ئا: نەسرین كوردە
ژنانی گومناوی کاروانی شۆڕشی نوێی گەلەکەمان لێرەدا باسی خەباتی ژنی تێکۆشەری ماندونەناس و دڵسۆزی گەل و نیشتمان و کوردستان دەکەین کە هاوکاری باوک و هاوسەر و براو کوڕیان بوون وەک تەتەری ناو شاخ و شار خۆڕاگری و خەباتی خۆیان دەگێڕنەوە.
سنەوبەر قالەی حەمەی حاجی
یەکێکی دیکە لەو ژنە تێکۆشەرانە سنەوبەر قالەی حەمەی حاجی-یە لە ساڵی 1942 لەدایكبووە، وەکو خۆی دەیگێڕێتەوە لەساڵی 1961 پەیوەندی كردووە بە رێكخستنەوە لەگەڵ بەهیە مەعروف و ست ئەنجوم و ست درەخشان ئەو ژنە دەڵێت: بەیەكەوە كارمان كردووە تا ساڵی 1961 دواتر چوومە دارموعەلیمات و تەواومكرد، لە سەرەتای شۆڕشی ئەیلول كە من مامۆستا بووم لە پێنجوێن قوتابخانەكەیان داخستین و گەڕاینەوە بۆ سلێمانی بەشێوەیەكی كاتیی دابەشكراین بەسەر قوتابخانەكاندا من بەر قوتابخانەی وەتەن كەوتم كە ئەو ساڵانە ست شەفیقە سەعید مودیرەی بوو، ست بەهیە مەعروف مامۆستا بوو، زۆر خۆشەویستبووم لای، پاشماوەیەك فەرمانی ست بەهیە دەرچوو بووبە بەڕێوەبەری قوتابخانەی خەبات لەگەڕەكی گۆیژە، کاتێک ئەم هەواڵەم بیست هەر زوو داوای گواستنەوەم كرد لای كاك جەمال میرزا فەتاح ئەو وەختە یارمەتیدەری موتەسەریف بوو.
هەستی نەتەوایەتی زاڵبوو
سنەوبەر قالەی حەمەی حاجی دەڵێت: ساڵی 1962 نەقڵ بووم، لەو قوتابخانەیەدا دە دوانزە ساڵێك مامەوە لەگەڵ خاتوو بەهیە مەعروفدا هاوڕێیەتی و خۆشەویستیمان زیادی كرد وام لێهاتبوو پێم دەوت مودیر گیان، چونکە مرۆڤێكی داهێنەر و دڵسۆز و خەباتگێڕی بێ ئەندازە بوو، ئەو كاتە لە سلێمانی هەردوو حزب هەبوون، ئەویش پارتیی و شیوعی هەبوون، كورد و خەڵكی ئەم شارە هەستی كوردایەتی و نەتەوایەتییان تێدابوو، بۆیە ئەو كاتەش زۆربەیان لەنێو ریزەكانی پارتیدا خەباتیان دەكرد، مودیرە گیان لە كوردایەتیدا كوڵا بوو، مامۆستاكانی قوتابخانەكەش زۆربەیان كورد پەروەر و لەحزبدا بوون، لەگەڵ شیوعییەكانیش پەیوەندیمان زۆر باش بوو، هەتا ست سەبرییە عوسمان خوالێی خۆش بێت، نەخۆش كەوت، ساڵێك دەوامی نەكرد و وانەکانی دابەشكرد بەسەر مامۆستاكاندا، ئەو كاتە نەیهێشت (مەعاریف) بزانێت، خۆشمان وانەمان زۆر بوو، دڵسۆزیی مودیر گیان، بۆ قوتابیەكان بێ هاوتا بوو، بەتایبەتی كچی پێشمەرگە ناوی كچە پێشمەرگەی پۆلەكانی دەنووسی بەكەم دەرامەت و دەیناسین، جارجار حكومەت یارمەتی خواردەمەنی دەنارد بۆ قوتابخانەكان، وەك ئارد و رۆن و برنج و فاسۆڵیای قوتو، ئەویش دەینارد بە شوێن ماڵە پێشمەرگەكاندا بەناوی كەم دەرامەتەوە دابەشی دەكرد بەسەریاندا، كە ئەوە خۆی لە خۆیدا شتێكی زۆر قەدەغە بوو.
