به‌ڕێوه‌بردنی چاوه‌ڕوانی

هه‌تا چاوه‌ڕوانیت كه‌متر بێت دڵخۆشتر ده‌بیت

رۆڵف دۆبێڵێ

لە فارسییەوە: محەمەد كەریم

49

سەرەتای ساڵی 1978 بوو. شەش مانگ دەبوو كە یەكەم عەشقی ژیانم وازی لێهێنابووم، لەو كاتە بەدواوە من وەكو رۆحێكی سەرگەدان و تەنیا بەملاو بەولادا دەڕۆیشتم، یان لە ژوورە بەیەكدادراوەكەمدا كە سەقفەكەی لەوح بوو، بێ ئامانج بەدەوری خۆمدا دەخولامەوە یان لەناو كتێبخانەكەدا خۆم دەشاردەوە، پاش ماوەیەك بیرم كردەوە، ناتوانم درێژە بەم شێوازە ژیانە بدەم و پێویستم بەهاوڕێیەكی كچی نوێ هەبوو. باشم لەبیرە ریكلامێكیان لكاندبوو بەسەر دەرگای رێستۆرانی روتلی (Rutli)یەوە كە لە لوسیرن (Lucerne) بوو، مژدەی بەڕێوەچوونی ئاهەنگێكی گەورەی دەدا بە بۆنەی كریسمسەوە . لەو قۆناغەدا چاوەڕوانیی من لە ژیان زۆر بەرزبوو، جێڵم دا لە قژم، بلیتم كڕی و چوومە شوێنی ئاهەنگەكە.
دۆزینەوەی هاوڕێیەکی گونجاو
سەما و گۆرانی بوو. هەوڵمدا خۆم ئارام و خوێنسارد نیشان بدەم، بەڵام لە راستیدا ئارامم نەبوو، چاوانم بەناو دووكەڵی هۆڵەكەدا دەگێڕا بۆ ئەوەی كەسێكی گونجاو بۆ خۆم بدۆزمەوە، بەڵام هەموو كچەكان لەگەڵ هاوڕێكانی خۆیان هاتبوونە ئاهەنگەكە، كەس سەرنجێكی ئەوتۆی منی نەدەدا وەك ئەوەی هەر نەبینرێم. كات تێپەڕی و گەیشتە نیوەشەو، بەرەبەرە هەستمكرد دڵم دەگوشرێت و چیتر ناتوانم بەرگەی ئەو شوێنە بگرم، بەم پێیە لەوێ چوومە دەرەوە. پێم وابوو پارەكەم بەفیڕۆ داوە و بیست فرانكم داوە بە ئاودا، چونكە نەمتوانی هاوڕێیەكی گونجاو بۆ خۆم بدۆزمەوە.
هەموومان چاوەڕوانیمان لە ژیان و دەوروبەرمان هەیە، تەنانەت كاتێك دەست دەدەینە دەسكی دەرگایەك چاوەڕێ دەكەین بكرێتەوە یان كاتێك بەلوعەیەك دەكەینەوە چاوەڕێ دەكەین ئاوی پێدا بێت یان بەیانی خۆر هەڵبێت و ئێوارە ئاوا بێت. هەموو ئەم چاوەڕوانیانە لە نەستی ئێمەدا فۆرمەڵە دەبێت. لە راستیدا خەونە رەسمكراوەكانی دنیا لە زەینی ئێمەدا دەسڕێنەوە، بۆیە پێویستمان بەوە نییە هەمیشە بیریان لێبكەینەوە.
بەڵام بەداخەوە زەینی ئێمە لە شتە بچووكەكانیشدا دەست بە دروستكردنی چاوەڕوانی دەكات، وەكو ئەوەی لە شەوی كریسمسدا بەسەر مندا هات و كەس ئامادە نەبوو قسەم لەگەڵ بكات. لە راستیدا ئەگەر من كاتم بەخۆم بدایە و چاوەڕوانییەكانم تاوتوێ بكردایە تووشی نائومێدی نەدەبووم.
چاوەڕوانیی كاریگەری زۆری هەیە
لێكۆڵینەوەكان ئەوەیان نیشان داوە چاوەڕوانی كاریگەری زۆری هەیە لە خۆشحاڵكردنی ئێمەدا و چاوەڕوانیی ناواقیعبینانە خۆشی و ئیسراحەتمان لێ زەوت دەكات، بۆ نموونە ئەگەر دەرامەتت هەتا ئاستی حەفتاوپێنج هەزار دۆلار سەربكەوێت دوای ئەوە هەست بەخۆشحاڵیی زۆر دەكەیت، بەڵام دوای ئەوە ئیتر زیادبوونی دەرامەت كاریگەرییەكی ئەوتۆی نییە لەسەر شادی و خۆشحاڵیت (بەشی 13)، بەڵكو مەسەلەی گرنگ ئاستی چاوەڕوانی تۆیە لە ژیان.
