قۆناغی پۆست مرۆڤایەتی چەمك و ئامانجەكانی

نەوزادی موهەندیس

لە سەرەتای دروستبوونی ژیان و ئاوەدانیدا لەسەر ئەم گۆی زەوییە، هەمیشە مرۆڤ وەك پێشكەوتووترین و باڵاترین بوونەوەر لە سیما و روخسار و ژیریدا لێیڕوانراوە و بۆتە پنت و تەوەری بنەڕەتی لە هەموو قۆناغەكانی پێشكەوتن و گۆڕانی كۆمەڵگە مرۆییەكاندا. هەرچەندە لە سەرەتاشەوە وەك دەوترێت لە نێوان مرۆڤە سەرەتاییەكان و هەندێك گیانەوەردا تەنها تاڵە موویەك جیاوازیی هەبووە، بەڵام دواتر مرۆڤ بۆتە ئەو مرۆڤەی ئێستا هەیە و بەهۆی عەقڵ و ژیرییەوە بۆتە دەمڕاست و رابەری ژیان و گوزەرانی سەر ئەم ئەستێرەیە. بەڵام لەم قۆناغ و سەردەمەی ئێستاماندا و بە تایبەتی لە سەدەی بیست و یەكدا و بەهۆی پێشكەوتنە سەرسوڕهێنەرە تەكنۆلۆجییەكانەوە مرۆڤ كەوتۆتە بەر لێشاوی هەژموون و گۆڕانكاری داهێنانەكان و رەنگە ئیدی قۆناغی ناوەندێتی بیر و ئەندێشە و عەقڵ و هێزی مرۆڤ ئەو گرنگی و درەوشانەوەیەی نەمێنێ و قۆناغی دوای مرۆڤ و مرۆڤایەتی بێتە گۆڕی‌‌ و ئێستاش ئەو قۆناغە بە پراكتیكی سەریهەڵداوە و دەستیپێكردووە.
 بۆ زیاتر تێگەیشتن لە چەمكی قۆناغی دوای مرۆڤایەتی
(Post humanism) و ئامانجەكانی و ئایندەی مرۆڤایەتی لە خوارەوە ئەو بابەتە شرۆڤە دەكەین وەك بابەتێكی جێگەی گرنگیی و تێڕامان و بیركردنەوە بۆ خۆگونجاندنی مرۆڤ لەگەڵ ئەو قۆناغە نوێیەدا.

چەمك و پێناسەی پۆست مرۆڤایەتی Transhumanism یان Post humanism 
زۆر جاران ئاماژەی پێدەدرێت بە 
(>H یان H+) و بریتییە لە بزوتنەوەیەكی فكری و فەلسەفی كە بانگەشە دەكات بۆ بەكارهێنانی زانستەكان و تەكنۆلۆجیا پێشكەوتووەكان، بە شێوەیەكی گشتی بۆ چەسپاندنی توانا عەقڵی و فكرییەكانی مرۆڤ و توانای بەرگەگرتنیشی و تەنانەت رەتكردنەوە و دەستبردن بۆ ئەو سیفاتانەی مرۆڤ كە نەخوازراون وەكو گەمژەیی، ئێش و ئازار و نەخۆشی و پیربوون و تەنانەت رزگاربوون لە مردنیش.
 مرۆڤایەتی بە گشتی لەبەردەم گۆڕانكاری و پەڕینەوەدایە لە بنچینەی زاست و چوونەناو ئاسۆیەكەوە كە پێشتر پێی رانەهاتووە، لەو كاتەوەی كە زانستە پزیشكییەكان سەریانهەڵداوە، مرۆڤ كاری (چارەسەر و چاككردنەوە)ی ئەندامە نەخۆش و لەكاركەوتووەكان دەكات، بەڵام ئەمڕۆ ئەو زانستە پزیشكییە لە هەوڵدایە بۆ باشتركردنی كاری ئەندامەكان تا ئەو رادەیەی لە توانادا بێت، هەر بۆیە مرۆڤایەتی لەبەردەم قۆناێكی نێونەتەوەیی و جیهانی نوێدایە كە لە یەك كاتدا سەرنجڕاكێش و مەترسیداریشە، لەبەرئەوە سەبارەت بە مەترسییەكان پرسیارگەلێك دێنە پێشەوە، لە نموونەی، ئایا پێگەی مرۆڤ لە سروشتدا چییە؟ ئەی پەیوەندی بە گەردوونەوە چییە؟ ئەی دەسەڵاتی مرۆڤ چییە بەسەر مرۆڤایەتیدا لەسەر ئاستی زانستی، یان رەوشتی و رۆحی، یاخود سیاسی، ئابووری و كۆمەڵایەتی؟
لەم بارەیەوە فەیلەسوفی سویدی نیك بۆسترۆم
(Nick Bostrom) دەڵێت: رۆژێك دێت كە توانای بەرزكردنەوەی ئاستی عەقڵی و جەستەیی و ویژدانی و رۆحییەكانمان زۆر لەمەی ئێستامان گەورەتر دەبێت، ئیدی ئەو كاتە لە منداڵی مرۆڤایەتی دەردەچین (هاوسەرگیری- لەدایكبوون- قۆناغەكانی گەشەكردن- لاوازیی- مردن) بۆئەوەی بچینە قۆناغی لەدایكبوونی سەردەمی پۆست مرۆڤایەتیەوە، ئەو سەردەمە زۆر نزیك بۆتەوە، ئایا ئێمەی مرۆڤی ئەم سەردەمە خۆمان ئامادەكردووە بۆ رووبەڕبوونەوەی مرۆڤی سەردەمی ئایندە؟