چاودێری دەکراین
ئەو خاتوونە بەردەوام دەبێت لە قسەکانی و دەڵێت: رۆژانە لەلایەن ئەمنەوە لەژێر چاودێریدا بووین، لەبەرئەوەی من زۆر نزیكی بووم لە دەوامیش ئاگام لێیبوو، كە دەچوو بۆ كارێكی رێكخستن دوای دەوام لەگەڵیا بووم وەك (بۆدی گارد) لە سوچێكی مەكتەبدا پەیژەیەكم دانابوو لەپشت توالێتی قوتابخانە بە ئاگاداری ئەو، دەمزانی وەزعی باش نییە، رۆژێكیان پیاوانی ئەمن هاتن بۆ گرتنی ست فەخریە فەتحوڵا‌و مودیر، ست فەخریە ژنێكی كورد پەروەر بوو پێش ئەوەی بگیرێت فریاكەوت بۆی دەرچوو، كە ئاگاداری كردەوە، مودیریش خێرا بەپەیژەكەدا بۆ ماڵی خوالێخۆش بوو تۆفیق بەگ كە دراوسێی قوتابخانەكەمان بوو، ئەمنەكان پرسیاری هەردووكیان كرد ست بەهیەو ست فەخریە، گوتمان دەعوەتن بۆ مەعرەزێك لەلایەن مەعاریفەوە، بەمجۆرە رزگاریان بوو، بەداخەوە لە قوتابخانەكەمان كەسانێكی (سیخوڕ) هەبوون كە بەڕێوەبەر پێی وتبووم، كامەیانە، رۆژێك خاتوو بەهیە مەعروفی بەڕێوەبەر وتی: سنەگیان، وا ئەڕۆم بۆ كارێكی حزبی ئاگات لێرە بێت، هەرچەندە من معاون مودیریش نەبووم، بەڵام دڵسۆزی بووم، وتم: مودیر گیان بڕۆ خوا حافیزت بێت، ژنە کارگوزارێکی شپرزە بوو هەردەهات و دەچوو، دەیوت ست بەهیە چووە بۆ كوێ؟ ئەگەر ئەوكاتە مۆبایل هەبوایە ئەو ژنە خاتوو بەهیەی بە ئیعدام كردن دەدا! کارگوزارەکە دەرگای ژووری مودیری بەرنەدەدا، هەردەهات و دەچوو شێت ببوو ئەو لەناو دەرگاكە وەستابوو لەپڕ خۆم كرد بە ژووری مودیردا تەلەفۆنی ژوورەكەم هەڵگرت‌و بەدەنگی بەرز وتم: بەڵی.. بەڵی، قوربان ست بەهیە واهات بۆ لای بەڕێزتان جەنابی مەعاریف، سەیرم كرد کارگوزارەکە ئاهێك بەدڵیاهات‌و وازیهێنا. لەو ساڵانەدا رۆژانە رووداوی لەو جۆرەمان بەسەردا دەهات‌و دەبوایە زۆر ئاگاداری خۆمان بووینایە.
ئابوونەمان کۆدەکردەوە
ئەو ژنە دەڵێت: دوای دەوامی مەكتەب لەگەڵ ست بەهیە دەچووم بۆ ئابوونە كۆكردنەوە، زۆر ماڵ هەبوون پارەی باشیان دەداینێ، هەندێكیش كەمدەرامەت بوون، بەڵام دەستیان نەدەنا بەڕوومانەوە، جارجار ست بەهیە كۆبوونەوەی پێ دەكردین یان لەماڵی خۆیان یان كۆمەڵێك مامۆستا بووین دەچووین بۆ ماڵی مامۆستا كەریم زەند یان ماڵی بەهیە خانی ژنی وەستا رەشیدی بانەیی. ماڵیان ئاوابێت ئەم ماڵانە ماڵی كوردپەروەر بوون و جێگەی متمانەبوون، هەندێكجار سەرپەرشتی كۆبوونەوەكان خواڵخۆشبوو مامۆستا عەبدوڵڵا زرێباری بوو كە لێپرسراومان بوو. كەسێكی كوردپەروەر بوو.
ئەو ژنە وتی: رۆژێك بەڕێوەبەر پێی وتم: سنوور گیان مەكینەیەكی دروومانمان بۆ پەیدا بكە با هەندێك كراسی پێشمەرگە هەیە بیدوورین، بە چالاكم وت مەكینەیەكی پەپوولەی بۆ كڕیم بە 6 دیناری ئەو كاتە بە قیست بۆی هێنام، خۆم فێری دروومان كرد، رۆژی یەك دوو دەستمان دەدووری كە زۆر دەبوو لەگەڵ مودیر عەبامان دەدا بەسەرماندا بەپێ بەرەو جوولەكان دەڕۆیشتین، بەچاوساغی باجی خانم ژنی شێخ محەمەدی سابڵاخی بوو، ژنێكی تێكۆشەر بوو زۆر خزمەتی پێشمەرگەی دەكرد، هەرچی نامە هەیە بەشێوەی چوكلێت دەیبردە دەرەوە، زۆر هیلاك بوو خوالێی خۆشبێت، خەڵكی سلێمانی بوو، لە جوولەكان ماڵێكی قەرەچەتانی لێی وەردەگرتین و رەوانەی دەكرد بۆ پێشمەرگە.
ژنێکی کورد پەروەر
رۆژێك وتم مودیر گیان ئەگەر خوانە خواستە مردیت دەبێت پەیكەرێكی ئاڵتونیت بۆ بكەین، وتی: سنە گیان.. تا ماوم رێزلێنانێكم بۆ بكەن پاش مردن پەیكەری ئاڵتونیم بۆ چییە..!
ئەم باسە لەبەینماندا روویدا و كوردستان رزگاری بوو. حكومەتی كوردی و پەرلەمانی كوردستان دامەزرا، مودیر زۆر حەزی دەكرد لەپەرلەمان دابنرێت، بەڵام بەداخەوە ئاواتەكەی نەهاتە دی، بەوەی تەمەنی بۆ ئەندامێتی تێپەڕیبوو، خۆشبەختانە رێزی لێگیرا لەسەردەمی دكتۆر بەرهەم ساڵح دا ئۆتۆمبێلێكیان بەدیاری پێدا و مووچەشیان بۆ بڕییەوە، بۆیە داواكارم یادی ئەم ژنە دڵسۆزە كورد پەروەرەمان لەبیر نەچێت نەوەی ئەمڕۆ بزانن ست بەهیە مەعروف كێیەو چیكردووە بۆ كورد و كوردستان، ئەمە تەنها مشتێكە لە خەروارێك.
دوو ژنی شۆڕشگێڕی ئەرمەنی