بەڵام چۆن دەتوانیت چاوەڕوانیی خۆت بەڕێوەبەریت؟ دەبێت بیركردنەوەی خۆت رێك بخەیت و جیاوازی بكەیت لە نێوان "من دەبێت ئەو شتەم هەبێت"، "من دەمەوێت ئەو شتەم هەبێت" و "من چاوەڕوان دەكەم ئەو شتەم هەبێت." دەستەواژەی یەكەم ئەوە دەستنیشان دەكات كە بوونی هەندێ شت پێویستە بۆت. دەستەواژەی دووەم پەیوەندی بە حەز و ئارەزووتەوە هەیە. دەستەواژەی سێهەم چاوەڕوانیت دەگرێتەوە، بیەڵە با بە درێژی باسی هەرسێكیان بكەم:
خواست و ئارەزووەكانمان
ئاسایی دەستەواژەی وەكو: " بێگومان دەبێت بەڕێوەبەرێكی سەركەوتوو بم" یان "بێگومان دەبێت ئەم رۆمانە بنووسم" یان "دەبێت مناڵێكم هەبێت" زۆر دەبیستیت، بەڵام بە رای من لە ئەنجامدا هیچ كام لەوانە پێویستی حەتمی نین. پێویستی حەتمی تەنیا گوزەران و هەناسەدان و خواردن و خواردنەوەیە. لە راستیدا نابێت خواست و ئارەزووەكانمان لەگەڵ ئەو شتانەدا كە بۆ بەردەوامبوونی ژیان پێویستمانن تێكەڵ بكەین. بەم پێیە باشتروایە بڵێیت: "من بەنیازم ببمە بەڕێوەبەرێكی سەركەوتوو" یان "حەزدەكەم رۆمانێك بنووسم" یان "ئامانجم ئەوەیە مناڵی باشم هەبێت". لە راستیدا بینینی حەز و ئارەزوومان وەكو ئەو شتانەی كە بۆ ژیانمان پێویستن، وەكو كەسێكمان لێدەكات كە حزوری لای كەسانیتر مایەی خۆشحاڵی نییە و خەڵك لێمان دوور دەكەوێتەوە، بەچاوپۆشی لەوەی چەندە هۆشیار بین وەكو گەمژە رەفتار دەكەین، كەواتە هەتا زوو چاوەڕوانییە هەڵەكانت بگۆڕیت بە قازانجتە.
ئاشكرایە ژیان بەبێ ئامانج و حەز و ئارەزوو پووچ و بێمانا دەبێت، بەڵام بەهەرحاڵ نابێت  زۆر ببینە كۆیلەی حەز و ئارەزووەكانمان. هەمیشە ئەوەت لەبەرچاو بێت كە هەرگیز بە هەموو خواست و ئارەزووەكانت ناگەیت، چونكە زۆر مەسەلە هەن لە دەرەوەی كۆنترۆڵی تۆن. لە راستیدا هەوڵی تۆ بۆ ئەوەی ببیت بە بەڕێوەبەرێكی سەركەوتوو بەس نییە، بەڵكو ئەو ركەبەرییەی هەیە، دۆخی بازاڕ و خێزانەكەت لەسەر ئەوەی بە خواستەكانت بگەیت، كاریگەری دەبێت، هەموو ئەم بژاردانەش لە دەرەوەی كۆنترۆڵی تۆن. ئەم مەسەلەیە سەبارەت بە هەبوونی مناڵ و نووسینی رۆمانی جۆراوجۆریش راستە. لە راستیدا گەیشتن بەم ئاوات و ئارەزوانە پەیوەستە بە چەند مەسەلەیەكەوە كە بەتەواوی لە دەسەڵاتی تۆدا نییە. ژمارەیەك لە فەیلەسوفانی یۆنان بە دەستەواژەی جوان ئارەزووەكانی خۆیان وەسف كردووە پێی دەڵێن:"ئارەزووە بێبایەخەكان" من لە ژیانمدا خواست و ئارەزووی زۆرم هەیە بۆ نموونە: من ئوتومبیلێكی پۆرشم لە گۆڵف پێ باشترە، بەڵام لە كۆتاییدا و لە درێژخایەندا خواست و ئارەزووی من كاریگەرییەكی ئەوتۆی نابێت لەسەر رازیبوونی من لە ژیان. 