قۆناغی پۆست مرۆڤایەتی و كێشەی بەهاكان لە زانستە مرۆڤایەتییەكاندا:
جیهانی ئەمڕۆمان تەقینەوەیەكی زانیاری و ئەلیكترۆنی و پێشكەوتنێكی (بایۆ-تەكنۆلۆجی) بەخۆیەوە دەبینێت لە مێژووی زانستەكاندا، كە زەنگی كۆتایهاتنی سەدەی مرۆڤایەتی و مرۆڤی ژیر لێدەدات، بەهەمان شێوە مژدەی دەستپێكی قۆناغی (پۆست مرۆڤایەتی) دەدات و لەگەڵ خۆشیدا پێشبینی قۆناغی (پۆست مرۆڤ)یشی هەڵگرتووە. پێشكەوتنە یەك لەدوای یەكەكانی بواری بایۆلۆجی و تەكنۆلۆجیای ژمارەیی و زانیارییەكان، هەروەها زانستەكانی ژیریی دەستكرد گۆڕانكارییەكانی ئێستاش لە سیستمە كۆمەڵایەتییە جیاوازەكاندا، دەبنە هۆكاری سەرهەڵدانی كێشە و قەیرانی ئەوتۆ كە كاریگەرییان زۆر توند دەبێت لەسەر فەلسەفە و زانستە مرۆڤایەتییەكان، چونكە هەمووان واڕاهاتوون كە مرۆڤی ژیر پنت و تەوەری سەرەكی بێت لە توێژینەوە و ئەزموونەكان و رێبازەكانیاندا.
خەتوخاڵ و رەنگی ئەو قۆناغە تادێت گەورەتر و تۆختر دەبێت و بە خێرایی لە ئاسۆدا دەردەكەوێت، هەڵبەت بەهۆی پێشكەوتنی زانستی و تەكنۆلۆجیای خێرا و سەرسوڕهێنەرەوە، كە لە هەموو كات زیاتر جێگەی تێڕامانە و بۆتە مایەی دوودڵی لای زۆرێك لە زاناكان و پیاوانی ئایینی و فەیلوسەفەكان نیگەرانن لەبارەی ئایندەی مرۆڤ و رادەی كاریگەریی ئەو پێشكەوتنە لەسەر پەیوەندییە مرۆڤایەتییەكان لە ئەنجامی توێژینەوە زۆر و هەمەجۆرەكان، كە بێگومان بە شێوەیەكی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لێكەوتەی دەبێت لەگەڵ گوزەران و ژیانی تاك و كۆمەڵگەدا.

هیچ شتێك بەری پێناگرێت
زۆرێك لە بیرمەند و زاناكان لە بواری زانستە مرۆڤایەتییەكاندا لە خۆرئاوا هەست بە دوودڵی دەكەن بەرامبەر دۆخی ئەو زانستانە و بەرەوپێشچوونە خێراكەی چونكە وادیارە هیچ شتێك بەری پێناگرێت، ئێستا وڵاتان روویانكردۆتە وەبەرهێنان لە تەكنۆلۆجیا پێشكەوتووەكاندا و دووركەوتوونەتەوە لە گرنگیدان بەو زانستانە و ئەو بابەتانەی كە كێشە و گرفت دروست دەكەن لە ئەنجامی بەكارهێنانی زۆرێك لەو تەكنۆلۆجیایانەدا، بە تایبەتیش ئەو بابەتانەی پەیوەستن بە بەهاكانەوە، وەك بەها رەوشتی و پەروەردەییەكان و بەها كۆمەڵایەتییەكان، بەها جوانكارییەكان (جوانی بە مانا كلاسیكییەكەی، جوانی پێدراوی سروشتی، نەك جوانییە دروستكراو و دەستكردەكان) لەگەڵ كۆمەڵێك بەهای تر كە بوونەتە پایەی گرنگی راوەستانی بناغەی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لەگەڵ شوناسی جۆری مرۆڤایەتی.
لەم بابەتەدا باس لە چەمكێكی نوێ دەكەین كە خۆی سەپاندووە بەسەر قۆناغی ئایندەدا كە قۆناغی پۆست مرۆڤایەتی و مرۆڤە و بیرمەندەكان بڕوایان وایە لەو قۆناغەی داهاتوودا كارەكتەری سەرەكی بریتییە لە جۆرێكی تر لە مرۆڤ، كە لە داهێنان و دوستكردنی خودی مرۆڤ خۆیەتی. لە سێ تەوەردا ئەم بابەتە تاوتوێ دەكەین:

1- چەمك و مێژووی سەرهەڵدانی
 كارێكی سەخت و دژوارە كە بتوانرێت بە وردی چەمكی پۆست مرۆڤایەتی پێناسە بكرێت بەهۆی تازەیی چەمكەكە و تێپەڕاندنی هەموو پسپۆڕییەكان لە ئەدەب و رەخنەی ئەدەبی و رەخنەی ژینگەیی بایۆ-تەكنۆلۆجیا و سینەما و فەلسەفەی جێبەجێكاری و سیاسەت و ئابووری و بوارە زانستی و مەعریفییەكانی تر. هەروەها بەهۆی تێكەڵاوی و پێكداچوونی نێوان زاراوەكان كە بە پێی بەرنامە دەچنەوە هەمان چوارچێوە، وەك: پۆست مرۆڤایەتی (Post Humanism) یان دوایی بەشەریەت (Meta Humanism) یان مرۆڤایەتی دواتر (Trans Humanism) لەگەڵ سەرهەڵدانی ئەو هەموو زاراوانە و تێكچڕژانی بواری جێبەجێكردنیان، بەڵام یەكێك لە ئاماژە سەرەكییەكانی ئەو چەمكە بریتییە لە خواستی گەورە بۆ بەكارهێنانی تەكنۆلۆجیا بۆ باشتركردنی سیفاتەكانی جۆری مرۆڤ و مەرجەكانی بوونی خود.
چەمكی پۆست مرۆڤایەتی بە شێوەیەكی ریشەیی هەموو ئەو هەڵوێست و گوتارانە رەتدەكاتەوە كە پارێزگارییان لە رەگەزی مرۆڤی دەكرد و دەوترا مرۆڤ هەژموونی بەسەر هەموو شێوەكانی ژیاندا هەیە، هەموو ئەو گومانانەشی كەنارخست كە مرۆڤی لە هەموو بەشەكانی سروشت جیادەكردەوە، بەو پێیەی مرۆڤ پنتی سەرەكی و خاڵی تەوەرییە لە گەردووندا. ئەو گوتارانە هەموو پەیوەندیی سنوورەكانی نێوان دووانەكانی (عەقڵ- جەستە، مرۆڤ- سروشتـ، مرۆڤ- ئاژەڵ، مرۆڤ- ئامێر)ی پساند كە كرۆكی گوتاری تازەگەری پێكدەهێنا، پێشكەوتنەكانیش هەموو كات توانای خۆگونجاندنیان داوە بە بوونەوەرە زیندووەكان تا بتوانن بە شێوەیەكی باشتر بمێننەوە، رەنگە تێكەڵكردنی سیفاتە میكانیكی و مرۆییەكان ببنە هۆی وەدیهێنانی جۆرێك لە بوونەوەرەكان كە توانای گەورەتریان هەبێت بۆ مانەوە و رەنگە مرۆڤیش بە پێی ئەو كێرڤە لە بیركردنەوە، بە ئاڕاستەی دروستكردنی جەستە بێت بۆ قۆناغی داهاتوو لە پێشكەوتن و گەشەی مرۆڤدا.
هەروەكو دوایین گوتارەكانی هەڵگری سیفاتی (پۆست)ەكان وەك: (پۆست مۆدێرنێتە، پۆست دروستبوون، پۆست ژنانە، پۆست داگیركاری و پۆست كۆلۆنیالیزم و ..هتد) ئەم گوتارەش لە سەرەتای سەدەی بیست و یەكەمەوە سەریهەڵدا، پێشتر و لە نەوەدەكاندا گفتوگۆی لەبارەوە دەكرا، بە شێوەیەك كە نزیکبوونەوە لە نێوان نانۆ-تەكنۆلۆجیا
(Nano-technology) و بایۆ-تەكنۆلۆجیا (Bio-technology) و زانیاریەكان (informatics) و زانستی زایارییەكان
(cognitive sciences) كە كورتكراوەی هەموویان (NBIC)یە، بۆنەیەكی گرنگ بوو بۆ سەرهەڵدانی گوتاری پۆست مرۆڤایەتی. وەك بوارێكی بەردەستی نوێ، بەو سیفەتەی ئاڕاستەیەكی رەخنەییە بۆ گوتارە گێڕانەوە گەورەكان و گوتارە نوێگەراییەكانی (سەدەی رۆشنگەری) كە بەڵێنەكانی خۆی بەجێ نەگەیاند، گرنگترینیان بریتی بوو لە: وەدیهێنانی خۆشگوزەرانی و پێشكەوتن، هەروەها سەرهەڵدانی سەرەتای قۆناغێكی نوێش بوو كە بە پێی ئەوە مرۆڤ كەنار دەخرێت و دوور دەخرێتەوە لە ناوەند بە پێی چەمكە كلاسیكییەكەی. 
بە پێی ئەو وێناكردنە قۆناغی (پۆست مرۆڤایەتی) بە دابڕانێكی مێژوویی و زانیاری دادەنرێت لەگەڵ قۆناغی مرۆڤبوون و خواستی مرۆڤایەتیدا كە (Humanism)ە بە شێوەیەك رەگەزی مرۆیی لەبەردەم سەكۆی مەعریفەیەكی نوێدایە كە وێنەی نەبووە لە مێژووی مرۆڤدا. 

لە سەرەتای دروستبوونی ژیان و ئاوەدانیدا لەسەر ئەم گۆی زەویە، هەمیشە مرۆڤ وەك پێشكەوتووترین و باڵاترین بوونەوەر لە سیما و روخسار و ژیریدا لێیڕوانراوە

