راپۆرت/ ئیدریس جەبار
رێكخراوی (داعش) لە پاش ئەو تێكشكانە سەربازییە گەورەیەی لە 2017دا بەسەریدا هات و تێكڕای ئەو ناوچانەی لەژێر چنگیدا بوون لە عیراق و سوریا لەدەستدا و لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی عیراقەوە رزگاركران، جموجۆڵ و چالاكییەكانی رێكخراوەكە بەرەو كەمبوونەوە و لاوازبوون چوو، بەو پێیەی زۆربەی هەرە زۆری چەكدار و ئەندامەكانیشی، یان كوژران یان بەدیلگیران.
لە ئێستادا زۆرێك لە چەكداران و كەسوكاری ئەندامانی داعش، لەنێو كەمپی هۆل لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەستبەسەرن، بەشێكیشیان لە گرتوخانەكانی عیراقدان و ژمارەی دەستگیركراوەكانییان رۆژ دوای رۆژیش زیاتر دەبێت، بەڵام وێڕای ئەو گورزە كەمەرشكێنانەی لە داعش وەشێنراون، هەندێ لە شارەزایان و شرۆڤەكاران پێیان وایە، هێشتا رەگوڕیشەی فكری و ئایدۆلۆژی داعش لەنێو چەند كۆمەڵگەیەكدا ماون و پێدەچێت لە ماوەكانی ئایندەدا سەرلەنوێ هەڕەشە لەسەر ئاسایش و سەقامگیریی دروستبكەنەوە و تەوژمێكی تری توندڕەوی بهێننەئاراوە.
مەترسییەكانی داعش
سەبارەت بە مەترسییەكانی داعش، لە پاش شەش ساڵ لە تێكشاندنی سەربازی رێكخراوەكە لە ناوچەكەدا، جەبار یاوەر ئەمینداری پێشووی وەزارەتی پێشمەرگە و شارەزا لە كاروباری سەربازی، بە كوردستانی نوێ-ی راگەیاند: «مەترسییەكانی داعش لەسەر عیراق و هەرێمی كوردستان و رۆژنائاوای كوردستان و سوریا و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەشێوەیەكی گشتی ماون، بەو پێیەی تائێستاش رێكخراوەكە كردەی تیرۆریستی ئەنجام دەدات لە زۆربەی ئەو ناوچانە، بۆیە ناكرێت بڵێین داعش لەناوچووە، داعش وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی هەم لەڕووی سەربازییەوە هەم لەڕووی فكرییەوە، بە هەردوو ئاستەكە خەریكی ئیشكردنە، چونكە تائێستاش لە سۆشیاڵ میدیا پەڕە و پێگەی تایبەتی خۆی هەیە و بیروباوەڕە تیرۆریستییەكانی بڵاودەكاتەوە، هێشتا خەڵكێك بڕوای بە ئایدۆلۆژیای داعش هەیە لە عیراق و سوریا و ناوچەكانی تری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست تەنانەت لە ئەوروپاش، لە كەمپی هۆل لە رۆژئاوای كوردستان نزیكەی 56 هەزار لە خێزان و منداڵی داعشی تێدایە، بەپێی ئامارەكانی نەتەوە یەكگرتووەكانیش ئێستا نزیكەی 30 هەزار منداڵی نێو ئەو كەمپە تەمەنییان هەڵكشاوە و گەورەبوون، ئەمەش لە ئایندەدا مەترسی لەسەر ناوچەكە دروستدەكات، لە عیراقیش نزیكەی 10 هەزار لە سەركردە و چەكدارانی رێكخراوەكە ماون و كاردەكەن و بیری ژەهراوی لەنێو كۆمەڵگەدا بڵاودەكەنەوە، بۆیە هێشتا داعش مایەی مەترسییە، ئەم مەترسییەش جیاوازە لەوەی پێشتر كە دەستی بەسەر خاكدا دەگرت و ئیمارەتی تێدا دروست دەكرد، هاوشێوەی دروستكردنی ئیمارەتی عیراق و شام كە لە كۆتایی ساڵی 2017دا كۆتایی هات.
لەڕووی فكریی و سەربازییەوە كۆتایی نەهاتووە
بە بۆچوونی جەبار یاوەر: «داعش نە لە ڕووی فكرییەوە و نە لە رووی سەربازییەوە كۆتایی نەهاتووە و هێشتا كردەی تیرۆریستی ئەنجام دەدات، ئەمەش لەكاتێكدایە كە رێكخراوەكە لەڕووی هێزی چەكدارەوە هێزێكی گەورەی نەماوە و توانای داراییشی كەمبووەتەوە و ناتوانێت دەست بەسەر ناوچەیەكی دیاریكراودا بگرێت».
