بۆچی نووسین بۆ منداڵان ئاسان نییە؟

رەزا شوان

بە پێچەوانەی بـۆچـوونی هـەنـدێک کەس، کە پێـیانـوایە نووسـین بۆ منـداڵان، کارێکی ئاسانە. بەڵام لە راستیدا نووسین بۆ منداڵان لە زۆر رووەوە، لە نووسین بۆ گەورەکان قـورسترە. چونکە ئەدەبی منداڵان یەکـێکە لە قـورسترین جـۆرەکانی نـووسین. بەڵام لە هەمـان کاتـدا، پێویستیـیەکی زۆر گـرنگ و بەنـرخ و سـوودبـەخـش و شـیرینـە. لەبـەر گـرنگی، لە جیهانـدا ئەم سەردەمە بە سەردەمی ئـەدەبی منـداڵان ناودەبـرێـت.
قـۆنـاغی منـداڵی، قـۆنـاغـێکی یەکـلاکـەرەوەیـە لـە پـێکهـێـنانی ئەقـڵـیـیەتی منـداڵانـدا. خووگرتنی منداڵان لەم قـۆناغـەدا، بە هـەر چالاکـییەکی دەروونییەوە، بەسە بۆ ئەوەی بە تەواوی پەرە بە بەهـرە دەرونییەکانی بـدات. ئەمـەش لە رۆژانی داهاتووی ژیانیدا، ئەنجـامێکی ئەرێـنـیی سەرسـوڕهـێـنەری بۆ دەهـێـنـێـت. 
کاتـێک کە باسی منـداڵان دەکـەیـن، رەنگە خـەیـاڵـێکی فـراوان لـە مـێـشکـمانـدا بـێـت، کە هەمووی لەژێر ناونیشانی گشتی (منداڵێتی) دا کۆی دەکەینەوە. ئەگەر ئەزموونێکی قـوڵمان لە جـیهـانی منـداڵاندا نەبێـت، ناتوانین شـێواز و رێبـازێکی سەرکەوتـووانە لە جیهـانی نووسین بۆ منـداڵان بەدەسـتبهـێـنین. بۆ ئـەوەی جیهـانێکی دروسـتی منـداڵان دروسـت بکەیـن، جگە لە ئـارەزوو و لە لـێهـاتـوویی و لە بەهـرەی نووسین لە بواری ئەدەبیـاتی منداڵانـدا، پێـویـستـیمان بە شیکاری دەروونی منـداڵان هـەیە. دەبـێـت لـەوە تێـبگەیـن کە دەروونناسی منـداڵان تا چەنـد بەسـوودە، بۆ دروستکـردنی هەر کارێـکی ئەدەبی. کەواتە نووسەرانی ژانـرەکانی ئەدەبیاتی منداڵان، پێویستییان بە تێگەیشتنێکی دروستە لە دەروونناسی منـداڵان. نووسەرانی ئەدەبیاتی منداڵان پێویستە پەروەردەکـار و دەرووننـاسی منـداڵان بـن. ئـەوە بـزانـن کە منـداڵان چـیـیان دەوێـت.
نووسین و زاخاودانی ئەقـڵی منـداڵان، جـۆرێکە لە هـونەر، کە پێویـستی بە شـارەزایی ورد هـەیە. بەڵام لە هەمـان کاتـدا ـ واتە نـووسین بۆ منـداڵان ـ کارێکی چـێژبەخـشە بۆ ئەو نـووسەرانەی پـراکـتیزەی دەکەن و سەرکەوتـوون و دەیانەوێت لە منـداڵان نـزیک بـبـنەوە. چـونکە دەیـانەوێـت پەیـام و رێـنمـاییـەکـانیـان بە منـداڵان بـگەیـەنـن. 
نـووسـەرانی ئەدەبیـاتی منـداڵان، ئەرکـێکی پـەروەردەیی و نەتـەوەیی و نـیـشـتـمانی و کـۆمـەڵایـەتی و رەوشـتی گـرنـگ و چـارەنـووسسازیـان لەسـەرە. چـونـکە نـووسـیـنە ئەدەبییەکانیان لە ئەمـڕۆ و لە داهـاتوودا کاریـگەری و رەنگـدانەوەیـان لەسەر ژیانی منـداڵان هـەیە و دەبـێـت. بـۆیـە بەرپـرسـیارن لـە هـەمـوو بیـرۆکەکـانیـان و لـە هـەر هـەڵـەیەکـیان و لە هـەمـوو ئـەو وشـانەی کـە دەیـاننـووسـن. 