قۆناغی هۆمۆسایپان بەجێدەهێڵین
مرۆڤ لەم قۆناغەدا لە قۆناغی مرۆڤی ژیرەوە واتە (Homosapien) دەگوازرێتەوە بۆ قۆناغی مرۆڤی ئالی (Technosapien) بە شێوەیەك ئەم مرۆڤەی ئێستا زەمەن بەسەریدا بازیداوە، هەربۆیە بژاردە لەدەست خۆیدایە تا هەڵبژێرێت لە نێوان ئەوەی بە خۆشی خۆی بچێتە لای دایناسۆرەكان، كە لە قۆناغێكدا باڵادەستی زەوی بوون، بەڵام زەمانە لەناوی بردوون، یان رازیبێت بە گۆڕانی لە مرۆڤی ژیرەوە بۆ مرۆڤی تەكنۆسایپان و پارێزگاری لە هەڵوێستەكانی بكات و بیسەلمێنێت كە خەڵك بەرەو ئاڕاستەی پۆست مرۆڤایەتی دەچن. لە كاتێكدا ئەو تەكنۆلۆجیایە بەكاردێنن بۆ پتەوكردن و فراوانبوونی توانا مرۆییەكان، وەكو دروستكردنی مۆبایل و داهێنانی ئینتەرنێت و ئەندامە دروستكراوە پزیشییەكان و ..هتد. رەنگە مرۆڤ خواستی ئەوەشی هەبێت كە خۆی ببێتە ئەفرێنەر و ببێتە مرۆڤی خواوەند
(HOMO- DEUS).
لەبەرامبەر گوتاری دابڕاندا كەسانێكیش هەن كە پۆست مرۆڤایەتی دادەنێن بە گواستنەوە بۆ سەدەیەك كە مرۆڤ تیایدا خەونە وەدینەهاتووەكانی وەدیدێنێت، وەكو نەمریی، گەنجیی هەمیشەیی، زاڵبوون بەسەر دۆخی تەندروستی خراپدا، زاڵبوون بەسەر هەموو ئەو شتانەی كە دەبنە هۆی تێكدانی ئارامی ژیان و لە كۆتاییدا خەونەكەی گلگامێش دێتە دی كە نەمری و مانەوەی هەتاهەتاییە بە زیندوویی. 
ئەو ئەگەرە سەختە ئەمڕۆ بەلایانەوە بۆتە كارێكی گەورە بەهۆی بوونەوەرانێكەوە كە زیاد لە پێویست زیرەكن، لەو بارەیەوە زانای كۆمپیوتەر و نووسەر و بانگەشەكاری یەكەمی ئەمریكی بۆ سەدەی پۆست مرۆڤایەتی رای كیرزویل
(Ray Kurzweil) دەنووسێت: «سەدەی بیست و یەك جیاواز دەبێت بە شێوەیەك كە رەگەزی مرۆڤ جیاواز دەبێت، چونكە رەگەزی مرۆڤ بە یارمەتی تەكنۆلۆجیای كۆمپیوتەرەكان كە درستیكردوون دەتوانێت هەموو كێشە دێرینەكان كە بە درێژایی مێژوو هەبوون چارەسەر بكات، وەكو: هەژاری، بەدیهێنانی خواست و ئارەزووەكان، رەنگە توانای گۆڕینی سروشتی مردنیشی هەبێت لە ئایندەدا دوای بوونەوەرە زیندووەكان».

ئامانجی پۆست مرۆڤایەتی
بیرۆكەی پۆست مرۆڤایەتی ئامانجی هێنانەكایەی جیهانێكە كە تیایدا جیاوازییەكانی نێوان مرۆڤ و ئامێر نەمێنێت، سنوورێكیش دابنێت بۆ هەژموونی مرۆڤ و وەهمەكانی زاڵبوونی مرۆڤ، بە مانای هەڵوەشانەوەی ناوەندێتی مرۆڤ لەسەر هەموو ئاستەكان.
لەم روانگەیەوە زاراوەی پۆست مرۆڤایەتی بەكاردێت وەك ئاماژەیەك بۆ ئەو وتەیەی كە ئامانجی تێپەڕاندنی سنوورە سروشتییەكانە، بە تێپەڕاندنی توانا بایۆلۆجی و عەقڵییەكانی، بەهۆی تەكنۆلۆجیا پێشكەوتووەكانەوە، بە تایبەتیش لە بواری زیرەكیی دەستكردا.
 بەڵام لای فەیلەسوفی سویدی نیك پۆسترۆم (Nick Bostrom) پۆست مرۆڤایەتی بریتییە لەو ئاڕاستە فكریی و رۆشنبیریەی كە بڕوای بە توانای پشتبەستن بە عەقڵی ئالی هەیە بۆ گەشەپێدانی توانا و لێهاتووییە مرۆییەكان و دیراسەكردنی مەترسییە جیاوازەكانی تەكنۆلۆجیا لەسەر دۆخی مرۆڤ و گۆڕینیان بۆ بەرژەوەندی خۆی و دروستكردنی ئایندەیەكی جێگرەوە بۆ مرڤایەتی ئەویش لەسەر بنچینەی دوو راستی:
1- ویستی ژیرانە لە پێشخستنی دۆخی مرۆڤ بە شێوەی ریشەیی لە رێگەی دۆزینەوەی تەكنۆلۆجیا پێشكەوتووەكانەوە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ پیربوون و كێشەكانی و پاڵنانی توانا فكریی و هەستكردنەكان و بارە دەروونییەكانی مرۆڤ بەرەو ئەوپەڕی سنوور.
2- پشتبەستن بە تەكنۆلۆجیاكان كە بەشدارن لە تێپەڕاندنی ئەو رێگرییانەی كە دەبنە هۆی وەدینەهاتنی ژیانی ئایندە بۆ مرۆڤ.

مێژووی سەرهەڵدانی پۆست مرۆڤایەتی
 لە رووی مێژووییەوە، میچۆ كاكۆ (Michio Kaku) زانای فیزیایی ئەمریكی پێی وایە خەتوخاڵ و سیمای پۆست مرۆڤایەتی لە كۆتایی سەدەی بیستدا دەركەوتووە، لەو كاتەدا كە زانست گەیشتە دوا قۆناغی، بە شێوەیەك نهێنی (گەردیلە و گەردی ژیان و كۆمپیوتەری) داهێنا. بەو سێ دۆزینەوە سەرەكییە كە بەهۆیانەوە شۆڕشی بڕەكی (quantum) و شۆڕشی (DNA) و شۆڕشی كۆمپیوتەر و لە دواییشدا گەیشتنی بە یاسا سەرەكییەكان بۆ مادە و ژیان و كۆمپوتەر. ئەو قۆناغە پاڵەوانێتیەی زانست بەرەو كۆتایی دەچێت، بە شێوەیەك سەدەی زانست كۆتایی هات و سیمای سەدەیەكی نوێ وەدەركەوت، كە بریتییە لە سەدەی پۆست مرۆڤایەتی، مرۆڤی ئالی.
لە لایەكی ترەوە مێژووی بەكارهێنانی زاراوەی پۆست مرۆڤایەتی لەلایەن جۆلیان هێكسلی
(Julian Huxley) زانای زیندەوەرزانی ئینگلیزییەوە، دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1957 كە وتارێكی بە ناونیشانی (پۆست مرۆڤایەتی) بڵاوكردەوە، بەو شێوەیە باسیكردووە كە بریتییە لە «پڕۆسەیەكی باشكردنی دۆخی مرۆڤایەتی لە رێگەی گۆڕینی دۆخی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیرییەوە» مێژوونوسانیش وایدەبینن كە زاراوەكە لە چوارچێوەی بیردۆزی ئەدەبییەوە لەدایكبووە، بە دیاریكراویش لە رێگەی وتارێكی بەناوبانگ كە لە ساڵی 1977دا لەلایەن رەخنەگری ئەمریكی بە رەچەڵەك میسری (ئیهاب حسن)ەوە بڵاوكراوەتەوە، وتارەكەش بە ناونیشانی (برۆنیپیۆس بەرەو رۆشنبیری پۆست مرۆڤایەتی) بووە، كە باسی زەرورەتی تێگەیشتنی دەكرد بۆ ئەو گۆڕانكارییانەی كاریگەریی دەخەنە سەر شێوە و سروشتی خودی مرۆڤایەتی بە كاریگەریی پێشكەوتنی تەكنۆلۆجیاشەوە.

