ئەگەرەکانی بەردەم عیراق

شرۆڤەی: جەمال ئارێز

وەک چۆن ئەنجامی هەڵبژاردنە پێشوەختەکە بووە بوومەلەرزەیەک و زۆربەی ئەو پلان و  نەخشە سیاسی و  ئیدارییەی ئاوەژووکردەوە کە لە ساڵی 2003 بەدواوە عیراقی لەسەر بنیاتنرابوو، کشانەوەی کتوپڕی نوێنەرانی سەربە رەوتی سەدریش دەبێتە بوومەلەرزەیەکی بەهێز ئەگەر سیاسەتمەدارانی خاوەن بڕیاری ئێستای عیراق بە خوێندنەوەی تان و پۆی سیاسەتی ناوخۆیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتی مامەڵە لەگەڵ دۆخەکەدا نەکەن، چونکە پێناچێت ئیتر عیراقی ئەمڕۆ بەرگەی بوومەلەرزەی سیاسیی زیاتر بگرێت.
رەهەندەکانی دوای کشانەوەی  رەوتی سەدر
گەرچی هێشتا دیارنییە دەستلەکارکێشانەوەی نوێنەرانی ئەو رەوتە سیاسییە بەهێزە مانای کشانەوەی تەواوەتییە لە کۆی پڕۆسەی سیاسی، یاخود تەنها کشانەوەیە لە ئەنجومەنی نوێنەران، بەڵام ئاماژەکان ئەوە دەردەخەن کشانەوەیە لە پڕۆسەی سیاسیی رەسمی، دەنا ئەگەر سەید موقتەدا سەدر بیویستبایە تەنها لە پڕۆسەی پێکهێنانی کابینە و دامەزراوەی نوێ بکشایەتەوە کە بانگەشەی بۆ دەکرد و هاوپەیمانیشی بۆ پێکهێنابوو، ئەوا لە راگەیاندراوەکەدا تەنها ئاماژەی بەوە دەکرد، بەو پێیەی ئێستا بێت، واتە نایەوێت رەوتەکەی وەک هێزێکی ئۆپۆزسیۆن لە ناو ئەنجومەنی نوێنەرانەوە ببێتە چاودێر بەسەر ئەدای حکومەتی ئایندەوە.
کشانەوە لە پڕۆسەی سیاسیی رەسمی (خەباتی پەرلەمانی وەک هێزێکی ئۆپۆزسیۆن) دوو مانای هەیە، یان ئەوەتا ئەو رەوتە دەبێتە ئۆپۆزسیۆنێکی ناڕەسمی و لەڕێی جووڵاندنی شەقام و کەناڵی میدیاییەوە دەبێتە کارتی گوشار لەسەر حکومەت و دامەزراوە دەوڵەتییەکانی ئایندە، یاخود هەر بە تەواوەتی لە کایەی سیاسی (ئەگەر بە شێوەی کاتییش بێت) دوور دەکەوێتەوە و خۆی تەرخان دەکات بۆ کاروباری حەوزەی ئایینی.
هەموو قۆناغەکانی تاقیکردەوە
دیارە رەوتی سەدر لە دوای 2003 وە زۆربەی قۆناغەکانی تاقیکردۆتەوە هەر لە ئۆپۆزسیۆنی چەکدارەوە دژی هێزەکانی ئەمریکا و حکومەتی کاتی عیراق لە سەردەمی کابینەکەی د. ئەیاد عەلاوی تا دەگاتە ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانی لە سەردەمی هەردوو کابینەی ئینتیقالی سەردەمی ئیبراهیم جەعفەری و کابینەکەی یەکەمی نوری مالیکی، لە خولی دووەمی نوری مالیکیشەوە ئەگەرچی کابینە لەلایەن ئەو رەوتەوە پێکنەهێنراوە، بەڵام بۆ رازیکردنی و چەسپاندنی سەقامگیریی بەغدا و ناوماڵی شیعە لە 2010 وە تا 2020 پشکی شێر لە وەزارەت و دەسەڵاتە باڵاکان ئەگەر لە پشکی ئەو رەوتەش نەبووبێت، ئەوا پێویستی بە رەزامەندیی نوێنەرانی ئەو رەوتە و شەخسی سەید موقتەدا هەبووە.
