سیناریۆکانی جەنگی سێیەمی جیهان

کامەران ئەحمەد سلێمان

ڤلادیمێر پوتین لە کاتی شەڕی ئۆکرانیادا بەبیر جیهانی خستەوە کە وڵاتەکەی هێشتا زلهێزێکی ئەتۆمییە، ئەم هۆشدارییە ترسی کۆن لەبارەی شەڕی ئەتۆمییەوە دەورووژێنێت. لە ململانێیەکی وادا هێرش دەکرێتە سەر کام شار؟ چەند قوربانی دەبێت؟ شەڕی ئەتۆمی چۆن دەبێت؟

بەراوردکردن لەلایەن  زانکۆی پرینستۆنەوە
لە ساڵی  2019دا، پڕۆگرامی پرینستۆن بۆ زانست و ئاسایشی جیهانی، هاوشێوەیەکیان دروستکرد کە روبەڕوبوونەوەی ئەتۆمیی نێوان روسیا و ئەمریکا چۆن دەبێت؟ لەم سیناریۆیەدا زۆرێک لە وڵاتان پەلکێش دەکرێنە ناو ململانێکانەوە، بەتایبەتی ئەوانەی بنکەی سەربازیی ناتۆیان تێدایە.

جەنگی یەکەم: 2.6 ملیۆن قوربانی
بەگوێرەی هاوشێوەکردنی پرینستۆن، روسیا سەرەتا بە نزیکەی 300 کڵاوەی ئەتۆمی و مووشەکی کورت مەودا بنکە و سەربازگەکانی ناتۆ دەپێکێت. ناتۆ بە نزیکەی 180 کڵاوەی ئەتۆمی وەڵامی دەداتەوە کە فڕۆکەکانی ئاراستەی ئامانجەکانی روسیای دەکەن. چەند قوربانی لێ دەکەوێتەوە؟ نزیکەی  2.6 ملیۆن لە ماوەی سێ کاتژمێردا.

جەنگی دووەم: 3.4 ملیۆن قوربانی
لەگەڵ وێرانبوونی ئەوروپا، ناتۆ 600 كلاوەی ئەتۆمی لە خاکی ئەمریکاوە هەڵدەدات، هەروەها مووشەک لە ژێردەریاییەکانەوە، هێزە ئەتۆمییەکانی روسیا دەکاتە ئامانج. روسیا بە مووشەک کە لە سایلۆ و ژێردەریایی و ئۆتۆمبێلی گەڕۆکی رێگاوبانەوە هەڵدەدرێن، دژە هێرش دەکاتە سەر ئەوروپا. ئەم جەنگەیان لە 45 خولەک زیاتر ناخایەنێت و 3.4 ملیۆن قوربانی (بریندار و کوژراو)ی لێدەکەوێتەوە.

جەنگی سێیەم: لەناوچوونی تەواو
لە ژێر سیناریۆی پرینستۆن، ناتۆ و روسیا هێرش دەکەنە سەر ناوەندە سەرەکییە ئابوورییەکان و دانیشتوان. دەوترێت ئەم بۆمبانە بە مەبەستی رێگریکردنە لە چاکبوونەوەی بەرامبەر. لەهەر شارێکدا پێنج بۆ 10 کڵاوەی ئەتۆمی بەکاردەهێنریت. ئەم قۆناغەی جەنگی ئەتۆمی لە ماوەی 45 خولەکدا 85.3 ملیۆن کەس بریندار دەبن یان دەکوژرێن.

مەزەندەی ژمارەی قوربانییەکان لە پێنج سەعاتدا
لێکۆڵینەوەکەی پرینستۆن مەزەندەی ئەوە دەکات کە جەنگی ئەتۆمی لە چوار یان پێنج سەعاتی یەکەمدا کاریگەریی لەسەر 91.3 ملیۆن کەس دەبێت. پێدەچێت ئەمەش ببێتە هۆی مردنی نزیکەی 34.1 ملیۆن کەس و برینداربوونی 57.2 ملیۆن کەس.

دووبارەبوونەوەی هێرۆشیما
هیرۆشیما لە ساڵی 1945، کاتێک بۆمبێکی ئەتۆمی ئەمریکایی تەواوی شارێکی لەگەڵ زەوی تەخت کرد. زیاتر لە 800 هەزار کەس گیانیان لەدەستدا و نزیکەی 70 هەزار کەسیش بریندار بوون. لە ساڵانی دواتردا چەندین حاڵەتی مردنی زیادە لەنێو ئەو کەسانەدا روودەدات کە بەهۆی تیشکەکەوە تووشی بوون.

یەکەم لێدان لە مۆسکۆوە
هاوشێوەکردنی زانکۆی پرینستۆن لەسەر ئەو بیرۆکەیە بوو کە مۆسکۆ یەکەم لایەن دەبێت پەنا بۆ چەکی ئەتۆمی ببات لە ململانێی نێوان روسیا و ئەمریکادا.

