من هونەرمەندێکی راستەقینەم

ئەحمەد نەبەز- هەولێر

 چۆن هونەرمەندان بتوانن تایبەتمەندیی خۆیان لەنێوان پێشکەوتنە تەکنۆلۆجییەکاندا بپارێزن؟ سەرهەڵدانی زیرەکیی دەستکرد (AI) و پەرەسەندنەکانی لە بواری هونەردا، گۆڕانکاریی بەرچاو بەدوای خۆیدا دەهێنێت، ئەمەش پێویستی بە پێناسەکردنەوەی سنوورە هونەرییەکانە، هەرچەندە دەمێكە هونەر لە سنووری دروستكردن و تەكنیكی هونەریی و چێژی ئیستاتیكی و جوانکاریی رووکەش تێپەڕیووە و بیرۆكە و چەمك شوێنی پێ لێژ كردوون. 
بەڵام هێشتا بەکاربەرانی نیگاركێشان و زۆرێك لە میدیۆمە هونەرییەكانی تر، كێبركێی ئەوەیان بوو كە ئەوان خاوەنی رەسەنایەتین و تواناكەیان بە باڵایی ماوەتەوە، بەڵام دوای گەشەسەندنەکانی ئەم دواییەی زیرەکیی دەستکرد ئیتر ئەم هاوكێشەیەش وەك جاران نامێنێت، تاکایەتی هونەرمەند چیتر تەنها لە بوونی بەهرە و هێزی درووستکردنەوە نابینرێت، کاری هونەرییش هێزی خۆی تەنها لە تەکنیکی بەرزی وێنەکێشانەوە وەرناگرێت، لەم رووەوە رەسەنایەتی هونەر و هونەرمەند دەکەونە ژێر پرسیارەوە، بەم پێیەش هونەریی نیگارکێشان پێگە و قورسایی پێشووی خۆی لەدەست دەدات، ئەوەی دوێنێ تەنها بە هونەرمەند دەکرا و کاتێکی زۆری دەخایاند، ئەمڕۆ (AI) بەبێ ماندوبوون و بە چەند چرکەیەک ئەو ئەرکانە بە چەندین جۆر تەکنیک رایی دەکات، ئەمەش جیاوازیی نێوان داهێنانی هونەرمەند و زیرەکیی دەستکرد کاڵ دەکاتەوە و پرسیاری وجودی بۆ هونەرمەندان دەورووژێنێت، کە ئایا ئەو هونەرەی زیرەکیی دەستکرد توانی بە ئاسانی سنوورەکانی بشکێنێت لەمەودوا بە هونەری بزانین؟ یاخود ئەوەی (AI) دەیخوڵقێنێت بە هونەریی نەزانین، چونکە بەرهەمی ئەزموونی هونەرمەند و توێژێنەوەی ئەکادیمی هونەریی نین؟ 
بۆچوونە دژبەیەکەکان دەست پێدەکەن
بەرلە گەشەسەندنی زیرەکیی دەستکرد کەس کێشەی لەگەڵ هونەر و نا هونەربوونی نیگارکێشانی نەریتیدا نەبووە، تەنها کێشە لەگەڵ ئامانجەکانیان هەبووە، بەڵام دوای سەرهەڵدانی (AI) گومان دەکەوێتە سەر پێگە و هونەربوونیشیان، لەم نێوانەشدا پەرچەکردار دروست دەبێت و هونەرمەندانی نیگارکێش و تەنانەت بەشێک لە هونەرمەندانی هاوچەرخیش گومان دەخەنەوە سەر دەرهاویشتەکانی زیرەکیی دەستکرد و ئەوەی بەرهەمی دەهێنێت بە هونەری نازانن. 
لێرەوە بۆچوونە دژبەیەکەکان دەستپێدەکەن، بە بڕوای من زۆر قورسە بتوانین بڕیاری ئەوە بدەین ئەوەی کە بە زیرەکیی دەستکرد دەکرێت بڵێین هونەر نییە، لەبەرئەوەی ستاندارد و پێوەرە هونەرییەکانی (AI) بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش بەرزن، لە رووی داڕشتن و هاوسەنگی و ئەناتۆمی و پێرسپێکتیڤ و هەموو لایەنە هونەرییەکانییەوە تەواو ورد و دەقیقن، هەروەها خێران لە دەستپێڕاگەیشتن و خوڵقاندن.
خاڵی نادڵنیایی ئێمە بۆ زیرەکیی دەستکرد تەنها ئەوەیە پێوەی هیلاک نابین و بە ئاسانی کارەکە بەدەست دێت، تەنانەت بۆ کەسێک کە هونەرمەندیش نەبێت، دەتوانێت کاری هونەریی پێ بکات، ئەمەش دووڕیانێک بۆ هونەرمەندان دروست دەکات، کە تاکایەتی و لێهاتوویی و رۆڵی ئەوان لە پڕۆسەی داهێناندا تێکدەدات.
