رۆڵی زمان لە داڕشتنی ناسنامەی تاك و گروپدا

پ. د.عەباس مستەفا عەباس

 زمان پێكهاتەیەكی بنەڕەتییە لە داڕشتنی هەردوو ناسنامەی تاك و گروپ دا.  لەسەر ئاستی تاكەكەسی، ئەو زمانەی مرۆڤ قسەی پێدەكات بەشدارییەكی بەرچاوی هەیە لە هەستكردن بە خودی خۆیان.  ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە زمان زیاترە لە تەنها ئامرازێكی پەیوەندیكردن  پاشخانی كەلتوری مرۆڤ و پرۆسەی بیركردنەوە و دەربڕینی سۆزداری لەخۆدەگرێت.  بۆ نموونە،  تاكەكان لە رێگەی زمانەوە كەسایەتی خۆیان دەردەبڕن و پەیوەندی لەگەڵ ئەوانی دیكەدا دروست دەكەن كە تایبەتمەندی زمانەوانی هاوشێوەیان هەیە، بەمەش ناسنامەی كەسیی خۆیان بەهێزتر دەكەن.
هەر بۆیەش لودویگ ڤیتگنشتاین 1953 (LudwigWittgenstein)  دەڵێت: «سنووری زمانەكەم بە مانای سنووری جیهانەكەم دێت».  ئەم لێدوانە كە لە كتێبی لێكۆڵینەوە فەلسەفیەكانی ڤیتگنشتاینەوە سەرچاوەی گرتووە، جەخت لەوە دەكاتەوە كە زمان چۆن تێڕوانین و تێگەیشتنمان بۆ جیهان سنوردار دەكات، بەمەش كاریگەری لەسەر هەردوو ناسنامەی تاكەكەسی و گروپ دروست دەكات. بۆ نموونە

زۆرجار گروپە كەمینەكان زمانی زگماكی خۆیان دەپارێزن بۆ پاراستنی ناسنامە كەلتورییە ناوازەكانیان لەناو كەلتورێكی باڵادەستدا

زمان لە ئاستی گروپدا 
ئەگەر بە زمانی خۆی قسە لەگەڵ كەسێكدا بكەیت، ئەوە دەچێتە دڵی و سەركەوتنی گفتوگۆكەش مسۆگەرتر دەبێت.
 لە ئاستی گروپیشدا بە هەمان شێوە زمان وەك هێزێكی تۆكمە دێتە پێش، هەستكردن بۆ سەربەخۆیی و كۆمەڵایەتیبوون دروست دەكات.  زمانی هاوبەش لەناو گروپێكدا رێگە بە گواستنەوەی بەها و بیروباوەڕ و نەریتە هاوبەشەكان دەدات، كە ئەو بەها و متمانەیە یەكگرتوویی و بەردەوامی گروپەكە زیاتر بەرجەستە دەكات. بۆ نموونە لە كۆمەڵگا فرە كەلتورییەكاندا، زۆرجار گروپە كەمینەكان زمانی زگماكی خۆیان دەپارێزن بۆ پاراستنی ناسنامە كەلتورییە ناوازەكانیان لەناو كەلتوورێكی باڵادەستدا(كورد بەو ڕێگە سەختە و لەنێو ئەو ئاڵنگاریە دژوارەی رێگریەكانی كەلتورە باڵادەستەكانیدا، بوێرانە پارێزگاری لە ناسنامەی تاكی خۆی كردووە).
  ماندێلا (Nelson Mandela) تیشك دەخاتە سەر پەیوەندی قووڵی نێوان زمان و ناسنامە، بەتایبەتی چۆن قسەكردن بە زمانی زگماكی كەسێك دەتوانێت پەیوەندییەكی قووڵتر و كەسیتر و لێكتێگەیشتنێكی باشتر و نموونەیی تر فەراهەم  بكات. ئەم جیاوازییە زمانەوانییە یارمەتیدەرە بۆ پاراستنی میراتی گروپەكە، هەستێكی بەهێزی هەماهەنگی، هاودەنگی و پشتیوانی یەكتر پێشكەش دەكەن.

