قوربانیدان لەپێناوی ناتۆ و سیستمی نوێی جیهانیدا

ریتشارد بلاك
و: ئیسماعیل کوردە

ئەمریکا زیادەڕۆیی لە فراوانكردنەوەی قەڵەمڕەویەكەی دەكات، زیاد لە تواناو هێزی خۆمان فراوان دەبینەوە، ئەگەر سەیری سەركێشییەكانمان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بكەیت، دەبینیت كە باردۆخەكە بۆ هەیبەتی ئەمریكا بەتایبەتیش بۆ سوپا و هێزی ئەمریكا وەك كارەساتێك وایە. لەلایەكی دیكەوە ئەگەر ئەمریكا گوشاری نەخستبایە سەر ناتۆ تا بەشێوەیەكی دوژمنكارانە بەرەو خۆرهەڵات بجوڵێت، جەنگی ئۆكرانیا رووی نەدەدا. ئەگەر بۆ ساڵی   2014 ش بگەڕێینەوە، دەبینین ئاژانسی هەواڵگری ئەمریكا و هەواڵگری بەریتانیا MI6 پلانی كودەتایەكیان داڕشت‌ و حكومەتی شەرعی ئۆكرانیایان روخاند، مەبەستم لە روخاندنی حكومەتی سەرۆك «یانوكۆفیتش»ە، كە لەرێگەی هەڵبژاردنێكی ئازاد و دادپەروەرانەوە هاتبووە سەر دەسەڵات، بەڵام ئاژانسی هەواڵگری ئەمریكا و هەواڵگری بەریتانیا MI، حكومەتەكەیان روخاند و حكومەتێكی»لیبۆكیان-بوكەڵەیان» لەجیاتی جێگیركرد. 

دژایەتییکردنی ئۆکرانییە روسەکان
لەوكاتدا ئەو حكومەتە لە بەرامبەر 30 %ی ئۆكرانییە روس زمانەكان، كە زمانی دایكیان بوو،  زۆر دوژمنكارانە هەڵسوكەوتی كرد. بەهۆی ئەمەشەوە لەو ناوچانەی زۆرینە روس بوون وەك نیمچە دورگەی كریمیاو ناوچەی دۆنباس سەربەخۆی راگەیەنرا، چونكە ئەوان رازی نەبوون ئەو ئەنجومەنە سەربازییە حوكمیان بكەن كە لە كێیڤی پایتەخت دەسەڵاتیان گرتبووە دەست. كەواتە ئەگەر ئەو كودەتایە رووی نەدابایە، ئەو جەنگەی ئێستاش هەڵنەدەگیرسا. لەكاتێكدا هەموو دەزانین كە رێكەوتنەكانی مینسك كرابوو، رێكەوتنەكەش بۆ ئەوە بوو هەندێك سەربەخۆی بە كۆمارەكانی دونباس بدرێت‌ و جەنگەكەش هێور ببێتەوە، بەڵام ئۆكرانیا رێكەوتنەكانی مینسكی جێبەجێ نەكرد و بەپێچەوانەشەوە شەڕێكی قورسی دژ بە دانیشتوانە روس زمانەكانی سەر سنوری روسیا دەستپێكرد. بەگشتیش  ئەو كات 14000 كەس بوونە قوربانی، لێرەدا ناتوانم ژمارەی كوژراوانی ئۆكرانیی ‌و روسەكان بەوردی دیار بكەم، بەڵام كێشەكە زۆر جددی بوو. 

