بۆ جیهان لە ئەڵمانیا و ژاپۆن بترسێت؟

 ئا: تاراشێخ عوسمان 

لە دوای هەڵگیرسانی جەنگ لە نێوان روسیا و ئۆكرانیادا، ئەڵمانیا و ژاپۆن كە دۆڕاوی جەنگی دووەمی جیهانیی بوون، كەوتنە بەهێزكردنی توانا سەربازییەكانیان و بودجەی بەرگرییان زیاتر كرد. ئەم  هەنگاوەشیان مەترسییەكی هێناوەتە ئاراوە سەبارەت بە كاریگەریی بەهێزبوونەوەی ئەو وڵاتانە، چونکە هێشتا  زۆربەی دانیشتوانی جیهان بە تەواوی جەنگی دووەمی جیهانییان لە بیرنەكردووە كە بە خوێناویترین جەنگی مێژووی هاوچەرخ دادەنرێت.

وڵاتانی میحوەر دوای جەنگی دووەمی جیهان 
بەر لەوەی باسی ژاپۆن و ئەڵمانیا بكەین، دەگەڕێینەوە بۆ پێشووتر و بە دیاریكراویش دوای جەنگی دووەمی جیهانیی و سەركەوتنی هاوپەیمانان لە ساڵی 1945 دا، كاتێك هێزەكانی هاوپەیمانان بۆ ماوەی چەند ساڵێك ئەڵمانیا و ژاپۆنییان داگیر کرد، ئەو دوو وڵاتە قایل بوون دووبارە دەستورەكانیان بنووسنەوە بە مەبەستی سنوورداركردنی توانا سەربازییەكانیان لە داهاتوودا، ئامانجەكەش ئەوە بوو رێگریی لە ئەڵمانیا و ژاپۆن بكرێت تا نەبنە دوو هێزی داگیركەر لە هەر شەڕێكدا كە لە داهاتوودا بەرپا دەبێت.
ژاپۆن و هەژموونی ئەمریكا
 لە مادەی نۆی دەستوری نوێی ژاپۆندا هاتووە كە ئەو وڵاتە، دەبێتە وڵاتێكی ئاشتیخواز و هەرگیز هێزی  ئاسمانی و وشكانی و دەریایی پڕچەك ناكات، بەڵام كاتێك ئەمریكا كۆتایی بە داگیركاری ژاپۆن هێنا، ئیدی ئەو وڵاتە بووە وڵاتێكی لە چەك داماڵڕاو، بێ هێزێكی بەرگریی تۆكمە لەبەردەم هەر دوژمنكارییەك كە رەنگە دراوسێ شیوعییەكانی وەك  چین یان روسیا  لە دژی بیکەن، هەروەها لەبەرئەوەی ئەمریكا، ژاپۆنی خستبووە ژێر  هەژموونی خۆیەوە، بۆیە نەیدەویست ببێتە پاروویەكی چەوری شیوعییەكان بە تایبەت یەكێتیی سۆڤییەت كە بەهێزترین جەمسەری جیهان بوو لەبەرامبەر ئەمریكای سەرمایەداریدا، یان چین كە رەنگە تۆڵەی ئەوە بكاتەوە كە ژاپۆن لە جەنگی دووەمی جیهانیی بەشێكی زۆری خاكەكەی داگیر كردبوو.
لە ساڵی 1945 ژاپۆن هێزێكی بەرگریی بچووكی ناوخۆیی پێكهێنا و دوای شەش ساڵ، ئەو وڵاتە رێكەوتننامەیەكی لەگەڵ ئەمریكا ئیمزا كرد و بەپێی ئەو رێكەوتنەش ئەمریكا چەند بنكەیەكی سەربازیی لە ژاپۆندا هێشتەوە بە ئامانجی پاراستنی لە ئەگەری هەر هێرشێكی دەرەكی، هەروەها سنورێكی گریمانەیی بۆ بودجەی بەرگریی بە رێژەی(1%) لە كۆی داهاتی نەتەوە دانرا، هەر بە پێی ئەو رێكەوتنە بەرهەمهێنانی هەموو جۆرە چەكێكی ئەتۆمی و لە ژاپۆن قەدەغەكرا و  هەروەها بە خاڵەكانی ئەو رێكەوتنە ژاپۆن ناچاركرا  هەوڵ نەدات ئەو چەكەی هەبێت رێگەش نەدات لە دەرەوە بهێنرێت.
ئەڵمانیا و ناتۆ
بە پێی دەستوری نوێی ساڵی 1949ی ئەڵمانیا، هێزی چەكداریی بۆ بەرگریی ناوخۆیی بەكاردێت، لەگەڵ تاوسەندنی جەنگی ساردیش، جارێكی تر ئەو وڵاتە بە جۆرێك ململانێی جیاوازەوە گەڕایەوە بۆ هێڵی روبەڕووبوونەوە و لە ساڵی 1955دا رێگە درا بە ئەڵمانیای خۆرئاوا (كە هاوپەیمانی ئەمریكا و خۆرئاوا) بوو، هێزێكی سەربازیی دروستبكات و ببێتە ئەندام لە هاوپەیمانێتی باكووری ئەتڵەسیی (ناتۆ).