 لێرەدا بە دیاریکراوی کێشە سەرەکییەکە سەرهەڵدەدات، کاتێک كەسایەتی هونەرمەند دەكەوێتە ژێر پرسیار و گومانەوە، واتا زیرەکیی دەستکرد كێشە بۆ خودی هونەرمەند دروست دەكات نەک کاری هونەری، هونەرمەند وەزیفە و تاکایەتی لەدەست دەدات، نەک کاری هونەری لەناو بچێت و کەمببێتەوە. 
سەردەمی مردنی هونەرمەند
بە پێچەوانەوە لە سەردەمی زیرەکیی دەستکرددا کاری هونەریی یەکجار زۆر دەبێت، هێندە زۆر تا رادەی خوێنبەربوون، بەڵام ئامادەیی هونەرمەند کەم دەبێتەوە، هێندە کەم تا رادەی لەناوچوون، بە جۆرێک کە کاری هونەری بێ هونەرمەندیش دەتوانرێت بەدی بهێنرێت.
دەتوانم بڵێم بە لەدایکبوونی زیرەکیی دەستکرد، سەردەمی مردنی هونەرمەند هاوشێوەی مردنی نووسەر بە شێوەیەکی سەرەتایی دەست پێدەکات، بەتایبەتی هونەرمەندانی پیشەگەر و ئەکادیمی، بۆیە باشترە بپرسین دوای زیرەکیی دەستکرد بەکێ بڵێن هونەرمەند؟ هونەرمەندی راستەقینە کێیە؟ هونەری راستەقینە چییە لەبەرامبەر هێزی زیرەکیی دەستکرددا؟ بە باوەڕی من بۆ پاراستنی پێگە و تاکایەتی خۆیان و تێپەڕاندنی قەیرانی رەسەنایەتی هونەرمەندان دەبێ ئیلهام لە جیهانی ناوەوەیان وەربگرن، هونەرێک پێشکەش بکەن کە رەگوڕیشەی لە بیرۆکەکاندا هەیە، نەک تەنها تەکنیکێک کە لە بەرامبەریاندا دووبارەکردنەوەیەکی زۆر بەرزی (AI) ئامادەیە. 
بیرۆکە هەمەچەشنەکان جیاوازیی دروستدەکەن
رەنگە (AI) لە گەیاندنی واقیعە دەرەکییەکان و توێکڵی دەرەوەی ژیان سەرکەوتوو بێت، بەڵام قووڵی، رەسەنایەتی، هەست، لوغز، ئازار، غەریزە، خۆشی، ناخۆشی، خۆڕاگری مرۆڤی نییە و ناگاتە ناواخنەکەی، هێشتا ناواخن ماوەتەوە بۆ هونەرمەند تا پارێزگاریی لێبکات و بیکاتە رێڕەوێک بۆ گەڕان بە دوای ئەزموون و روانگە ئاڵۆزەکانی مرۆڤدا، کە بەمەش هونەرمەند سنووری تەنها چێژێکی جوانکاری و تەکنیکی لە بەرامبەر زیرەکیی دەستکردا تێدەپەڕێنێت و هونەرێکی نائاسایی پێشکەش دەکات، نەک هەر ئەوەندە، بەڵکو دەتوانێت خودی (AI) بکاتەوە بە میدیۆمێک هاوتەریب لەگەڵ میدیۆمەکانی تری وەک: ڤیدیۆ، فۆتۆ، پێڕفۆڕمانس، ئینستلەیشن، پەیکەر، تابلۆ، نیگارکێشان و بەکاری بهێنێت، چونکە لە بنەڕەتدا هەموو میدیۆمەکان هاوتای یەکترن لە کاری هونەریدا. ئەوە هونەرمەندەکانن بە بیرکردنەوە و تێڕامان و بیرۆکە هەمەچەشنەکانیان جیاوازییەکان دروست دەکەن، لەم رووەوە هونەرمەندان پێویستە لەگەڵ پرسیارە فرەلایەنەکاندا بجەنگن سەبارەت بە بارودۆخی مرۆڤ، هەوڵ بدەن دەوڵەمەندیی ئەزموونی مرۆڤ لە رێگای میدیا جۆراوجۆرەکانەوە پیشان بدەن. 