ئەمینداری پێشووی وەزارەتی پێشمەرگە دەڵێت: «هێزە ئەمنییەكانی عیراق و هێزی پێشمەرگەو هێزەكانی هاوپەیمانان، توانییان ئیمارەی داعش لەناوببەن، ئێستاش چەكدارانی ئەو رێكخراوە بەراورد بە پێشوو زۆر كەمن، بە هەمان شێوە چالاكی و كردە تیرۆریستییەكانی كەمبۆتەوە، بەو پێیەی لە ساڵی 2018 لە عیراقدا زیاتر لە 450 كردەی سەربازی ئەنجامدا و بەو هۆیەوە 1742 كەس بوونە قوربانی، بەڵام لەماوەی شەش مانگدا توانیویەتی تەنیا 10 كردەی تیرۆریستی ئەنجام بدات و بەو هۆیەوە 7 كەس كوژران و برینداربوون، دوایین كردەی تیرۆریستی رێكخراوەكەش رووداوەكەی قەرەهەنجیر بوو، كە تێیدا كارمەندێكی ئاسایش شەهید بوو، بەڵام وەكو فكر ئێمە هێشتا نەمانتوانیوە بەرەیەكی فراوانی جیهانی دژ بە داعش دروستبكەین، هاوشێوەی ئەو هاوپەیمانییەی لەدژی رێكخراوەكە پێكهێنرا و زیاتر لە 70 دەوڵەتی لەخۆگرتبوو، بۆیە تائێستاش لە عیراق و سوریا و ناوچەكانی تری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست فكری داعش ماوە».
هێزێكی عەقائیدی و ئایدیۆلۆژی
هەر لەو بارەیەوە، شوان ئەحمەد شارەزا لە بواری رەوت و بزوتنەوەی ئیسلامییە توندڕەوەكان، لێدوانێكدا بۆ كوردستانی نوێ وتی: «لەبەر ئەوەی داعش بە تەنیا گروپێكی سەربازیی نییە و هێزێكی عەقائیدی و ئایدۆلۆژییە، ئەو هێزانەش تەنیا بە تێكشكانی سەربازی كۆتاییان پێنایەت، ئەمانە هێزێكی ئیسلامی ئسوڵی پەڕگیرن و رەگوڕیشە و قوڵاییەكی مێژوویی دوورودرێژییان هەیە، ئەندامەكانی بەجۆرە ئایدلۆژیایەك پەروەردەكراون كە پێشینەیەكی دێرینی هەیە، ئەوە خەیاڵ پڵاوی یان خراپ تێگەیشتنە كە خەڵك پێی وابێت كە تۆ لە پێگەیەكی جوگرافی دەرتكرد و لە شەڕێكدا شكستت پێهێنان، ئیتر لەناودەچن، هەمیشە وەكو قاعیدە و تاڵیبان و هێزە ئسوڵییە پەڕگیرەكانی تر، تێكشكانیان لەڕووی سەربازییەوە مانای كۆتایی هاتنییان نییە».
هەروەها وتی: «بیرمان نەچێت لە دوای 11ی سێپتەمبەرەوە ئەمریكا هێرشێكی بەربڵاویكردە سەر لە ئەفغانستان و حوكمڕانی تاڵیبانی كۆتایی پێهێنا، زۆربەی سیمبوڵ و سەركردە تیرۆریستییەكانی پاكتاوكرد، لە قاعیدە و هێزە ئیسلامییەكانی تر كە لەو ناوچەیەدا دەسەڵات بەدەستبوون، بەڵام بینیمان ئەمانە لە دوای 20 ساڵ، بوونەوە ئەو هێزە توكمە و گەورە و گرانە كە ئەمریكا ناچاربوو هەموو ئەفغانستانیان بۆ چۆڵ بكات، سەرلەنوێ بێنەوە سەر دەسەڵات و زیندووببنەوە، داعش بەهەمان شێوەیە و پەروەردەی ئیسلامییەكی پەڕگیرن و باوەڕییان بەوە هەیە كە دەتوانن خیلافەتی ئیسلامی زیندووبكەنەوە و نوێنەرایەتی و نمایندەیی خودان، هێزێكن دەتوانن جیهان لە شەڕەنگیزی و بێ باوەڕیی پاكبكەنەوە».