جڵەوگیركردنی تواناكانی خود
هەندێك كەسی تریش وایدەبینن كە دەركەوتنی چەمكی (پۆست مرۆڤایەتی) بەو ئاماژانەی ئێستا كە لەبەردەستدان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1999، كاتێك فەیلەسوفی ئەڵمانی پیتەر سلۆتیردایك
Peter Sloterdijk زاراوەكەی دابڕی بەسەر رەوتێكی فكرییدا كە دادەمەزرێت بۆ چەمكی نوێی مرۆڤ و لە داهێنانی مرۆڤ خۆیەتی.
هەندێك كەسی تر وایدەبینن كە چەمكی پۆست مرۆڤایەتی بە رەچاوكردنی گرنگی قۆناغەكەش و مەترسییەكانی ئێستای، كۆمەڵەی جیهانی بۆ (پۆست مرۆڤایەتی) دامەزراوە، كە بەیاننامەی دامەزراندنەكەی لە 4\3\2002دا بڵاوكرایەوە و ژمارەیەك لە بیرمەندان ئیمزایان كردووە و كۆمەڵێك بنەما لەخۆدەگرێت لەوانە: (بڕوابوونی تەواوەتی بە بێتوانایی مرۆڤ، بڕوابوون بە تواناكان بۆ تێپەڕاندنی كێشەی بایۆلۆجی و دەروونی و فكریی مرۆڤ، لەپاڵ هەبوونی توانا بۆ جڵەوگیركردنی تواناكانی خود و تێپەڕاندنیان و گەیشتن بە باشتركردنی ئاستی گوزەران، لەگەڵ بڕوابوون بە تواناكانی گەیشتن بە سەركەوتنی كەموێنە بەواتای ئەوەی كە مرۆڤ بەرز بكاتەوە بۆ حاڵەتی (پۆست مرۆڤایەتی) یان سایبۆرگ.

بیرۆكەی پۆست مرۆڤایەتی ئامانجی هێنانەكایەی جیهانێكە كە تیایدا جیاوازییەكانی نێوان مرۆڤ و ئامێر نەمێنێت

 
2- لە ناوەندێتی مرۆڤەوە بۆ ناوەندێتی سایبۆرگ
لە سەرەتای دروستبوونی ژیان لەسەر ئەم گۆی زەوییە مرۆڤ وەك بوونەوەرێكی ژیر، هەموو كات بە پنتی گۆڕانكارییەكان دانراوە و ناوەندی هەموو پێشكەوتن و داهێنان و گەشەی كۆمەڵگەكان بووە، هەموو بوونەوەرانی تر لە فەلەك و خولگەی مرۆڤدا سوڕاونەتەوە، لەگەڵ پێشكەوتن و فراونبوونی كۆمەڵگەكانی و فراونبوونی رووبەری چالاكییەكانی مرۆڤ و هەمەجۆربوونی پێداویستییەكانی ژیانیش بە پێی قۆناغ و سەدە و سەردەمە جیاوازەكان، مرۆڤ توانیویەتی لە رێگەی زانست و زانیارییەكان و ژیریی خۆیەوە پەی بە نهێنییەكانی سروشت و ژینگەی دەوروبەری خۆی بەرێت و بیانخاتە خزمەتی گەشەو پێشكەوتنی خۆیەوە و هەژموونی خۆی بەسەر هەمواندا بسەپێنێت. مرۆڤ لە دۆزینەوەی داهێنانەكانی خۆی لە هەموو بوارەكانی پزیشكی و ئەندازیاری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و یاسا و پیشەسازی و كشتوكاڵ و ئەدەب ..هتد، بەردەوام بووە و لەم سەدەی بیست و یەكەدا گەیشتۆتە ترۆپك و لوتكەی داهێنانەكانی لە داهێنای مرۆڤی ئالی و كۆمپیوتەر و مۆبایلە زیرەكەكان و هۆكارەكانی پەیوەندی و كەشتییە جەنگی و گەردوونی و بۆشاییەكان و مانگە دەستكردەكان و ئاشكراكردنی نهێنی ئەتۆم و ترشی دی ئێن ئەی و ئەوانی تریش. تەنانەت مرۆڤ توانیویەتی بەبێ بەریەك كەوتنی جەستەیی نێر و مێ گیانداران و ئاژەڵان کۆپی بكاتەوە، بۆ نموونە مەڕی دۆلی لە ساڵی 1996 دا و دواتر گوتەیەكی بەناوبانگ بڵاوبۆوە كە (ئەمڕۆ مەڕەكە سبەینێ شوانەكەی) و رۆبۆتە زیرەكەكانیش لە گەلێك كار و چالاكی مرۆڤدا بەشداریی پێبكات.