ئێدوارد ساپیر Edward Sapir
ئێدوارد ساپیر (1929)دەڵێت: «زمان رێنماییە بۆ واقیعی كۆمەڵایەتی و مرۆڤەكان پەیڕەوی دەكەن.»  زمان رۆڵێكی ئەرێنی دەبینێت بۆ ئەوەی مرۆڤ نەوەك لە سنوورێكی دیاریكراودا و بە تەنها لە جیهانێكی بابەتیدا بژی، یان تەنها لە جیهانی چالاكیی كۆمەڵایەتیدا وەك ئەوەی بە شێوەیەكی ئاسایی لە یەكتر  تێدەگەین، گوزەر بكەین و بمێنین. زمان رۆڵێكی دروست و تایبەتەمەندی هەیە كە بووەتە میدیای دەربڕین بۆ تەواوی كۆمەڵگاكەی.  ئەم لێدوانەی ساپیر جەخت لەسەر ئەو بیرۆكەیە دەكاتەوە كە زمان نەك هەر شوناسە تاكەكەسییەكان، بەڵكو واقیعی دەستەجەمعی گروپەكانیش  ڕێكدەخات، كاریگەری لەسەر چۆنیەتی هەستكردن و كارلێككردنیان لەگەڵ جیهاندا دەستەبەر دەكات.

زمان وەك نیشاندەر
 جگە لەوەش زمان وەك نیشاندەری سنووری گروپەكان گەشە دەكات، تاكەكان لە گرووپەكان جیادەكاتەوە.  ئەم جۆرە سنوورداركردنە، دەتوانێت لە زاراوەی پیشەیی، زاراوە ناوچەییەكان، یان سۆسیۆلێكتەكاندا ببینرێن، كە ناسنامەیەكی هاوبەش لە نێوان تاكەكان و ئەندامانی كۆمەڵگەكە دروست دەكەن و لە هەمان كاتدا جیایان دەكەنەوە لەوانی تر.  لە سەردەمی خەباتی كۆمەڵایەتی یان سیاسیشدا زمان دەتوانێت ئامرازێكی گرنگی بەرخودان و بەهێزكردن بێت، كە گروپەكان بتوانن ناسنامە و مافەكانیان بپارێزن، زمانی كوردی  نموونەیەكی دیار و دەگمەنی مانەوەی ناسنامە و پارێزگاریكردنە لە كەلتوری خۆی كە لە تاكەكەسیەوە بۆ گرووپ و دواجاریش بۆ كۆمەڵگەیەكی زیندوو هەنگاوی دروستی نا، ئەمڕۆ بۆتە واقیعێكی دیار و خەریكە دەچێتە نێو زمانەكانی تری جیهانی و سنورەكان دەبەزێنێت وە جێگە و پێگەی خۆی  لە گۆڕانكاریە نوێكانیشدا زامن دەكات.
سەرەڕای هەموو ئەو ئالنگاریانەی ڕووبەڕووی كورد بوونەتەوە، زمانی كوردی وەك هێمایەكی بەهێزی خۆڕاگری و ناسنامەی كەلتوری ماوەتەوە.  نەك هەر وەك ئامرازێكی پەیوەندی ڕۆژانە، بەڵكو كورد لە رێگەی زمانەكەیەوە هەستی یەكگرتوویی و جیاكاریی كولتووری پاراستووە و هەوڵیداوە بۆ بوژاندنەوە و بەرەوپێشبردنی زمانی خۆی، لەوانەش پەروەردە، ئەدەب، میدیا، لە بەهێزكردنی ناسنامەی كورد و پەروەردەكردنی هەستی شانازی و سەربەخۆیی لەنێو كۆمەڵگە نێونەتەوەیی یەكاندا رەنگیداوەتەوە.  
زمان بە شێوەیەكی ئاڵۆز بەستراوەتەوە بە هەردوو ناسنامەی تاكەكەسی و گروپییەوە. مرۆڤەكان خۆیان و پێگەكانی خۆیان لە جیهاندا  بە زیندوویی دەهێڵنەوە.  زمان وەك دەفرێكی بەها كەلتورییەكان و ئامرازێك بۆ جیاكاری كۆمەڵایەتی، رۆڵێكی پێویست دەگێڕێت لە پرۆسەی بەردەوامی پێكهاتن و پاراستنی ناسنامە و كەلتور.
لە كۆتاییدا، زمانی كوردی زیاترە لە شێوازێكی پەیوەندیكردن؛ بەردی بناغەی شوناسی كوردە، بەرجەستەی خۆڕاگری و میرات و خواستەكانی كۆمەڵگایە بۆ چارەنووسی خۆی.

*مامۆستای زانكۆی سلێمانی، ئەندامی ناوەندی ئەكادیمیی تویژینەوەی نیشتمانی  ACNS