پێشنیازەکەی پوتین
لەكۆتایی ساڵی 2021یشدا سەرۆك پوتین‌ و سێرگی لاڤرۆڤ پیشنیازێكی نوسراویان بۆ ئاشتیی ‌و هێوركردنەوەی دۆخەكە لە خۆرهەڵاتی ئەوروپا پێشكەش  بە ناتۆ كرد، بەڵام « پێشنیازەكان» لەلایەن ناتۆوە پشتگوێخران. چونكە لە بنەڕەتدا ناتۆ دەیویست روسیا بخاتە ناو تەڵەكەوەو ناچار بە شەڕكردنیان كرد، بەو شێوەیە روسەكان جگە لە شەڕ هیچ بژاردەیەكی دیكەیان نەبوو. چونكە روسیا نەدەبوو رێگە بە فراوانكردنی ناتۆ بۆ سەر سنوورەكانی بدات. بەو شێوەیە سەرۆك پوتین بەنابەدڵییەكی زۆرەوە بڕیاری هێرشەكردنی دا. دەشیدەویست ئەو بڕیارە دوابخات، تا بەفر لە ئۆكرانیا دەتوێتەوە، چونكە خاكی ئۆكرانیا تەڕوتوش‌و قوڕو زێلاق بوو، بۆ تانكەكانیش سەخت بوو بتوانن ئامانجەكانیان بەدەستبێنن. لەگەڵ ئەوەشدا «سەرۆك پوتین» بڕیاری سەركێشیەكەی دا. 

بڕیاردانی جەنگ
پوتین بەردەوام هەوڵی رێكەوتنی ئاشتی لەگەڵ ناتۆ دابوون، بەڵام هەوڵەكانی پشتگوێخرابوون. دەشیزانی كە بۆ جەنگەكە رایدەكێشن‌ و مەبەستیان ئەوەیە. ئەوان «ناتۆ» ئەمەیان دەویست تاوەكو جەنگێكی خوێناوی لە نێوان ئۆكرانیا و روسیا هەڵبگیرسێت. ئێستاش لەگەڵ دەستپێكردنەكەدا راستییەكانی پشتی جەنگەكە بەدەردەكەون. ئێستاش كە ئەو هیستریا گەورەیە دروستكراوە، بۆتە هۆی ماڵوێرانی. یەكێك لە هۆكارەكانی ئەو ناسەقامگیریەی ئەمڕۆ، بوونی كەسانی هاوڕەگەزخواز بوو كە بە دەنگێگی بەرز قسە دەكەن‌ و لەپشتی ئەو رووداوانەوەن، بەڵام ئەمریكییەكان لە پاشئاخنی ئەو رووداوانە تێناگەن، كە وای لە روسیا كرد ناچار بێت ئەو جەنگە بكات. ئێستاش دەبینین كە هێزەكانی روسیا لە دۆنباس سەركەوتنی گەورەیان بەدەستهێناوەو وەك ئەوە وایە روسیا لە جەنگەكە براوە بووبێت، بەڵام هێشتا روسیا شەڕی زۆری لە بەردەمدا ماوە، پێشدەچێت سوپای ئۆكرانیا لە ناوچەی دۆنباس رووی لە شكست بێت. بارودۆخەكەش یەكلایكەرەوەیە و ئەوان روو لە پاشەكشەن. بەڵام ئەوەش روون نییە لەكاتی كشانەوەدا سوپای ئۆكرانیا لە كوێ دەگیرسێتەوەو بەرگری راستەقینە دەكەن.

ئەگەر روسیا لە جەنگەكە سەركەوتوو بێت
 «ئەگەر روسیا لە جەنگەكە سەركەوتوو بێت» ئەمە ئەو بۆچوونەیە كە لەناكاو لە رۆژنامەكانی «نیۆیۆرك تایمز»‌و «واشنتۆن پۆست»‌و ئێستاش لە «وول ستریت ژۆرناڵ» هەستی پێدەكرێت‌ و دەگوترێت ناتۆ چۆتە نێو سەركێشیەكی زۆر مەترسیدارەوە. بەشێوەیەكی سروشتیش ناتۆ تەنها ئاژانسێكی پاشكۆی ئەمریكایە و بەبێ فەرمانی ئەمریكا هیچ جوڵەیەك ناكات، لەبەر ئەو هۆكارەشە ئێستا ئەو هەستە لەناكاوەمان لا دروست بووە: ساتێك بوەستە، هەر ئەوە نییە كە «ناتۆ» جەنگەكە لەبەرامبەر روسیادا دەدۆڕێنێت، یان نا، بەڵكو دەبینین ئەوانەی بانگەشە بۆ جەنگەكە دەكەن شڵەژاون، تا ئەو رادەیەی خەریكە پەنا دەبەنە بەر بیرۆكەی بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی‌ و بڵاوەپێكردنی هێزی ناتۆ لەسەر زەمین. لەو باوەڕەشدان ئەمە لەپێناو ویژدانیاندا دەكەن. من هەرگیز لەگەڵ بۆچوونی «نیۆیۆرك تایمز»‌و بەشێوەیەكی گشتی لەگەڵ رای «واشنتۆن پۆست»دا نیم، بەڵام ئێستا لەو خاڵەدا لەگەڵیاندا هاوڕام، كە دەڵێن مەترسی روودانی هەڵەیەكی وا ئەگەرێكی گەورەیە و لە ئاراشدایە. 

