دانوستانی سەركەوتوو

لەفارسییەوە/ جەواد حەیدەری 

دانوستان بابەتێكی گرنگ و چارەنووسسازە، چونكە جیهانی بێ دانوستان لە راستیدا جیهانێكە پڕ لە تووڕەیی و مشتومڕ و ناڕەزایی. بەهۆی ناكۆكی زۆر و لێكتێنەگەیشتنی هاوبەش ناتوانین دەستكەوتی زۆر بەدەستبهێنین و هاوكاتیش ئاستەنگ و لەمپەر لەسەر رێگەی پێشكەوتنەكانمان قوت دەبنەوە.

دۆزینەوەی خاڵی هاوبەش 
بۆیە دانوستانكاری سەركەوتوو دەزانێ لەبری ئەوەی لەگەڵ كەسانێك كە بیروبۆچوونی جیاوازیان هەیە لاساری بكات، هەوڵ دەدات خاڵێكی هاوبەش لە نێوان خۆی و لایەنی بەرامبەری بدۆزێتەوە و تێدەكۆشێ شێوازێك بەكار بهێنێ كە لەلایەن هەردوو لایەنی دانوستانكار قبووڵكراو بێت، بۆئەوەی بگەن بە رێكەوتن. ئایا دەزانی لە كاتی دانوستاندا دەبێ لە چ كاتێكدا سازش بكەی و لە چ كاتێكدا لەسەر داواكانی خۆت سوور بی؟

دانوستان چییە؟
دانوستانی سەركەوتوو بریتییە لە دانوستانێك كە لە رێگەی هەڵسوكەوتە جیاوازەكانی وەك رێكەوتن، ناكۆكی و مشتومڕەوە دانوستانكار رێگەچارەیەكی قبووڵكراو بۆ  چارەسەركردنی كێشەیەكی هاوبەش دەدۆزێتەوە، بە شێوەیەكی باش دواجار لە دانوستانەكەدا بە ئامانجەكانی خۆی دەگات. بەڵام هەندێكجار لەوانەیە ناچار بی سازش بكەی و هەندێك داوای نەخوازراو قبووڵ بكەی.
لێرەدا خاڵێكی زۆر گرنگ هەیە كە دەبێ لە بیرت نەچێ ئەویش، ئەوەیە كە دانوستان تەنها بۆ بڕیارە گەورەكان نییە، لەوانەیە هەندێكجار پێویستیت بەوە هەبێ كە بۆ بڕیارە بچووكەكانیش دانوستان بكەی. چونكە بە درێژایی رۆژ پێویستە چەندین جار بۆ شتە جیاوازەكان دانوستان بكەی. بۆ نموونە هەندێكجار دەبێ بۆئەوەی مووچەكەت زیاد بكرێ پێویستیت بە دانوستان هەبێ، یان بۆئەوەی داوكارییەكی هاوكارەكەت رەت بكەیتەوە، پێویستیت بە دانوستان هەبێ.
خاڵێكی دیكە كە زۆر گرنگە و بە بابەتێكی سەرەكی لە قەڵەم دەدرێ ئەویش، ئەوەیە كە چۆن خۆت بۆ دانوستان ئامادە دەكەی؟ 
زۆر كەس پێیانوایە كە تەنها یەك رێگە بۆ دانوستان هەیە ئەویش، دەربڕینی داوكارییەكان و گفتوگۆكردنە، بەڵام لە راستیدا هەڵبژاردەی جیاواز بۆ شێوازی دانوستان هەیە، هەر وەك چۆن تەوەری دانوستانەكان دەگۆڕێ، شێوازی دانوستانەكانیش بە پێی بابەتی دانوستان و ئامانجەكانی دەگۆڕێ. هەڵبژاردنی شێواز و ئامانجی دانوستانەكان پەیوەندیی بە چەندین هۆكاری جیاواز و جۆراوجۆرەوە هەیە، لەوانە ئەو ئامانجەی كە دانوستانی بۆ دەكەی بۆئەوەی بەدەستی بهێنی، گرنگی دانوستانەكە و رێژەی گشتی گرنگی دانوستانەكە، رێژەی ئامادەیی تۆ بۆ سازشكردن و ئاستی پەیوەندیی تۆ لەگەڵ كەسی دانوستانكار.