لە وڵاتانی ئەوروپـادا، پێـوەری تایبـەتی هـەیە، بـۆ ئـەو نـووسـەرانـەی کە ئەدەبیـاتی منداڵان دەنووسن (چیرۆک، رۆمان، هـۆنراوە، شانۆ، ئـۆپەرێـت، مـۆنـۆلـۆگ) چونکە پێیانوایە نووسین بۆ منداڵان کارێکی پیرۆزە و رێگایەکە بۆ فێربوون و پەروەردەکردن و گەشەکـردن. نەخـشەرێـگایەکـیشە کە یارمـەتی منـداڵان دەدات، بـۆ پەڕینەوە بـەرەو قـۆنـاغـی مـێرمنـداڵی و قـۆنـاغی گـەنجی. 
نـووسین بۆ منـداڵان لە هـەموو روویـەکەوە، پێویسـتی بە هـاوسەنگی هـەیە لە نێـوان ناوەڕۆک و فـۆرمدا. ژانراەکانی ئەدەبیاتی منداڵان، هـەر ئەوە نییە کە منـداڵان سەرقاڵ دەکەن و خۆشی و چـێژیان پێـدەبەخـشن. بەڵکو بە دروستی پـەروەردە و رۆشـنبیریان دەکـەن. زمـانیـان دەوڵـەمەنـتر دەکـەن و دەتـوانـن بـاشـتـر گـوزارشـت لە خـەون و لە هـیواکانیـان بکەن. پەروەردەکـاران هـاوڕان لەسەر ئەوەی، کە گەورەتـرین سەرچاوە، بۆ هەمەچەشنەیی رۆشـنبیریی منـداڵان و فـراوانکرنی ئاسۆی خەیـاڵ و بیـر و هـزر و داهـێـنانیـان، کـتـێـبی باشی منـداڵانە. 
منـداڵانی مـۆدێـرن، لە سـایەی شـۆڕشی تەکـنەلـۆژیـا و داهـێـنانی سەیـر و سـەمەرەدا، زۆرزانتر و زیـرەکتر و هـۆشیارترن لە نەوەی پێشووتریان. پێداویستییەکان و خەون و هـیواکـانیشـیان، هـەمان خـەون و هـیواکانی منـداڵانی نەوەی دوێـنێ نیـن. ئـەو رۆژانە بەسەرچوون، کە منـداڵان تەنها بە یارییەکی سـادە و سـاکار، بە تـۆپـێکی لاسـتیک یان بە بووکەڵەیەکی باغـە یا قـەدیفـە دڵخـۆشـبـن. بەڵکـو رۆژی کۆمپـیوتەر، تەلەفـزیـۆنی رەنگاوڕەنگ، ئایپـاد، ئایـفـۆنی زیـرەک، ئینتەرنێـت و بە دەیـان داهـێـنانی نـوێی تـرن، کە بـوونە بە پێـویستـیـیەکانی ئەمـڕۆی منـداڵان و پێـیانەوە سەرقـاڵ بـوونە. منـداڵانی کوردیـشـمان سـەرەڕای سـەختی گوزەرەانی ژیـانیـان، بەدەر و جیاواز نیـن و هـەمـان هـیوا و خـەونی منـداڵانی بەخـتەوەری جیهـانیـان هـەیە. 
نووسینی باش بۆ منداڵان سەرەڕای بوونی بەهـرە و لێهاتوویی، پێویستی بە خەیاڵێکی فـراوان هـەیە. پێـویسـتە نووسەرانی منـداڵان شـارەزایـیەکی باشـیان لە قـۆنـاغـەکـانی منداڵیدا هەبێت. شارەزایی زمانی منداڵان بن، تا بتوانن بچنە ناو جیهانی وەنەوشەیی و ئەفـسوونـاوی سەیـر و سەمەرەیان، کە پـڕە لە هـیـوای سەوز و لە راز و نیـازی پاک و لە خۆزگە و لە خەونی شـیرین. لە زەردەخـەنە و لە پێکەنین. جیهـانێکە سەرتـاپایە لە پاکی و بێتاوانی و لە جـوانی. ئەوسا دەتوانن لە سروشتی ژیانی راستی و لە زمانی شـیریـن و سـاکار و لە تایبـەتـمەنـدییـەکان و لە سەرچـاوە هـەستـییەکانی منـداڵان، بە باشی تـێـبگەن. نووسەری سەرکەوتـووی منـداڵان، پێـویـستە نـوێخـواز و داهـێـنەر و مـۆدێـرن بێـت. لە شـێواز و رێبـازی کـلاسـیکی و لە کـلـیـشەی سـواو و نەگـونجـا بـۆ ئـەم سـەردەمـە دووربکەوێـتـەوە. تـوانـای گـۆڕیـنی چەمـکە جـیـاوازەکـانی هـەبـێـت، وەک: چاکە، خـراپە، تونـدوتـیژی، ئاشتی، هـاوڕێتی، لـێبـووردن، دڵـسـۆزی، ئـازادی، نیـشـتمانـپەروەری، راستگـۆیی، هـاوکـاری، رێـزگـرتـن، مـرۆڤـایەتی، ژیـنگەدۆسـتی، ئاژەڵـدۆسـتی، ... هـتد.