بێدەنگی بە وریاییەوە
هێشتا نە لایەنەکانی هاوپەیمانەکانی  سێقۆڵی هیچیان لە بارەی چۆنێتی کار و هاوپەیمانیی ئایندەوە راگەیاندووە و نە لایەنەکانی هاوپەیمانیی ناو چوارچێوەی هاوئاهەنگیش هیچیان راگەیاندووە و هەردوولا لە قۆناغێکدان کە قۆناغی بێدەنگییەکە بە وریاییەوە ئەوەی عەرەب پێی دەڵێن (هدوء حذر)، چونکە هێشتا بەرچاویان لە هەڵوێستی ئایندەی رەوتی سەدر روون نەبۆتەوە و دیاریش نییە ئاخۆ لەو دام و دەزگایانەی سەید موقتەدا فەرمانی هەڵوەشاندنەوەیانی داوە (گروپی چەکداریی سەرایا ئەلسەلام) ی تێدایە یان نا؟
هەڵوێستێکی دەگمەن لە خۆرهەڵاتدا
رەنگە ئەو هەڵوێستە کتوپڕەی سەید موقتەدا چەندین شیکاریی و شرۆڤە هەڵبگرێت لە چاوی شرۆڤەکارێکی سیاسیی لایەندار، بەڵام ئەگەر بە چاوی شرۆڤەکارێکی بێلایەن بابەتەکە هەڵبسەنگێنرێت، ئەوا لە مێژووی حزبی خۆرهەڵاتیدا دەگمەنە یان هەر رووی نەداوە رەوتێکی سیاسی کە دەنگی زۆرینەی دەنگدەرانی لە هەڵبژاردندا بردبێتەوە، قوربانی بە کورسییەکانی و پڕۆژە سیاسییەکەشی بدات لەبەر ئەوەی چیتر وڵات لە چەقبەستوویی سیاسیدا نەمێنێتەوە و لەجیاتی ناچاربوون بە سازش و سەودا لەسەر پڕۆژەکەی بۆ بەدەستهێنانی دەنگی پێویست بۆ پێکهێنانی کابینە بەو شێوەیەی بڕوای پێی نییە، لە هەشت مانگی دوای هەڵبژاردنەوە ئەوەیان زۆر ئاسانتر بوو بۆ ئەو و رەوتەکەشی، بەڵام نەیکرد، جا ئێمە چەند بڕوامان بەو پێداگریی و سووربوونە هەیە لە سیاسەتدا ئەوە بابەتێکی ترە، بەڵام سەرەنجام قوربانیی بە رەوتەکەی و نوێنەرەکانی دا وەک خۆی رایگەیاندووە لە پێناوی عیراق و کرانەوەی ئەو داخرانە سیاسییەی کە زیاتر لە شەش بۆ حەوت مانگە بەرۆکی عیراقی گرتووە.
ئەگەری دووەم چاوەڕوانکراوترە
بەگوێرەی پێدراوەکان، ئەگەرچی رەوتی سەدر کشاونەتەوە و دەبێت شوێنی ئەو نوێنەرانە بە براوەی دووەمی ئەو بازنانە پڕ بکرێتەوە، بەڵام نەهجی سەدر  کە نەهجی (حکومەتی زۆرینەی نیشتمانییە) هێشتا لەئارادایە بەو پێیەی هەریەکە لە کوتلەی سوننەکان و پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر ئەو بنەمایە بەشداریی هاوپەیمانییە سێقۆڵییەکەیان لەگەڵ رەوتی سەدردا کردبوو و هێشتا ئەوان هەڵوێستی رەسمیی خۆیان رانەگەیاندووە ئاخۆ ئەوانیش دەکشێنەوە یان لەگەڵ سەربەخۆکان و چوارچێوەی هاوئاهەنگی و ی.ن.ک-دا دەکەونە دانوستاندنەوە بۆ پێکهێنانی حکومەتی ئایندە، کە ئەگەری دووەمیان چاوەڕوانکراوترە، بەڵام دیارنییە ئایا ئەوان تاچەند سازش لەسەر ئەو بنەمایە دەکەن کە لەگەڵ سەدر کۆی کردبوونەوە، ئەوەش وا دەخوازێت چوارچێوەی هاوئاهەنگی و لایەنگرانی بنەمای تەوافوق، بەشێوەیەک لە شێوەکان لەگەڵیاندا هاوئاهەنگی رێکبکەون و هەردوولایان کەمێک سازش لەسەر بنەما سەرەکییەکانیان بۆ یەکتریی بکەن.
سەرەنجام
 دیارە هەنگاوێکی لەو جۆرە ئەگەری ئاڵۆزیی و بەریەککەوتن لەگەڵ رەوتی سەدر و لایەنگرەکانیدا کەم دەکاتەوە، ئەگەرنا ئەگەری هەیە پشتگوێخستنی هەموو ئەو بنەمایانەی سەدر لە بانگەشەی هەڵبژاردن و گفتوگۆکانی هەشت مانگی رابردوودا بانگەشەی بۆ دەکرد، دوور نییە کاردانەوەی توندی بەشوێن خۆیدا بهێنێت و لانیکەم عیراق دەگەڕێنێتەوە بۆ قۆناغی (بزووتنەوەی تشرینییەکان).