شێوازی (ماتریس) خاڵێكی زۆر باشە بۆ دەستپێكردنی شێوازی دانوستان. دەتوانی شێوازی دانوستانەكەت بە بەكارهێنانی ماتریسكە دەستپێبكەی، بە لەبەرچاو گرتنی دوو هۆكاری دیاریكراو، ئەویش بریتییە لە گرنگی پەیوەندیت لەگەڵ لایەنی دانوستانكار و گرنگی گەیشتن بە ئامانجە دڵخوازەكانت. بە لەبەرچاوگرتنی گرنگی ئەو دوو هۆكارە دەتوانی یەكێك لە شێوازەكانی دانوستان وەك گونجاندن، هاوكاریی، كێبڕكێ، دووركەوتنەوە یان سازشكردن بگریتەبەر.

دانوستان بكەن
گرنگترین خاڵێك كە دەبێ لە دانوستاندا لەبەرچاو بگیرێ ئەوەیە، كە بزانی لە ماوەی گفتوگۆكردن و دانوستاندا چی روو دەدات؟  لە كاتی دانوستان و بەر لەوەی خۆت بناسێنێ و بۆ دانوستان دەستپێشخەری بكەی، دەبێ بیر لەوە بكەیتەوە كە تۆ و لایەنی دانوستانكار دوای گەیشتن بە رێكەوتن یان ئەگەری وازهێنان لە دانوستان، یان نەگەیشتن بە رێككەوتن چ هەستێكت دەبێ؟ كاریگەری درێژخایەنی تۆ لەسەر دانوستانەكە چۆن دەبێ؟ چ چاوەڕوانییەكت لە لایەنی بەرامبەر دەبێ؟ 
بۆ كەمكردنەوەی گرژییەكان و زیادكردنی ئەگەری دانوستانێكی سەركەوتوو ئەو خاڵانەی خوارەوە لەبەر چاو بگرە بۆ چارەسەركردنی ناكۆكی پەیوەندییەكان لەسەر بنەمای بەرژەوەندییەكان.
1 - بە رێزێكی زۆرەوە مامەڵە لەگەڵ لایەنی بەرامبەرت بكە.
2 - لە نێوان كەسایەتی لایەنی دانوستانكار و ئەو پرسەی كە باسی لێوە دەكەن، جیاوازی بكە.
3 - دیدگا و روانگەی لایەنی بەرامبەر بۆ بابەتەكە دەستنیشان بكە بۆ ئەوەی لێی تێبگەی.
4 - سەرەتا گوێ بگرە، دواتر قسە بكە.
5 - پشت بە راستییەكانی بەردەستت ببەستە، نەك گریمان و تێڕوانینە كەسییەكان.
6 - لەگەڵ بەرامبەرەكەت پێكەوە باس لە بژاردە بەردەستەكان بكەن، نەك دژی یەكتر و هەڵوێست وەرگرتن. 
كاتێك ئارەزووتە لەگەڵ لایەنی بەرامبەرەكەت بگەی بە رێكەوتن، بۆچوون و كەسایەتی لایەنی بەرامبەرەكەت بۆ گرنگ بێ، هەوڵبدە راشكاوانە و راستگۆیانە گفتوگۆ بكەی. تا دەتوانی سەبارەت بە هەموو لایەنەكانی پرسی دانوستان داهێنەر بێ  بۆئەوەی دۆخێكی بردنەوە- بردنەوە دروست بكەی، واتا هەردوو لایەن خۆیان بە براوە بزانن، بە شێوەیەك كە هەردوو لایەنی دانوستانكار تا رادەیەك رازی بن لەو دەستكەوتانەی بەدەستیان هێناوە و بە خۆشحاڵییەوە مێزی دانوستانەكە بەجێبهێڵن و ئەمەش دەبێتە هۆی پتەوتربوونی پەیوەندییەكان. 
