ئا: لاپەڕەی تیۆریی و نێودەوڵەتی
بە پێی لێكۆڵینەوەیەكی زانستی فۆلكلۆری كوردی لەبەردەم مەترسی نەمان دایەوە و لەوەبارەیەوە لێكۆڵینەوەیەكی زانستی لە بەریتانیا ئاماژە بەو مەترسییە دەكات.
ژنە ئەكادیمی كورد دكتۆر فەرەنگیس قادری لە پەیمانگای عەرەبی و ئیسلامی زانكۆی ئێكستەری بەریتانیا و ئەكادیمی كوردناس، دكتۆر یوانا بۆچێنسكا لە زانكۆی یاگیەلۆنیا لە پۆڵەندا لێكۆڵینەوەیەیكی زانستیان لە گۆڤاری بەناوبانگی (فۆلكلۆر) سەبارەت بە كۆكردنەوەی فۆلكلۆری كوردی وەكو ستراتیجێك بۆ بووژاندنەوە و پەرەپێدانی زمانی كوردی و گەشەدان بە زانستە لۆكاڵییەكان وەك بەشێك لە زانستی جیهانی بڵاوكردەوە.
مەترسییەك بۆ سەر زمانی كوردی
لێكۆڵینەوەكە تیشکی لەسەر باكوور و رۆژهەڵاتی كوردستانە بەو پێیەی بارودۆخی زمانی كوردی لە توركیا و ئێران نزیكە و لەو دوو وڵاتە زمانی كوردی لەژێر هەڕەشەدایە. لێكۆڵینەوەكە ئەنجامی پڕۆژەیەكی سێ ساڵەیە كە بە سپۆنسەری ناوەندی زانستی پۆڵەندا و هاوكاری هەردوو زانكۆی ئێكسێتێری بەریتانی و یاگیەلۆنیای پۆڵۆنی كراوە. لە رێگەی چاوپێكەوتن لەگەڵ 29 كەس كە كاریان كۆكردنەوەی و ئەرشیڤكردنی كەلتور و فۆلكلۆری كوردییە گەیشتوونەتە كۆمەڵێك دەرەنجامی گرنگ كە دەكرێ ناوەندە ئەكادیمی و فەرهەنگییەكانی كوردستان كەڵكیان لێ وەرگرێت.
لێكۆڵینەوەی سێ ساڵ لەبارەی نەریتی زارەكی كوردی
دكتۆر یوانا بۆچێنسكا سەبارەت بەوەی بۆ لێكۆڵینەوەكەیان بە زمانی ئینگلیزی بڵاوكردوەتەوە وتی: «لێكۆڵینەوەكەمان بەشێكە لە پڕۆژەی توێژینەوەی سێ ساڵە سەبارەت بە «ئەدەبیاتی مۆدێرن و كەلەپوری كوردی وەك ئامرازێك بۆ گۆڕین و بوژاندنەوەی زمانی كوردی و نەریتی زارەكی» كە لەلایەن سەنتەری زانستی نیشتمانی- پۆڵەندا و لە زانكۆی جاگیلۆنیەن (كراكۆڤ، پۆڵەندا) و بە هاوكاری زانكۆی ئێكستەر (بەریتانیا) هاوكاری دەكرێ. پڕۆژەكە لە مانگی شوباتی 2020 دەستیپێكرد و لە شوباتی 2023 كۆتاییهات، لێكۆڵینەوەكە بە زمانی ئینگلیزی بوو، چونكە یەكێك لە مەرجەكانی فاندەكە بڵاوكردنەوەی ئەنجامەكانی لێكۆڵینەوەكە بوو بە زمانی ئینگلیزیی لە گۆڤارێكی ئەكادیمی نێودەوڵەتی. بەڵام بەشێك لە چاوپێكەوتنەكانمان بە زمانی كوردی لە بوڵتنی دیراساتی كوردی، ژمارە 21، لە ساڵی 2022 چاپ كرد كە بریتییە لە زیاتر لە 300 لاپەڕە. «
د.فەرەنگیس قادری سەبارەت بە گرنگی لێكۆڵینەوەكەیان بە كوردستانی نوێی راگەیاند: «لێكۆڵینەوەكە دەرفەتێك بوو بۆ قسەكردن لەگەڵ ئەو كەسانەی گرنگی بە كۆكردنەوەی فۆلكلۆر و ئەرشیف دەدەن لە ئێران و توركیا. ئێمە لە رێگەی دیدار لەگەڵ ئەو كەسانەوە ئاشنای ئەو پاڵنەر و ئامانج و میكانیزمی كاركردنە بووین كە ئەو كۆكەرانەی كەلەپوور بە خۆبەخشانە دەیكەن. بۆ ئێمە مایەی سەرنج بوو كە بزانین پاڵنەرەكانی ئێستا بۆ كۆكردنەوەی كەلەپوور و ئەرشیفی زارەكی بە بەراورد لەگەڵ دەیەكانی سەرەتای سەدەی بیستەم چ گۆڕانكارییەكیان بەسەردا هاتووە و چۆن چالاكانی كورد كەلتوری كوردی لە نەخشەی جیهانی كەلتورەكاندا دەخەنەڕوو. لە ئەنجامی هەوڵ و تەقەلاكانی ئەوانە هەنووكە پاراستنی زمان و كەلەپووری كوردی وەك پرسێكی جیهانی تەماشا دەكرێت. بۆ ئێمە گرنگ بوو رەنجی ئەو كەسانە بخەینەبەر دیدی ئەوانەی گرنگی بە مەسەلەی زمان و زانستە لۆكاڵییەكان دەدەن.»
شێوەزاری هەورامی و زازاكی لە مەترسیدان
جێگەی باسە گۆڤاری (فۆلكلۆر) یەكێكە لە كۆنترین گۆڤارە ئەكادیمیەكانیی بواری فۆلكلۆرە كە یەكەمجار لە ساڵی 1878 دەرچووە گرنگی بە وتاری ئێتنۆگرافی و شیكاری لەسەر كەلتوری زمانی رەسەن لە سەرانسەری جیهان دەدا.
د. فەرەنگیس و دكتۆر بۆچێنسكا وتیان:
«هەموو ئەو كەسانەی چاوپێكەوتنمان لەگەڵدا كردوون نیگەرانی خۆیان دەخستەڕوو كە نەریتی زارەكی كوردی لە مەترسیی نەمانی نزیكدایە و رەنگە لە 20 بۆ 50 ساڵی داهاتوودا بە تەواوی لەدەست بچێت. دڵەڕاوكێی ئەوان بە لەبەرچاوگرتنی پڕۆسەی بەردەوامی ئاسمیلەكردنی گەلی كورد لە توركیا و لە ئێران رەوایە. دوو لە جۆرەكانی زمانی كوردی بە ناوی هەورامی و زازاكی، لە راپۆرتی ساڵی 2009ی یونسكۆدا لە ریزی ئەو زمانانەی مەترسییان لە سەرە پۆلێنكراون. زاراوە كوردییە كەم باوەكانی وەك زازاكی كە تەنیا لە توركیا قسەی پێدەكرێت، مەترسی زیاتریان لەسەرە.»
لێكۆڵەرەكان پێشنیازیان كرد كە نەتەوە یەكگرتووەكان و یونسكۆ فۆلكلۆری كوردی وەك میراتێكی جیهانی بناسن و هەوڵی پاراستنی بدەن.