ئیدی سوپای ئەڵمانیای نوێ گەیشتە نیو ملیۆن سەرباز، بەڵام دوای یەكگرتنەوەی هەردوو ئەڵمانیای خۆرئاوا و خۆرهەڵات، دیسان ژمارەی سەربازانی وڵاتەكە كەمكرانەوە بۆ 185 هەزار سەرباز لە كاتێكدا پێش كۆتایی جەنگی دووەمی جیهانی خاوەنی 17 ملیۆن سەرباز بوو.
ئێستا  ئەڵمانیا و ژاپۆن  تێڕوانینێكی جیاوازیان هەیە بۆ جیهان و وەك سەردەمی جەنگی دووەمی جیهان و دوای ئەو سەردەمە نابینن، چونكە ئێستا ئاڵنگارییە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەكان زیاتر بووە و ئەوەش بووەتە هۆی  گۆڕینی  سیاسەتەكەیان و بیر لە گەشەپێدانی هێزی سەربازییان دەكەنەوە.
ژاپۆن و زیادكردنی بودجەی سەربازیی 
لە كۆتایی مانگی ئایاری ئەمساڵ حكومەتی ژاپۆن پێشنیازی كرد بودجەی بەرگری وڵاتەكە بكرێتە زیاترلە 100 ملیار دۆلاری ئەمریكیی یان (2 %)ی كۆی داهاتی ناوخۆیی، ئەم هەنگاوەش وەك مەترسییەكی گەورە دەبینرێت.
كەواتە بۆچی ژاپۆن ئەو بڕیارەی داوە؟ بە پێی حكومەتی ژاپۆن بێت، ئەم بڕیارە پەیوەستە بە ململانێ و جەنگی ئۆكرانیاوە، هەروەها رەنگدانەوەی ئەو هەموو گوشارە هەرێمییەشە كە لەلایەن هەریەك لە چین و كۆریای باشوور روسیاوە لەسەرێتی، بەرپرسانی بەرگریی ئەو وڵاتەش دەڵێن: مەبەست لە زیادكردنی بودجەی بەرگریی، بەخشینی هێزی زیاترە بە ژاپۆن بۆ روبەڕووبوونەوەی هەر دوژمنكارییەكی هەرێمایەتی.
لە راستیشدا ئەمریكا گوشار دەخاتە سەر ژاپۆن بۆ زیادكردنی بودجەی بەرگریی بە مەبەستی دابەشكردنی رۆڵی ئاسایشپارێزی لە ناوچەی ئاسیا و ئۆقیانووسی ئارام، ئەم زیادكردنەش هاوسەنگە لەگەڵ خەرجییە سەربازییەكانی وڵاتانی دیكەی سەر بە ناتۆ و وا لە ژاپۆن دەكات لە پێگەی هاوپەیمانێكی راستەقینەدا بێت نەك پاشكۆی ئەمریكابێت  لە ناوچەكەدا.
 دەبێت جیهان لەم هەنگاوەی ژاپۆن نیگەران بێت؟
ژاپۆن تەنها بە قسە باسی ئاشتیخوازی كردووە، چونكە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە ئەو وڵاتە بەردەوام خۆی پڕچەك كردووە، بەڵام ئەوەی جیهانی نیگەران كردووە دوو هێندەكردنی خەرجییەكانی بواری بەرگرییە. ئەم هەنگاوانە مەترسیی ئەوەیان لێدەكرێت ژاپۆن لە بری ئەمریكا بكەوێتە جەنگ و ململانێ لە ناوچەكەدا، هەروەها سیاسەتی دەرەوەی ژاپۆن لە سیاسەتی  وڵاتێكی زلهێز دەچێت، چونكە خەرجییە سەربازییەكانی ئەو وڵاتە بەرزترین خەرجییە لە جیهاندا و ئەگەر ئەو خەرجییانەش بكاتە دوو هێندە وەك پێشنیاركراوە، ئەوا دەبێتە دووەمین خەرجیی سەربازیی لەسەر رووی زەوی، جگە لەوەش هێزەكانی ژاپۆن بنكەی هەمیشەییان داناوە لە ناوچە دوورەكانی وەك ئەفریقیا، هەروەها وەزارەتی بەرگریی ژاپۆن مادەی لۆجیستی بۆ هێزەكانی ئۆكرانیا دابین دەكات  كە لە دژی سوپای روسیا دەجەنگن.
 هەرچەندە زۆربەی ژاپۆنییەكان دژی ئەو هەنگاوانەی حكومەتی وڵاتەكەیانن و شانازیی بەوەوە دەكەن وڵاتەكەیان دووربووە لە جەنگ و ئاشتیخواز بووە، بەڵام ئەوان دەڵێن  بەو هەنگاوانەی كە حكومەت دەیانێت، دەگەڕێتەوە بۆ دووبارەكردنەوەی مێژووە داگیركارییەكەی و رەنگە بە قووڵكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا ژاپۆن بگلێتە ناو ململانێ دەرەكییەكانەوە.