بۆ ئەوەی چانسی گەیشتن بە رێكەوتن زیاتر بێ ئەو خاڵانەی خوارەوە لەبەرچاو بگرە.
1 - كێكی دانوستانەكە گەورەتر بكە،  پێشنیازەكانت بگۆڕە بۆئەوەی لەگەڵ بەرژەوەندیی هەردوولایەنی دانوستانكار بگونجێ. ئەگەر بڕیارە كێكەكە لە نێوان خۆتاندا دابەش بكەن، هەوڵبدە قەوارەی ئەو كێكە زیاتر بكرێ بە گۆڕینی مەرج و بژاردەكان بۆئەوەی هەردوولا پشكی زیاتریان بەركەوێ.
2 - چارەسەری جێگرەوە پێشكەش بكە، لەبری ئەوەی داوای شتێك لەبەرامبەرەكەت بكەی، بۆخۆت شتێك پێشكەش بكە كە سەرنجڕاكێش بێت و لەگەڵ خواستی لایەنی بەرامبەرەكەت بگونجێ.
3 - بۆ گەیشتن بە رێكەوتن بەخشندە بە، رێز لە ئەولەویەتەكانی لایەنی بەرامبەر بگرە.
4 - پێشنیازی قەرەبووكردنەوە پێشكەش بكە، ئەو داواكارییە لەبەرچاو بگرە كە لایەنی بەرامبەرت وازی لێهێنا، هەوڵبدە پێشنیازێكی تر بخەیتەڕوو تا لایەنی بەرامبەر رازی بكەی.
5 - هەلومەرجێك بخوڵقێنی كە بەرامبەرەكەت بە شێوەیەك هەڵسوكەوت بكات كە بە قازانجی تۆ بشكێتەوە و تێچووەكانی كەم بێ و بۆ ئەو مەبەستەش دەتوانی بەربەستەكان لاببەیت.
لەبیرت بێ كە دانوستانێكی یەكگرتوو (دانوستانێك كە هەردوولا لە رێكەوتن سوودمەند بن، دانوستانی بردنەوە- بردنەوە) دەتوانێ پەیوەندییەكانت لەگەڵ كەسانی دیكە باشتر بكات و متمانەش زیاتر بكات. بەڵام مامەڵەی توند و وشك لەوانەیە سەركەوتنەكانی داهاتووت بخاتە مەترسییەوە. 
دەبێ ئاگاداری ئەوە بی كە دانوستان بەرەو دانوستانێكی دابەشكراو نەڕوا، دانوستانی دابەشكراو بەو جۆرە لە دانوستان دەوترێ كە لایەنێك دەیەوێ بردنەوە بە دەستبهێنی و لایەنی بەرامبەری تووشی زیان و دۆران بكات، خۆت لەو شێوە دانوستاندنە بە دوور بگرە کە لەسەر بنەمای بردنەوە و دۆڕان بێ. یەكێك لە خاڵە  بەهێزەكانی دانوستان ئەوەیە كە كەسی دانوستانكار سێ شتی گرنگ لەبەرچاو بگرێ، یەكەم بارودۆخەكان (ئەو شتانەی كە دەیەوێت هەیبێ)، بەرژەوەندییەكان (هۆكارەكان بۆ ئەو شتانەی كە دەیەوێت) و پێداویستییەكان (ئەوەی كە پێویستە هەبیبێ).
كەسی دانوستانكار دەبێ لەكاتی دانوستاندا زۆر بە باشی گوێ لە قسەكانی لایەنی بەرامبەری بگرێ جا بەرامبەرەكەی هەر كەسێ بێ، هاوسەنگی لەنێوان لۆژیك و هەستەكانیدا دروست بكات، بۆ ئەوەی بگات بە رێكەوتنێكی سەركەوتوو لە سایەی دانوستانێكی سەركەوتوودا. 

سەرچاوە/ سایت چطور