چی لە نەجیب مەحفوزەوە فێردەبین

رەبیع جابر

شوان ئەحمەد
کردوویەتی بە كوردی 

هەڵگری خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتی 1988، سەنگ و ناوبانگەکەی لە خەڵاتەکەی ئەکادیمیای سویدییەوە بەدەست ناهێنێت، هێندەی پابەندی تەمەنێکی دوور و درێژە کە بۆ نووسینی رۆمانگەلێک تەرخانیکرد. سەرمەشقی رۆمانی عەرەبی کە لە 11ی کانونی یەکەمی 1911 دا لەدایکبووە، یەکەم رۆمانی خۆی ساڵی 1939 بڵاودەکاتەوە. 
ئەو کات گەنجێکی تەمەن بیست و هەشت ساڵان بووە. لەنێوان ساڵانی 1939 و 1949 دا حەوت رۆمانی دیکە بەچاپ دەگەیەنێت. 
هەشت رۆمان لە ماوەی 10 ساڵدا، لە ژینگەیەکدا کە سەروکاری لەگەڵ ئەدەبی رۆماننوسیندا نییە!
تۆبڵێی ئەم کابرایە رۆمانەکانی بۆ کێ نووسیبێت؟ نیوسەدە دوای چاپبوونی یەکەمین رۆمانی، نەجیب مەحفوز دەیتوانی سەیری لیستی بەرهەمەکانی بكات و پەنجا کتێبیان لە نێوان رۆمان و چیرۆکدا تێدا ببینێت، ئەویش بۆخۆی دەستکەوتێکی هێندە ئاسان نییە.
هەر زوو ئەم نووسەرە گەورەیەمان، پەی بە جیهانی کوچە و کۆڵان و گەڕەکەکانی وڵاتەکەی دەبات.
هــــەر لە (خان الخلیلي و القاهرة الجدیدة)ەوە تا بە (زقاق المدق) دەگات. ئەمە لەساڵانی چلەکاندا، لە پەنجاکاندا سێینەکەی (بین القصرین وقصر الشوق و السكریة)، دەنووسێت، تەنانەت (اولاد حارتنا)ش هەر هی ئەو قۆناغەیە. سەرەتا ساڵی 1959 لە بەیروت وەک کتێب چاپکرا.1967بەزنجیرە لە (الاهرام) دا بڵاوکرایەوە و ساڵی حەفتاكان (حكایات حارتنا- 1975) و (الحرافیش – 1977)، دەنووسێت.
ئاخر نەجیب مەحفوز شوێنێكی گرنگی دەستگیر بوو، شانۆیەكی بوو بە نسیب كە بۆ هەموو چیرۆكێك و بۆ هەموو گرێچنی ڕۆمانێك دەستی دەدا.
ئیدی سەر ئەو شانۆیە بە كەسانی واقعی و ئەندێشەیی پڕدەكاتەوە.
لەئەدەبی ئەودا، كارەكتەر تیشكۆی دروستكەر و بەرهەم هێنەری چیرۆكەكانە.
نەجیب مەحفوز هەمیشە چاودێرێكی ورد و بیرتیژ و بەدیقەت بوو، خوازیاری ئەوە بوو تێكەڵ بە كەش و هەوای سیاسی نیشتیمانەكەی  بێت، بەبێ‌ ئەوەی هەستی موراڵی بەڕاست و هەڵە، چاك و خراپ لەدەست بدات.

تۆ بڵێی ئەم کابرایە رۆمانەکانی بۆ کێ نووسیبێت ؟ نیوسەدە دوای چاپبوونی یەکەمین رۆمانی نەجیب مەحفوز دەیتوانی سەیری لیستی بەرهەمەکانی بکات و پەنجا کتێبیان لە نێوان ڕۆمان و چیرۆکدا  تێدا ببینێت ، ئەویش بۆ خۆی دەستکەوتێکی هێندە ئاسان نییە

خوێندنەوە فەلسەفییەكانی و خواستی بۆ زانست، سەرباری باش گوێگرتنی لەوانی دی، هەموو ئەوانە ئاسۆگەیەكیان پێ‌ بەخشی كە بەردەوام چاوی لەسەربوو.
خواست و ویستی ئەو شكۆ و ناوبانگ  نەبوو، بەڵكو نووسینی ئەوشتانە بوو كە دەبوو بیاننووسێت.
سەروەختێك تۆماسمان دەخوێنێتەوە، دەخوازێت وەك تۆماسمان بنووسێت نەجیب مەحفوز دەخوێنێتەوە و دەنوسێت، لە مرۆڤ ورد دەبێتەوە و چاودێرییان دەكات، تا لە بارەیانەوە بنووسێت.
لە ژیان رادەمێنێت و دەربارەی ژیان دەنووسێت. ئەو پیاوێكە دەخوێنێتەوە و  دەژی و دەنوسێت. 
ئەوە كار و پیشەیەتی لە جیهاندا.
ئاخر هەر مرۆڤە و لە سەر زەوی كار و پیشەیەكی هەیە ساڵی 1936 نەجیب مەحفوز كار و پیشەی خۆی دەدۆزێتەوە. لە تەمەنی 25 ساڵیدا پلان بۆ ژیانێكی ئەدەبی پڕاوپڕ دائەنێت.
تۆماسمانی براوەی خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتی 1929، یەكەمین رۆمانی خۆی (ئال بۆدنبۆرك) بەر لە تەمەنی 25 ساڵی دەنوسێت.
دەبێت نەجیب محفوز چۆن بیری لە سەرەتاكانی نووسینی خۆی كردبێتەوە؟
زەحمەتە وەڵامێكمان دەستگیر ببێت  نەجیب مەحفوز دوای پەلاماردانی ساڵی 1994 بە قەسدی كوشتنی بە چەقۆ، بەدوو چاوی كز و چەستەیەك كە شەكرە و رۆژگار بڕستیان لە بەر بڕیبوو، دەژیا.
بە نێو تەم و تاریكییەكی چڕ و پڕدا رێی دەكرد، پاسەوانێكیش هاوەڵی بوو، لێ‌ خەڵك و خوای نەدەناسیەوە بە دەنگ هاوڕیكانی دەناسیەوە، بەڵام بەو مەرجەی هاواریان بكردایە، بەوجۆرەش هەربەحاڵ گوێی لێدەبوو.
بەڵام سەرەڕای ئەوانەش هەر بەهێز و ئیرادە بوو؟
گەر تەوقەی لەگەڵ بكردیتایە ئەوا بە پەنجە باریكەكانی دەستی دەگرتی. 
خاوەنی خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتی عەرەبی و خاوەنی سێیینە، تا ئیستاش لەم دنیا پڕ توند و تیژی و هەرا و زەنایەماندا وەك جاران ئامادەیی ماوە.
كاتێك لەمڕۆدا بیری لێدەكەینەوە و ژیاننامە و رۆمانەكانی وەبیر دێنینەوە، مانای وایە دەبێت ستایشی ئەندێشەش بكەین ئاخر ئەندێشە ئەو رەگەزە جوان و رووناكەیە كە ژیانی مرۆڤایەتی بە بڕشتتر دەكات.