ئەڵمانیا و گۆڕانكارییەكی بێ پێشینە  
 لە كۆتایی مانگی شوباتی ئەمساڵ، ئۆلاڤ شۆلتزی راوێژكاری ئەڵمانیا زیادكردنی بودجەی بەرگریی وڵاتەكەی لە(1.3%)ەوەبۆ(2%)ی كۆی داهاتی نەتەوەیی  ئاشكرا كرد، ئەمەش دیارترین گۆڕانكارییە لە سیاسەتی ئەڵمانیادا، كە هێرشەكانی روسیا بۆ سەرئۆكرانیا وروژاندی.
وەك  راوێژكارەكەی  ئەڵمانیا ئاماژەی پێداوە، ئەم هەنگاوە لە پێناو زیاتركردنی  وەبەرهێنانە لە بواری ئاسایشی وڵات و پاراستنی بەهاكانی ئازادی و دیموكراسییە.
 ئەڵمانیا پێشتر نەیدەویست ببێتە هێزێكی سەربازیی گەورە بە هۆی رابردووە نازیییەكەیەوە ، ئێستا خۆی پابەندكردووە بە زیادكردنی خەرجییە سەربازییەكانیەوە و  بڕیاریداوە ساڵانە (2%) ی داهاتی ناوخۆی بۆ پڕچەككردن و گەشەپێدانی سوپا خەرج بكات. نەك هەرئەوەندە، بەڵكو یەكێك لە سیاسەتە هەمیشەییەكانی خۆشی پێشێلكرد كە بریتی بوو لە نەفرۆشتنی چەك بۆ ناوچەكانی شەڕ و وەك زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا چەكی بۆ ئۆكرانییەكان دابینكرد، هەروەها  هێزە سەربازییەكانیشی بەرەو لیتوانیا و سلۆڤاكیا پێشڕەوییان كرد و هێزی ئاسمانیشی لە رۆمانیا و وڵاتانی بالتیك و دەریای ناوەراست بڵاوكردەوە.
 ئەمە گۆڕانكارییەكی گرنگ بوو، چونكە ئەو وڵاتە زۆر وریا بوو لە  مامەڵەی لەگەڵ وڵاتانی تردا بەتایبەت لەسیاسەتە بەرگرییەكانیاندا و هەمیشە ئەوەی رەتدەكردەوە كە بەشداری پڕۆسە سەربازییەكان بكات یان چەك بنێرێت بۆ ئەو شوێنانەی ململانێیان تێدا هەیە، لە بری ئەوە  بە هەوڵی دبلۆماسیی و ئابووری بەشداری دەكرد، كەچی بە شەو و رۆژێك ئەو بیروڕا بنچینەییانەی سیاسەتی دەرەوەی ئەڵمانیا گۆڕدرا.
پێویستە لە ئەڵمانیا بترسین ؟
لەراستیدا نەخێر، رەخنەی زۆر لە ئەڵمانیا دەگیرێت لە بارەی هێزی سەربازییەوە، دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا هەوڵیدا(ئەنگیلا مێركل)ی راوێژكاری ئەڵمانیا قایل بكات بۆئەوەی خەرجی بەرگریی ئەڵمانیا لە ئەستۆ بگرێت، بەڵام نەیتوانی، چونكە نەك مێركل، بەڵكو زۆربەی حكومەتەكانی پێش ئەویش  دەیانویست خەرجی سەربازیی كەم بكەنەوە، چونكە هەموویان  لەو بڕوایەدان ئەڵمانیا هیچ هەڕەشەیەكی لەسەر نییە. تا ساڵی 2018 ، شتەكان بە جۆرێك تێكچوون تا ئەو رادەیەی هۆشداری درایە ئەڵمانیا كە پابەندییەكانی لە ناو ناتۆدا جێبەجی ناكات و بە راپۆرتێكی رەسمیی باس لە بێ كەڵكی چەك وجبەخانەكانی ئەڵمانیا كرا كە ئەوانیش بریتی بوون لە 6 ژێردەریایی و 39 فرۆكەی جۆری یۆرۆفایتەر و 26 فرۆكەی جۆری تۆرنادۆ و 52  هەلیكۆپتەری هێرشبەری جۆری تایگەر.
شیاوی باسە، هەركاتێك پرسی نوێكردنەوەی سوپای ئەڵمانیا دێتە ئاراوە، راستەوخۆ بە كۆمەڵێك یادەوەری سەردەمی نازیزم وەڵام دەدرێتەوە و پێداگریی دەكرێت  كە ئەو شتانە دووبارە نەكرێتەوە،  بەڵام دوای  جەنگی ئۆكرانیا شتەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هات، ئەڵمانیا دەیەوێت سیستمی سەربازیی نوێبكاتەوە و پسپۆرانی سەربازیش دەڵێن: ئەڵمانیا پێویستی بە زیاتر لە 100ملیار یۆرۆیە بۆئەوەی  هێزی سەربازیی  ئەو وڵاتە ببێتە هێزێكی  نوێ و ئامادە بۆ  هەر ئەگەرێكی چاوەڕواننەكراو .

سەرچاوە :sasa post