ئەنجامەکە بە هەردوو رێگاکە  وەک یەک دەبێت
ئەگەر ئەمریکا سەرەتا دەست بنێت بە دوگمە سوورەکەدا، ئەنجامەکە بە نزیکەیی وەک یەک دەبێت.
سیناریۆی پرینستۆن لەسەر بنەمای ستراتیژی بەرگری گەریمانەیی ناتۆ لە ئەگەری هێرشی روسیادا دامەزراوە.

پێشبڕکێیەکی دۆڕاو  لە بەرامبەر کاتدا
بەڕاستی زۆر شت نییە وڵاتان بتوانن بیکەن ئەگەر جەنگی ئەتۆمی بێت. هەموو شتێک پێشتر بەرنامە بۆداڕێژراوە و بە کردەوە هیچ کاتێک نییە بۆ وەستاندنی ئەرمەگدۆن.

هەروەها پێی دەوترێت MAD
ئەوەی کە ئاشتیی لەرزۆکی لە سەردەمی جەنگی سارددا پاراست، بیرۆکەی ئەوەبوو کە لەناوبردنی دڵنیای یەکتر MAD لە ئەگەری جەنگی ئەتۆمیدا روودەدات. روسیا و ئەمریکا پێیانوابوو کە رەنگە کەس نەوێرێت بە دوگمەکەی گوشار بخاتە سەر ئەوی تر، چونکە لە شەڕێکی ئەتۆمیی وێرانکەردا تەنها دۆڕاو دەبێت.

1 + 1 = 0
ئەم دەستەواژەیە دەگەڕێتەوە بۆ زانای ئەتۆمی جۆن ڤۆن نۆمان کە لەم وێنەیەدا لەساڵی 1956 مەدالیای ئازادیی لە سەرۆک ئایزنهاوەر وەرگرتووە. بیرۆکەی ‹لەناوبردنی دڵنیایی یەکتر›ی وەرگێڕاوە بۆ زاراوەی بیرکاری بەم شێوەیە 1 + 1 = 0.

ئامێری رۆژی قیامەت
رەنگە ئارەزوومەندانی فیلم فیلمی The Doomsday Machine لە فیلمی Dr. ئەوینێكی سەیر. ئەم ئامێرە لە فیلمی بەناوبانگی ستانلی کوبریک سوپەر کۆمپیوتەرێکی سۆڤیەت بوو کە ئەگەر ئەمریکا جەنگی ئەتۆمی دەستپێبکات بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی هێرشی ئەتۆمی دەستپێدەکات. NPR لە ساڵی 2009 ئاشکرایکرد کە سیستمێکی لەو جۆرە لە راستیدا لەئارادایە و لەو کاتەدا هێشتا بەکاردەهێنرا.

War Games
نموونەیەکی نوێتر فیلمی War Game ی جۆن بادهامە لە ساڵی 1983 چیرۆکی فیلمەکە لەسەر بنەمای تەحەدای وەستاندنی سوپەر کۆمپیوتەرێکی سەربازی بووە دوای ئەوەی پێشتر پرۆتۆکۆڵی هێرشەکەی دەستپێکردبوو.

تاکە هەنگاوی بردنەوە  یاری نەکردنە
سپۆیلەرێک لە فیلمی WarGames ئەو سوپەر کۆمپیوتەرە کە بەرنامەی بۆ دانراوە بۆ دەستپێکردنی جەنگی ئەتۆمی، یارییەکی تیک تاک (تیک تۆک) لە دژی خۆی دەکات و بۆی دەردەکەوێت کە کەس ناتوانێت یارییەکی لەو شێوەیە بباتەوە.

جیهان فیلمێکی هۆلیوود نییە
ژیانی راستەقینە فیلمێکی هۆلیوود نییە، بەتایبەتی کاتێک باس لە جەنگ دەکرێت. سەرەڕای هەموو لێکۆڵینەوەکانی پێشوو، هەمیشە ئەستەمە بڵێین ململانێیەک چۆن کۆتایی دێت. تەنها سەیری جەنگەکانی ئەم دواییەی ئەمریکا بکەن لە عیراق یان ئەفغانستان.

کابووسێکی ئەتۆمی 
ترس لە ئەپۆکالیپسی ئەتۆمی تەواو لە سەدەی بیستەمدا، چەندین جار سەریهەڵدا. ئایا جارێکی تر بەرەو سیناریۆیەکی لەو شێوەیە دەڕۆین؟ ئایا مرۆڤایەتی لە پەتایەکی جیهانییەوە دەچێتە جەنگێکی دیکەی جیهانییەوە؟
لەم خاڵەدا جەنگی ئەتۆمی تەنها سیناریۆیەکی گریمانەیی پرینستۆنە. با هیوامان ئەوەبێت هەرگیز نەبێتە واقیع.