جەنگی ئەتۆمی
هەڕەشەی هەڵگیرسانی جەنگێكی وێرانكەر لەنێوان دوو بەهێزترین هێزی خاوەن چەكی ئەتۆمی لەجیهاندا، بێگومان وێرانكەرە، هەر كەسێك ئەگەر شێت نەبێت بیر لەوە ناكاتەوە دۆخەكە بەرەو رۆخی هەڵدێران بەرێت، بەبێ ئەوەی پرسیار لەخۆی بكات كە دەكەوێتە خوارەوەو هەمووانیش لەگەڵ خۆی دەبات. بۆیە لەو خاڵەدا میدیا خۆرئاواییەكان هەندێك بە عەقڵانی بیر دەكەنەوە، بەڕای من ئەوەش كارێكی زۆر ئەرێنیە. لەو باوەڕەشدام ئەگەر ئەمریکا تەنها بە «زیلینیسكی» بڵێت ئێستا كاتی ئاشتیە، بێگومان ئاشتی بەرقەرار دەبێت، دۆخەكەش بەو شێوەیە ئاسانە. راستە زیلینسكی بۆچوون‌ و رای خۆی هەیە، بەڵام دەزانین ئەو پیاوەش كە لەگەڵ هەندێك لە هاوڕەگەزخواز  و ئەو ژنانە هەڵدەپەڕی كە پێڵاوی پاژنە بەرزیان لەبەر بوو، ئەو ئادەمیزادێكی جددی ‌و ڕژد نییە، ئەو تەنهاو تەنها دروستكراوی میدیای خۆرئاواییە، بۆیە كاتێك رێنمایی ئەوەی پێدەگات كە ئێستا كاتی ئاشتیە، ئەوە دەكات كە فەرمانی پێدەكرێت، چونكە ئەگەر ئەوە نەكات كارێكی خراپی بەسەردێت. بەهەرحاڵ پێموایە بارودۆخەكە هەر روون دەبێتەوە‌و ئاشكرا دەبێت. 