لەم کۆنتێکستەدا سودوەرگرتن لە زیرەکیی دەستکرد رۆڵی هونەرمەند کەم ناکاتەوە، بەڵکو پێناسەی دەکاتەوە، چونکە بەناو یەکتربڕینی هۆشیاریی مرۆڤ و داهێنانی تەکنۆلۆجیادا دەڕۆن بۆ دروستکردنی بەرهەمی هونەریی مانادار و کاریگەر و رەسەنتر.
هەوڵە هونەرییەکانی کیس ئارنات
پرسی رەسەنایەتی هونەر و هونەرمەند، پرسێکی نوێ نییە، بەڵکو بە درێژایی مێژوو هەبووە، لەم چوارچێوەیەشدا تێڕوانینە هونەرییەکانی هونەرمەندی بەریتانی کیس ئارنات (Keith Arnatt) دەخەمەڕوو کە زیاتر لە نیو سەدە بەرلە ئەمڕۆ لە کارەکانیدا ئەم پرسەی بە دیدێکی تەواو سەردەمییانە ورووژاندووە کە بۆ دۆخی ئێستامان زۆر بە باشی کاردەکات، ئارنات یەکێکە لە کەسایەتییە سەرەکییەکانی هونەری چەمکیی (Conceptual Art) کارەکانی لە دەوروبەری ساڵی 1970، لە قۆناغی لوتکەی ئەو بزووتنەوەیەدا بوو. هەوڵە هونەرییەکانی زۆرجار لەسەر بنەمای دەق و وێنە باس لە بارودۆخە بنەڕەتییەکانی هونەر و چۆنێتی پێشکەشکردنی دەکەن، لە زۆرێکیاندا پێگەی خۆی و پێویستی هونەریی خستە ژێر پرسیارەوە. لەوانە: (من هونەرمەندێکی راستەقینەم) نموونەی کارێکی هونەریی چەمکییە، لە ساڵی 1972دا دروستکراوە، پێکهاتووە لە زنجیرەیەک وێنەی هونەرمەند کە لەبەردەم شتە جۆراوجۆرەکاندا وەستاوە و دروشمی «من هونەرمەندێکی راستەقینەم» لەسەریان نووسراوە. 
کەلوپەلەکان لە دیوارێکی خشتەوە دەستپێدەکات تا دەگاتە پەرژینێکی دار و کۆمەڵێک خۆڵ، لە یەکەم نیگادا رەنگە کارە هونەرییەکە راستەوخۆ و نزیک لە کۆمیدی دەربکەوێت، بەڵام لە بنەڕەتدا قووڵ دەبێتەوە لە سروشتی هونەر و ناسنامەی هونەریی و پەیوەندیی نێوان هونەرمەند و کارەکانی، کە ئەویش بە پێناسەی خۆی وەک هونەرمەندێک، جەخت لەو تێڕوانینە دەکاتەوە کە هونەرمەندبوون مانای چییە؟ 
زمان رۆڵی چارەنووسساز دەگێڕێت
ئارنات رووبەڕووی چەند پرسیارێکمان دەکاتەوە کە: چ شتێک کەسێک وەک هونەرمەندێک دەناسێنێت؟ چی پێناسەی رەسەنایەتیی هونەری دەکات؟ هەڵبژاردنی ئەو شتانەی کە (ئارنات) خۆی لە بەرامبەردا جێگیر دەکات گرنگە، چونکە ئەم شتە ئاساییانە، زۆرجار چاوپۆشییان لێدەکرێت، بەڵام لای ئارنات وەک دژایەتییەک کاردەکەن لە بەرامبەر ئەو گەورەیی و عیرفانییەی کە بە شێوەیەکی نەریتی و فانتازی پەیوەست کراوە بە هونەرەوە.
 ئارنات، ئاڵنگاری ئەو بیرۆکەیە دەکات کە دەبێت هونەر لە کەرەستەی دەگمەن یان تایبەتەوە دروست بکرێت و بە کاڵا بکرێت، پێشنیازی ئەوەش دەکات کە هونەر دەتوانێت لە کەرەستەی ئاساییەوە و بە کردەی قووڵ و داهێنەرانە بە سەرمەشقی بیرۆکە و چەمک سەرهەڵبدات، لەم میانەیەدا بەرهەمی (من هونەرمەندێکی راستەقینەم) وەک گەڕان و بیرکردنەوە بۆ پرسیارە بنەڕەتییەکانی هونەر و ناسنامەی هونەری لە دوای پەرەسەندنە تەکنۆلۆجییەکانی ئەوکات دروست بوو، کە بیرۆکە یان چەمکی پشت کارەکە لە پێش نیگەرانییە جوانکارییە نەریتییەکانەوەیە. 
زمان لێرەدا رۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕێت، بەو پێیەی لێدوانەکە هەم دەبێتە بابەت و هەم جەوهەری کارە هونەرییەکە.