خەون و خواستە وەدینەهاتووەكانی مرۆڤی ژیر
بەم شێوەیە ئێستا هێدی هێدی خەریكە مرۆڤی زیرەك جێگەی خۆی چۆڵدەكات بۆ مرۆڤی ئالی، واتە مرۆڤی ئەلیكترۆنی سایبۆرگ و بەمەش ناوەندێتی مرۆڤی ژیری كلاسیكی و سەردەمەكانی رابوردوو جێگەی خۆی چۆڵدەكات بۆ مرۆڤی ئالی. بەم قۆناغەش دەوترێت پۆست مرۆڤایەتی و ئیدی لە رێگەی ئەم مرۆڤە ئالییەوە رەنگە هەموو خەون و خواستە وەدینەهاتووەكانی مرۆڤی ژیر وەدیبێت، لە نەمانی نەخۆشییەكان و هەژاری و هەست و نەستە شاراوەكان و تەنانەت هەوڵی نەهێشتنی مردن و بەزیندوو هێشتنەوەی مرۆڤەكانیش بدرێت و نەمریی مرۆڤ وەدیبێت. بەمەش ئیدی سەردەم و سەدەیەكی نوێ دێتە كایەوە كە هەموو بەها و بنەمای زانستە مرۆڤایەتییەكان و بیروباوەڕە ئایینییەكان و چەمكە كۆمەڵایەتییە پیرۆزەكان نامێنن و سەدەیەكی نوێ دێتە كایەوە كە مرۆڤ بۆ خۆی دەبێتە ئەفرێنەری هەموو شتەكان و مرۆڤ چیدی وەكو دروستكراوێك نامێنێتەوە. 
هەوڵەكان بە ئاڕاستەی كۆپی مرۆڤن (Homo Conatus) ئەمەش بۆخۆی بازدانێكی گەورەی زانستی و پزیشكییە و دەكرێت وەك داهێنان و پێشكەوتن لێی بڕوانرێت و دەشێت ببێتە مەترسییەكی گەورەش بۆ ئایندە، هەر كات ئەوە وەدیهات ئیدی دەكرێت مرۆڤی ئالی لە رێگەی ترشی دی ئێن ئەیەوە دەستكاری هەموو سیفاتەكانی مرۆڤ بكرێت لە جوانی و باڵا و رەنگ و تواناكانی و دواتریش گۆڕینی رەگەزی بە ویستی كەسەكان خۆیان.
بۆیە زۆرێك لە فەیلوسوفە نوێكان و سەردەمی رۆشنگەری وایدەبینن چیدی مرۆڤ نە سەركردە و نە رابەری ژیانە و لە ئەنجامی شۆڕشە یەك لەدوای یەكەكانی زانستەوە بڕوایان وایە كە هیچ جیاوازیەك نییە نەك لەگەڵ مرۆڤی تردا بەڵكو لەگەڵ بوونەوەرانی تردا، ئەوان بەلایانەوە مرۆڤ بۆخۆی بوونەوەرێكی مادییە و ئامانج و پاڵنەرێكی مادی هەیە و لە دەرەوەی ئەوانە ئیدی هیچ شتێك مانایەكی نییە. لەو كەسانەش هەریەك لە زانای زیندەوەرزانی بەریتانی ریچارد داوكینز
(Richard Dawkins) و زانای ئەنترۆپۆلۆجی هۆڵەندی باربارا نۆسكی (Barbara Noske) و مامۆستای زانكۆی برنستۆن ئالان ریان (Alan Ryan) بڕوایان وایە كە مرۆڤ جۆری سێیەمە لە جۆرەكانی شامپازی و داوای پێكەوەنانی كۆمەڵەیەكی هاوبەشیان كرد كە هەریەكە لە مرۆڤ و شامپازی (ئۆرانج ئوتج) لەخۆبگرێت و بەڵگەنامەیەكی هاوشێوەی بەڵگەنامەی مافەكانی مرۆڤیان دەركرد بەناوی (بەڵگەنامەی مەیمونی باڵا).
بەهۆی ئەو هەموو پێشكەوتنە گەورانەوە لە جیناتی مرۆڤدا دەكرێت بۆ ئەوەی مرۆڤێكی نوێ نیوە مرۆڤ و نیوە ئالی بێتە كایەوە كە زۆر جیاواز بێت لە مرۆڤی ژیر و ئەو بۆشاییە نەهێڵێت لە نێوان مادە و ژیاندا، لە نێوان بێگیان و ئەندامێتیدا و تێكەڵاوكردنی مرۆڤ و ئامێر، بۆ دروستكردنی بوونەوەرێكی نوێ (Cyborg) كە ناودەبرێت بە ( پۆست مرۆڤ).
سایبۆرگ چییە و كەی سەریهەڵدا ؟
 زاراوەی سایبۆرگ لەلایەن زانای گەردوونی ئەمریكی مانفرد كلاینزەوە داهێنرا، كە كورتكراوەی (cybernetic organism)ە و بە مانای بوونەوەرێكی زیندووی تێكەڵاو لە ئامێر و ئەندامی زیندوو دێت.
یان زانای كۆمەڵناسی فەڕەنسی داڤید لۆ بریتۆن پێناسەی كردووە بە (پاشماوەی مرۆڤ كە نۆژەنكراوەتەوە بە ئاگاداركەرەوە و پاتری و ئامێری وردی مایكرۆبی كە جێگەی ئەركە فسیۆلۆجییەكان یان ئەو ئەندامانەی كە بە شێوەیەكی تەواو كارناكەن دەگرێتەوە).
بە پێی ئەم پێناسەیە بێت ئەوا سەردەمی (پۆست مرۆڤ) جۆرە مرۆڤێكی تیادایە كە لە رۆبۆتەكان دەچن و رۆبۆتەكانیش لاسایی مرۆڤ دەكەنەوە، هەروەها سەردەمەكە دەبێتە سەردەمی بوونی ئەندامانی نابایۆلۆجی (plant) كە لە بوونەوەرە زیندووەكان و ریشاڵە بایۆلۆجییەكاندا دەچێنرێت و لە ماكینەی بوونەوەرە ئالییەكاندا و لەنێو وایەر و گەیەنەر و بورغو و گێڕەكانیدا جێگەی دەكرێتەوە. ئەم پێناسەیەش ئەوەیە كە لە مانیڤیستۆی فۆكۆیامادا دەبینرێت دەربارەی (مردنی مرۆڤ).
گەلێك زانا و ئەكادیمیستی تریش پشتیوانی ئەو بیرۆكانە دەكەن و پێشبینی داهاتوویەكی لەو شێوەیەیان كردووە، وەكو هەریەكە لە فیراند فرانشیسكا (Ferrando Francesca) و دۆنا هاراوای (Donna Haraway) كە راوبۆچوونی جیاوازی هەیە بۆ چەمكی (جێندەر - رەگەز)ی نێوان نێر و می، ئەو پێی وایە كە ژنان شیاوترن بۆ ژیان لە سەردەمی ژمارەیی و جیهانی دوای جێندەردا.