روسیا یەکێتیی سۆڤیەت نییە
بەو هیوایەم بۆچوونێكی نوێ بێتە ئاراوەو لەوە تێبگەین كە ئەو هەڵسوكەوتە دوژمنكارانەیەی لەبەرامبەر جیهاندا گرتومانەتەبەر، لەگەڵ رێباز و سیاسەتی پێشوترمان نایەتەوە، مەبەستمە بڵێم هەندێك كەس لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا كۆك نین، بەڵام من پێموایە لە هەڵسوكەوتمان لەگەڵ بارودۆخەكانی رابردوودا هاوسەنگتر بووین. راستە لە سەردەمی یەكێتیی سۆڤیەتدا نیگەرانی زۆر لەنێوان هەردوو لامان هەبوو، بێگومان شتی زۆریش هەبوون، لەو رۆژگارەدا كە پەیوەندیان بە یەكێتی سۆڤیەتەوە هەبووەو بۆمن جێگەی رەخنە لێگرتن بوون. بەڵام دەبێ بزانین كە روسیا یەكێتی سۆڤیەت نییە، روسیا وڵاتێكی تەواو جیاوازە. یەكێتی سۆڤیەت بە فەرمی وڵاتێكی بێ باوەڕ بوو، بەڵام روسیا ئەمڕۆ بۆتە یەكێك لەو نەتەوانەی زۆر بە توندی وابەستەی مەسیحیەتە، بەهێزەوە پابەندی بەها ئەخلاقی ‌و خێزانییەكانە و رێز لە هاوسەرگیری دەگرێت، ئەمانەش ئەو بەهایانەن كە خەریكە لە شارستانیەتی خۆرئاواییدا لەبار دەچن، بەڵام لە روسیادا دەرسكێن. لەو باوەڕەشدام ئەو هێزە خودییە رۆڵێكی زۆر لە شێوازی مامەڵەكردنی روسەكان لەگەڵ ئەو جەنگەدا دەگێرێت. ئەوان دەزانن ئەو جەنگە ئەركێكی ئەخلاقییە، بۆیەش نایانەوێت ملكەچی هەندێك رێكخراو بن لە برۆكسل، كە خەریكی داتاشینی مەرجەكانی كۆچبەرین، یان ئەو سیاسەتانە دادەڕێژن پەیوەستن بە هاوسەرگیریی ‌و ئەو شتە ناسروشتیانەی خەڵك لەكاتی هاوسەرگیركردندا پیادەی دەكەن، بەڵام ئەمە لەلایەن روسەكان جێگەی قبوڵ كردن نییە، روسەكان نەریتێكی لۆژیكی تەندروستیان هەیە ‌و خاوەن رەوشتێكی باشن، بۆیە ئەم جۆرە بابەتانە رەتدەكەنەوە.

دەرەنجام
 وەك دەزانن من وڵاتەكەم خۆش دەوێت ‌و لەپێناویشیدا جەنگاوم، برینداریش بووم، ئەوەندەش بە برینداری مامەوە تا لەبەر گەرمای خۆری ڤێتنام لەهۆش خۆم چووم. بابەتەكە پەیوەندی بەوە نییە كە من كەسێكی چەپم، من كۆماریم، كۆماریەكی زۆر محافزكاریشم، بەڵام هەرگیز لەگەڵ سیاسەتەكانی وەزارەتی دەرەوەدا كۆك نیم، من ئامادەم تا رادەی مردن بڕۆم‌ و بەرگری لە وڵاتەكەم بكەم، بەڵام ئەو بابەتە پەیوەندی بە وڵاتەكەمەوە نییە، پەیوەندی بە روسیاوە هەیە، بۆیە ئەوە روسەكانن تا مردن ئامادەن بەرگری لە وڵاتەكەیان بكەن، ئەگەر هاووڵاتییەكی روسیا بومایە دەمگوت بەڵێ، باشە ئێمە لەسەر سنوورەكانمان روبەرووی هەڕەشەیەكی گەورە بوینەتەوە، بۆیە شەڕ دەكەم، من رێز لەوە دەگرم، رێگەم بدە بڵێم دڵم بۆ هەر سەربازێكی ئۆكرانی، یان خەڵكانی سیڤیل ژان دەكات، كە دەبینم دەكوژرێن، هەروەك دڵم بۆ هەر سەبازێكی روس‌ و خەڵكی سڤیل ژان دەكات كە دەكوژرێن، ناتواتم لێرەدا بۆت باس بكەم كاتێك وێنەی روس‌ و ئۆكرانییەكان بەو شێوە دەبینم، چەندجار ئازارم چەشتووە، نامەوێ بیانبینم كە دەمرن. ئەوە ئۆكرانییەكانن كە دەیانبینم لەپێناو سەركەوتنی سیستمی نوێی جیهانی یەك جەمسەر‌و سەركەوتنی ناتۆدا دەمرن، نەك لە پێناو خەڵكدا، ئۆكرانییەكان لەپێناو ئۆكرانیادا نامرن، ئەوان لەپێناو ناتۆدا دەمرن، لەپێناو سیستمی نوێی جیهانی یەك جەمسەردا دەمرن، بەڵام روسەكان لەپێناو روسیادا دەمرن.

سەرچاوە: اخبار مۆسكۆ