پراکتیزەکردنی نووسین لە ژانـرەکانی ئەدەبی منداڵانـدا، پێویستی بە تێـڕامانێکی ورد و درێـژخـایەن و بە هەڵـبژاردنی شـێواز و رێباز و ستایـلی نـوێ و ئاسان و بە زمانـێکی نـەرم و ناسک و شـیریـنی پـەتی و رەوانی کوردی هـەیە، بـۆ داڕشـتـنی دەقـەکـان.
زۆر لـەو نـووسـەرانەی، کە تـازە دەچـنە نـاو جـیهـانی بەریـنی نـووسـین بۆ منـداڵان، دادەمـێـنـن و ئەوەیـان بە خەیـاڵـدا دێـت، کە لەبـارەی چـیـیەوە بنـووســن؟ لە کـوێـوە دەسـت پـێـبکەن؟ بیـرۆکە و ئیـلهـام لە چـیـیەوە وەربـگـرن؟
ئەگەر تـۆ بەهـرەی نووسینت بۆ منـداڵان هـەیە، پێویستە بەر لە هەموو شـتێک، ئەوە بـزانیـت کە بۆ منـداڵان دەنووسـیت و پەیامەکەت ئاراسـتەی ئـەوان دەکـەیـت. پێویستە بنەمـا و مەرجـەکانی نـووسـین بـۆ منـداڵان بەپـێی قـۆنـاغـەکـانی تەمـەنیـان بـزانـیـت. شارەزاییت لە زمانی ساکار و سـووک و ناسک و شـیریـن و نـەرمی منـداڵان هەبـێت. ئەوەش بـزانە کە لە شەو و رۆژێکـدا نابیـت بە نـووسـەر. هەرگـیزیـش لە خـۆت بایی مەبە و بە سـنگـێکی فـراوانەوە، سـوود لە رای جیـاواز و لە بۆچـوون و لە رەخـنەی نووسەرانێکی لە تۆ شارەزاتر و بە ئەزموونتر وەربگرە. باشتر وایە شەرم نەکەیـت و نووسینەکانت پێـشانی نووسەرانی ناسراو بدەیـت، پێـش ئەوەی کە بڵاویـان بکەیتەوە.
خـوێنەرێکی هـەمیـشەیی ئەو کـتێـبانەش بە، کە دەربارەی ژانـرەکانی ئەدەبی منـداڵان نـووسـراون یان لـێکـۆڵـینەوەن لەسـەر ئەدەبیـاتی منـداڵان. بـۆ ئـەوەی پـاشـخـانـێکی ئەدەبی و رۆشـنبیریی گـشتیـت دەربارەی ژانرەکانی ئەدەبی منـداڵان هـەبێت. ئەمانە و چەنـدیـن پێـویـستی و تایبەتمـەنـدی تـر هـەیە، بـۆ ئـەوەی شایـەنی ئەوەبیـت کە ببـیت بە نووسـەرێـکی سەرکەوتـووی بـواری ئەدەبیاتی منداڵان و لە دڵی منداڵانی کوردمان شـیریـن بیـت و نووسـینەکانت بچـنە دڵـیانەوە. ئـەوەش بـزانە کـە هـیچ نـووسـەرێـک ناتوانێت، بە بابـەتێ کـرچ و کاڵ و بی چـێژ و بێ پـێز منـداڵانی چاوکراوە و زیـرەک و زۆرزانی ئەم سەردەمە بخەڵەتـێنێـت و نووسینەکانی بەسەریاندا بسەپـێنێت. ئەمەو لە نـاخی هـەر نوـوسەرێکیـشدا، منـداڵـیی خـۆی هـەیە. پێـویسـتە تـۆش ئـەو منـداڵـییەت بێـنـیـتەوە یـاد و بەرچـاوی خـۆت. تـا بیـرۆکە و ئیـلهـاـمێکی زیاتـرت پـێـبـبەخـشـێـت. ناوەڕۆکی بابەتەکانیشت نامـۆ نەبن و لە ژیانی رۆژانەی منـداڵانی کورد و لە ژینگەی کوردسـتانەوە وەربـگـرە.
ئەمـانە و چەنـدیـن بنـەمـا و پێـویسـتی تـری هـەیە. بـۆ ئـەوەی سـەرکەوتـووبـیـت لە نووسـینەکانـت بۆ منـداڵانی کـورد. پيـویسـتە بە مـتمـانەت بە تـوانـای خـۆت هـەبـێـت. کەم و پوختیش باشترە لە زۆر و بۆر. هەردەمیش ئاواتەخواز و هـیوادار و گەشبین بە، بێگومـان کەسیـش بە نـووسـەری لەدایـک نەبـووە. 

نەرویـج: 7/ حـوزەیـران/ 2024
دوبـەی: 2024