نەخۆشیی رەنگكوێریی
گۆڕینی مرۆڤ بۆ سایبۆرگ لە ئێستاوە وەدیهاتنی دەركەوتووە، نیل هاربیسۆن (Neil Harbisson) بە یەكەم سایبۆرگ دادەنرێت، كە بە یاسا دانی پیادانراوە. ئەو ئانتێنێك لە كەلەی سەریدا چێنراوە و بەهۆی ئەوەوە توانای تێپەڕاندنی ئەو كەمئەندامییەی هەیە كە لەمنداڵییەوە تووشی بووە (نەخۆشی رەنگكوێریی) كە رێگەی بینینی هەموو رەنگەكانی لێگرتبوو، بەمەش بووە بە مرۆڤێكی تێكەڵاو لە مرۆڤ و ئامێری بەتوانا و پێشكەوتوو خاوەن توانای گەورە. رەنگە تاساڵی 2050 ژمارەیەكی زۆر لەو جۆرە (مرۆڤ – ئامێر)انە ببینین كە مامەڵەی تەواو لەگەڵ مرۆڤەكاندا دەكات بە شێوەیەكی بە تواناتر و زیرەكانەتر و بەهێزتریش لە هەموو رووەكانی جەستەیی و بیركردنەوە و دەروونی و سۆز و خۆشەویستی و ..هتد.

3- پۆست مرۆڤ و قەیرانی بەهاكان
لە سەردەمی پۆست مرۆڤدا، رەنگە زۆرێك لە بەها كۆمەڵایەتی و رەوشتی و ئایینی و پیرۆزییەكان ونبكرێن و ئیدی مرۆڤی سایبۆرگ ئەو مرۆڤە ژیرە كلاسیكییە نەمێنێت لە گوتار و كردار و هەڵسوكەوت و سۆز و مامەڵەكردنیدا، لەبەرئەوەی پڕۆسەی كۆپیكردنی مرۆڤەكان و پێشخستنیان لەلایەن كۆمپانیا گەورەكانەوە بەڕێوەدەبرێت و ئیدی مرۆڤە لەبەرگیراوەكان وەك مرۆڤی ئاسایی مافەكانی خۆیان لەدەست خۆیاندا نییە و بڕیار و بەرژەوەندییەكانیان لەلایەن كۆمپانیا دروستكەرەكانەوە دەبێت و مامەڵەیان پێوەدەكرێت، ئیدی ئەو مرۆڤە تێكەڵاوانە ئازادی و شكۆ و و سۆز و خۆشەویستی خۆیان لەدەستدەدەن و هەست و نەستە مرۆڤایەتییەكانیان و لە پەیوەندییەكاندا نەرمونیانی جارانیان نامێنێت و رەقتر و سەختتر دەبن لە نێوان یەكدیدا.
 لەلایەكی ترەوە مرۆڤە لەبەرگیراوەكان، جیا لە مرۆڤی ژیر بەبێ بەریەکكەوتن و پەیوەندی نێر و می دێنە بوون، بەمانایەكی تر لە ژینگەیەكی خێزانی دایك و باوكدا لەدایك نابن و كەشوهەوایەكی خێزانی گەرموگوڕیش بەخۆیانەوە نابینن، ئەمە مەترسییە گەورەكەیە لەسەر خێزان و تاك و كۆمەڵگە و دەبێتە سەرەتای لێكدابڕان و شێواندنی كۆمەڵگە و خێزان.

