە و مامۆستای شێخ لەتیف بووە، خوێندەوار بووە، لەروشدییەی سەربازی خوێندوێتی و دەڵێت: باوكم كابرایەكی ئازاد بووە، نەفیكراوە هەر منداڵێكی لە شارێكی عیراق لەدایكبووە، تا تەمەنی من، ئینجا باوكم لە سلێمانی گیرساوەتەوە و سیاسەتی نەكردووە، هەمیشە لەماڵی ئێمەدا گفتوگۆی سیاسی هەبووە و بە كوردپەروەری و نیشتمانپەروەری پەروەردەیكردوین، ئەمەش تەنیا ماڵی ئێمە نەبووە، زۆرێک لە خەڵکی کوردستان بەو جۆرە بوون، هەروەها ماڵی ئێمە و شۆڕش هاوتەریب بووین، من لە سیاسەتدا جەبارم ناسی، چونكە خۆشم پێشتر سەرقاڵی سیاسەت بووم و بەرپرسی قوتابیانی ئامادەیی سلێمانی بووم، كە ژیانی هاوسەریمان پێکەوەنا، دوو هاوڕێ بووین بەرلەوەی دوو خۆشەویست بین و هاوڕابووین لەڕووی سیاسییەوە، كاتێكیش گیرا (مودیری ئەمن) هاواری كردبوو وتبووی كێشەی من هەر ئەم پیاوە نییە، كێشەم ژنەكەیەتی كە هەموو شتێكی هەیە و ماڵەكەی ئەڵێی ماڵی سەید رەئیسە، بەڵام رێگەی داوە مێردەكەی سیاسەت بكات، كەواتە ئەو كۆمپیوتەرەكەیەتی. كوڕە مامم شەهیدكراوە و كەسوكارم گیراون و زۆر نەهامەتیمان بەسەرهاتووە، بەرای من كە ئازادی نەبوو، پێموانییە هیچ شتێكی تر هەبێت، سەردەمی سەدام پیاوەكانی دەهاتن منداڵەكەیان دەبردی، ژنەكەیان دەبردی، مێردی منیان برد، مافی ئەوەم نەبوو پێش مردنی بیبینم، ئەگەر هێزی پێشمەرگە نەبوایە، كە لە ماڵی ئێمە و هەزارانی وەك ئێمەوە بەرگریی كراوە، سەدام 100 جار پێش 1988 ئەنفالی دەكردین، ئێمە هەموو شتێكمان هەبوو، تەنیا ئازادی نەبێت، بۆیە ئەوانەی ژێردەستەییان نەبینیووە، نرخی ئەم رۆژە نازانن. بۆیە دەڵێم راستە من لە خێزانێكی هونەرمەنددا گەورەبووم، بەڵام هەموو شۆڕشەكانی دنیا سەدان هونەرمەندی تێدایە، من هونەر و سیاسەت لە یەكتریی جیاناكەمەوە، چونكە هەردووكیان تا ئازاد نەبن، ناتوانن بەرهەمێكی گەورەیان هەبێت، شۆڕش و هونەر تەواوكەری یەكترن، راستە جەبار سیاسی بوو، بەڵام رۆحێكی هونەری جوانیشی هەبوو.
سێ ساڵ نەمتوانی بەتەواوی بخەوم
پێموایە مرۆڤ یەكجار نامرێت، لەگەڵ رۆیشتنی هەر ئازیزێكیدا لایەك لە خۆی و یادەوەرییەكانی و خۆشەویستی لەگەڵ خۆیدا دەبات، رۆیشتنی شەهید جەبار، خەسارەتێكی زۆر گەورەبوو بۆ خۆم و منداڵەكانم، خۆم و گەنجێتیم و منداڵم لێی بێبەش بووین، راستە هەموو كاتێک ئەو لەگەڵمدایە لەگەڵ ئەوەشدا رام وایە ژن نابێت لەسەر رابردوو بژی، ئەوەشی كەسی ئازیزی دەڕوات، هەر خۆی دەزانێت گوزارشتی لێ بكات، بەڵام من ژنێكی بەهێزم، كە شەهید جەبار رۆیشت، من هاتمە پەرلەمان و دەبوو بە میللەتەكەم بڵێم من ئەو ژنەم كە هاوشانی شەهیدەكەم بۆ دۆزی میللەتەكەم قوربانیم داوە، بەڵام ئەوەندە بەسە كە بڵێم دوای ئەو من دایك و باوك بووم بۆ سێ منداڵ و سێ ساڵ نەمتوانی بەتەواوی بخەوم، هاوكات ژنێك بووم دەیان خەونم هەبووە و دەبوو هەم دایكایەتی بكەم، هەم بوونی خۆشم بسەلمێنم
نەموێراوە بچم بەلای یادەوەرییەكانمدا
ئەو دەڵێت بە ئەركی خۆمی دەزانم یادەوەرییەكانم بنووسمەوە، بەڵام ئەوەندە ئازاربەخشن، ساڵانێكی زۆرە نەموێراوە بچم بەلایدا، ئێستا تەواو بڕیارمداوە و دەستمپێكردووە، چونكە ئەوە تەنیا یادەوەریی من نییە، بەڵكو یادەوەریی میللەتێكە و من خاوەنی نیم، بەڵام حەزدەكەم میللەتەكەم لە زاری منەوە یادەوەرییەكانی گوێ لێبێت، خۆزگە شەهید جەبار بیتوانیایە یادەوەرییەكانی خۆی بنووسێتەوە، چونكە ئەو لە ساڵی (1984 - 1990) بەرپرسی رێكخراوی نهێنی شاربوو، پاش ئەنفالیش بەرپرسی باڵی سیاسیی گشت رێكخستنەكان بووە لە دهۆكەوە تا بەغدا، سەبارەت بە ناوی كتێبەكەش، تا ئێستا ناوم بۆ دانەناوە و لە بیركردنەوەدام.
خاتوو شەمام لەگەڵ باڵیۆزی کوێت و جەزائیر لە سویسرا
لەگەڵ وەزیری دەرەوەی سویسرا و وەفدی یاوەری لە سەردانیاندا بۆ بەغدا نیسانی 2021
لەگەڵ ئۆرس جێگری وەزیری ناوخۆی سویسرا