لە كۆتاییدا دەگەینە ئەوەی چاوەڕوانیی غەمگینترین ساتەكانی ژیانمان بە سەرنەكەوتنمانەوە بەندە لە بەڕێوەبردنی چاوەڕوانییەكانماندا بەتایبەتی ئەو چاوەڕوانیانەی كەسانیتر لە ئێمەیان هەیە و لە بەرامبەردا ئێمەش لەوانمان هەیە. هەمیشە ئەوەت لە یاد بێت نابێت زۆر داوا و چاوەڕوانیت لە كەسانیتر هەبێت كە بۆت جێبەجێ بكەن.
چاوەڕوانییەكانی ئێمە هێز و توانایەكی ئەوتۆیان نییە
لە راستیدا چاوەڕوانییەكانی ئێمە هێز و توانایەكی ئەوتۆیان نییە. بەڵام لە ناخەوە وەكو خۆرە بەردەبنە گیانمان و پەرێشانمان دەكەن. لەبەرئەوەی باش بەڕێوەیان نابەین و بوار بەوانیتر دەدەین كارمان تێبكەن. بۆ نموونە ریكلام جگەلە رێكخستنی چاوەڕوانییەكانی ئێمە شتێكی دیكە نییە. بۆ نموونە وایدابنێ كەسێك بەنیازە پڕۆگرامێك بە تۆ بفرۆشێت و روونكردنەوەیەكی ئاڵۆزت دەداتێ سەبارەت بە سەركەوتنی بەرنامەكە لە ئایندەدا و بڕی ئەو پارەیەی لەوانەیە لە ئایندەدا دەستت بكەوێت، ئاستی چاوەڕوانیت زیاد دەكات و دەستنیشانی دەكات، بەڵام ئەوەت لەبیر بێت چاوەڕوانی وەكو بینایەك وایە كە لەسەر زەوییەكی لم دروستكرابێت  و بناغەكی نەرمی هەبێت. هەڵبەتە هەندێك جار مەسەلەكە لەوە زیاترە. لە راستیدا ئێمە بەنداو بەردەدەینەوە بۆ ئەوەی لافاو ماڵمان وێران بكات، یان بوار بەكەسانیتر دەدەین زەوی دەورمان هەڵكەنن بۆ ئەوەی بكەوینە ئەو چاڵانەوە كە بۆیان هەڵكەندووین.
سێ هەنگاوی گرنگ 
بەڵام چۆن دەبێت چاوەڕوانیی واقیعبینانە بخەینە شوێنی چاوەڕوانی گەمژانە؟
هەنگاوی یەكەم: پێش هەر چاوپێكەوتنێكی كار، هەر پەیمانێكی دۆستانە، هەر پڕۆژەیەك، هەر ئاهەنگێك و قبووڵكردنی هەر بەرپرسیارییەك ئەوە دەستنیشان بكە ئەو مەسەلەیە لە چ بوارێكدایە: پێویستی، حەز و ئارەزوو، یان چاوەڕوانی.
هەنگاوی دووەم: لە دە هەتا سفر نمرە بدە بە چاوەڕوانییەكانت، چەندە بە وەدیهێنانیان ئومێدەواریت (سفر) بەهیچ جۆرێك (دە) تەواو.
هەنگاوی سێیەم: دوو نمرە لەو ئیمتیازە كەم بكەرەوە كە لە هەنگاوی پێشوودا بە چاوەڕوانییەكەت دا، پاشان خۆت لەگەڵ ئەو نمرەیەدا بگونجێنە.
ئەم شێوازی سێ هەنگاوییە ئەوپەڕی دە چركە لە كاتت دەگرێت. كاتێك نمرە بە چاوەڕوانییەكانت دەدەیت تا رادەیەك لەبارەیانەوە واقیعبینتر دەبیت. دەبێت باسی ئەوە بكەم من یەك رۆژم  بۆ ئەم شێوازە تەرخان كرد و كاریگەری ئەمە لەسەر هەست و رەزامەندی و خۆشحاڵیم زۆر زۆر بوو. بەم پێیە ئاگات لێبێت چاوەڕوانییەكانت وەكو میزەڵانێكی هیلیۆمی لێنەیەت و رێگەی مەدە بەرزتر و بەرزتر  بێتەوە و لە كۆتاییدا بتەقێت و پارچەكانی لە ئاسمانەوە بكەوێتە خوارەوە و بەر دەموچاوت بكەوێت. هەرگیز چاوەڕوانی و حەز و ئارەزوو، پێویستی لەگەڵ یەكتریدا تێكەڵ مەكە و سنووریان بۆ دابنێ، ئەوەت لەبیر بێت بەڕێوەبردنی چاوەڕوانی بۆ ژیانێكی باش پێویستە.

سه‌رچاوه‌: كتێبی هنر خوب زیستن ص269-273.

ئاهەنگی شەوی کریسمس