تێپەڕاندنی كۆمەڵگەی زانیارییەكان
شۆڕشی بایۆ-تەكنۆلۆجییەكان بەمەشەوە ناوەستن كە دەستكاریی جیناتی مرۆڤ و نەخشەكانی بكەن، بەڵكو هەنگاو بەرەو شۆڕشی چوارەمی پیشەسازی دەنێت كە تیایدا مرۆڤەكان بەرەو چاخێكی نوێ لە كۆمەڵگە زۆر زیرەكەكان هەنگاو دەنێت، بە رادەیەك پێش دەكەوێت ئەوەی پێی دەوترێت (كۆمەڵگە زانیارییەكان)یش تێدەپەڕێنێت و شتێك دەردەكەوێت كە پێی دەوترێت (كۆمەڵگەی دوای زانیارییەكان) زۆرێك لە بیرمەندەكانیش وای بۆ دەچن كە مرۆڤ لەم كۆمەڵگەی دوای زانیاریانەدا، وردە وردە جیادەبێتەوە لە دەوروبەرە كۆمەڵایەتی و مرۆڤایەتییە سروشتییەكەی، ئیدی پەیوەندییەكان ساردتر و رەقتر دەبن و نەرمونیانی جارانیان نامێنێت.
 لە كۆتاییدا، قۆناغ و سەردەمی پۆست مرۆڤایەتی قۆناغێكی نوێیە لە كاروانی گەشە و باڵاكردنی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا و ئەم سەردەم و قۆناغەش وەكو هەموو سەردەمەكانی پێش خۆی رەنگە رۆژێك ببێتە رابردوو، ئەم قۆناغە چەندە گەشەو پێشكەوتنی مرۆڤ و مرۆڤایەتی پیشان دەدات لە رووی داهێنانە نوێ و سەرسوڕهێنەرەكانییەوە لە (زیرەكیی دەستكرد و بایۆ-تەكنۆلۆجی و هۆكارەكانی پەیوەندیی زیرەك و ..هتد.) ئەوەندەش مەترسی لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتووە لە شێواندنی كۆمەڵگەكان و خێزانەكان و هەڵوەشاندنەوەیان و تێكچوونی رەفتار و مامەڵە و گوتار و كرداری مرۆڤەكان و ساردبوونەوەی پەیوەندییە كۆمەڵایەتی و خێزانییەكان بەهۆی كەمبوونەوە و كاڵبوونەوەی رۆڵ و هەژموونی مرۆڤی ژیر كە لە رابردوودا پنت و ناوەندی هەموو گۆڕانكاری و پێشكەوتنەكان بووە، لەلایەكی تریشەوە بەهۆی زیادبوونی هەژموونی مرۆڤی تێكەڵاو (مرۆڤ – ئامێر) واتە (سایبۆرگ) كە گەلێك جیاوازی جەستەیی و توانا و ژیری و زیرەكی هەیە لەگەڵ مرۆڤی ئاسایدا و تەنانەت رەنگە لە ئایندەدا ببێتە جێگرەوەی مرۆڤی ژیر و كار بگاتە ئەوەی مرۆڤی سایبۆرگ ببێتە پنت و ناوەندی رووداو و گۆڕانكارییەكان و هەژموونی خۆی بسەپێنێت بەسەر هەموواندا لە ژینگە و بوونەوەران و ..هتد.

نیل هاربیسۆن (Neil Harbisson) بە یەكەم سایبۆرگ دادەنرێت، كە بە یاسا دانی پیادانراوە

 
پێشبینی سەردەمی دوای پۆست مرۆڤایەتی
هەر لەم روانگەیەشەوە سەردەمەكە زۆر جیاواز دەبێت لەسەردەمانی پێش خۆی و هەموو بەها مرۆڤایتییەكان لە ئازادی و شكۆ و كەرامەت و خۆشەویستی و سۆزداری و هەست و نەستەكان گۆڕانیان بەسەردا دێت و سایبۆرگ دەبێتە ئامێرێكی بی دایك و باوك و دەبێتە كۆیلە و ژێر دەستەی مامەڵە و بەرژەوەندییە ئابووری و بازرگانییەكانی كۆمپانیاكانی خاوەن زانیاری و مەعریفە ئەلیكترۆنییەكان. مرۆڤی سایبۆرگ دادەماڵرێت لە هەموو بەها و رەوشت و ئاكارێكی مرۆڤانە. 
هەرچەندە هەندێك كەس پێشبینی سەردەمی دوای پۆست مرۆڤایەتیش دەكەن كە بریتییە لە سەردەمی دوای زانیاری كە تیایدا ئیدی مرۆڤ وەك مرۆڤ نامێنێت و دەبێتە رۆبۆتێكی زۆر زیرەكی كۆنتڕۆڵكراو لەلایەن تۆڕەكانی ئینتەرنێت و كۆمپیوتەرە زیرەكەكان و بەرنامە پێشوەختە ئامادەكراوەكان و ئیدی مرۆڤی ژیر رەنگە هەر بەناو بمێنێت و سەردەمەكەی بە تەواوەتی كۆتایی پێبێت. هەربۆیە شوناس و پێناسی مرۆڤ و مرۆڤایەتی گۆڕانی گەورەیان بەسەردا دێت كە زۆر جیاواز دەبێت لە چەمك و تێگەیشتنە كلاسیكییەكانی رابردوو. هەربۆیە مرۆڤی سایبۆرگ بەدوای ئەو خەون و خەیاڵە لەمێژینەی مرۆڤایەتیدا دەگەڕێت كە بریتییە لە مانەوەی هەتاهەتایی بەزیندوویی و نەمری. بەبێ ئازار و كێشە و گرفت و نەخۆشی و سەختییەكانی ژیان و گوزەران.
 لەبەرئەوە پێویستە مرۆڤەكان رێگەبگرن لەو سەردەمی هیچ و پووچییە كە هیچ نرخ و بەهایەك بۆ ئاكار و رەوشت و بنەما و بیرباوەڕە مرۆڤایەتییەكان و بنەما زانستی و زانیارییە مرۆڤایەتییەكان ناهێڵنەوە، سەردەم و جیهان دەبێتە جیهانی رۆبۆت و زیرەكیی دەستكرد و پێشكەوتنی بایۆ-تەكنۆلۆجی و ئەوانی تر و ئیدی مانایەك بۆ ژیان و مرۆڤ و مرۆڤبوون نامێنێتەوە. بەو هیوایەی كە بتوانرێت داهێنان و دەستپێشخەری و دۆزینەوە و پێشكەوتنە زانستی و تەكنەلۆژییەكان لە خزمەتی زیاتری مرۆڤ و مرۆڤایەتیدا بن، نەك بە ئامانجگرتنی و لەناوبردنی مرۆڤ و هەموو بەها كۆمەڵایەتی و مرۆڤایەتییە جوان و باڵاكان.
سەرچاوەكان:
1- noonpost.com
2- aleph.edinum.org
3- ar.wikipedia.org