شێوازەكانی سەرهەڵدانەوە
شوان ئەحمەد پێیوایە: «ئەو هێزە عەقائیدی و ئایدۆلۆژیانە، گەر لەڕووی سەربازیشەوە دووچاری شكست ببن، بەشێوەیەكی پێچاوپێچ و ژێربەژێر و نوستوو دەتوانن دروستببنەوە و خۆیان رێكبخەنەوە، دەتوانن ئەندامەكانیان بەوانە گۆش بكەن كە بە باشی تەیاركراون و جارێكی تر وەك خۆیان دەڵێن ئیعلانی جیهاد بكەنەوە، ئێمە لە 2014 وە شاهیدی ئەوەین، لەكاتێكدا داعش لە سفرەوە هات و نیوەی عیراق و سوریای داگیركرد، لەوكاتەوەی لە موسڵ و حەڵەب و رەقە و دەرعا و ناوچەكانی تر وەدەرنرا، بووە بە هەڕەشەیەكی گەورە بۆسەر عیراق و سوریا و تەنانەت بۆسەر ئەو هاوپەیمانییە سەربازییەش كە چاودێرییان دەكات.
دەتوانێت هەمیشە جێگۆڕكێ بكات
ئاماژەی بەوەشكرد: «ئەم هێزە لەبەر ئەوەی خاوەنی نیشتمان و جوگرافیا و شوێن پێی خۆی نییە، دەتوانێت هەمیشە جێگۆڕكێ بكات و لێرەوە بچێتە سۆماڵ و لەوێوە بچێتە مالی و پاشان یەمەن و دواتر روو لە جێی تر بكات، هێزێكی گەڕۆكە و دەتوانێت لەو وڵاتانە شوێنێكی عاسی بدۆزێتەوە و هەوادارە توندڕەوەكان لەدەورەی خۆی كۆبكاتەوە و بنكە و بارەگا بۆخۆی دابنێت و دەست بكات بە جموجۆڵ و كارە تیرۆریستییەكانی، داعش لەبەر ئەوەی هێزێكی شاراوە و بێ سیمایە، دەتوانێت بە تاكتیكی نوێ و ستراتیژی جیاواز، شێوازیی رووبەڕووبوونەوەكانی بگۆڕێت و بتوانێت دەست لە هێزێكی گەورەی وەك ئەمریكا یان ئەوروپاییەكان بوەشێنێت، هاوشێوەی ئەوەی قاعیدە لە 11ی سێپتەمبەردا كردی، یان هاوشێوەی حوزەیرانی 2014 كە داعش لە موسڵ و ناوجەرگەی سوریادا كردی، هەموو ئەوانە شاهیدی ئەوەن ئەم هێزانە دەتوانێت بە ئیمكانیاتێكی بچوك و بە چەند گروپێكی چەند كەسییەوە، كێشەو گیروگرفت بۆ هێزە گەورەكان دروستبكات و زیانی گەورەیان پێبگەینێت، ئەگەر لەڕووی ماددیشەوە نەبێت لەڕووی دەرونییە ترس و تۆقاندن دروستبكات».
بە بۆچوونی شوان ئەحمەد: «داعش و هێزە هاوشێوەكانی وەك تاڵیبان و قاعیدە و تەوحید و جیهاد و بوكا حەرام و گەنجانی سۆماڵ و ئەوانی تر، كە هەموویان دوای داگیركردنی ئەفغانستان لە ساڵی 1979 ەوە لەلایەن سۆڤییەتەوە، لەسەر بیروباوەڕی سەید قوتب و بیرمەندە ئیسلامییە پەڕگیرەكانی تر دروستبوون، هەندێكجار ئەگەر لەڕووی سەربازیشەوە شكستبهێنن، یان دەستگیربكرێن، لەبەر ئەوەی هێزی عەقائیدی و ئایدیۆلۆژین، دەتوانن دروستببنەوە و سەر لەنوێ خۆیان رێكبخەنەوە».
داعش و وڵاتە عەرەبییەكان
عەدنان سەراج بەڕێوەبەری سەنتەری عیراقی بۆ گەشەپێدانی میدیایی پێیوایە، شكستی سەربازی داعش، كۆتایی و لەناوچوونی رێكخراوەكە دەگەیەنێت، كە لە وڵاتە عەرەبییەكانەوە رووی لە عیراق كرد.
لەو رووەوە عەدنان سەراج بە كوردستانی نوێ-ی راگەیاند: «شكستی سەربازی داعش، كۆتایی فكری تیرۆریستی و تەكفیری دەگەیەنێت كە لە زۆربەی وڵاتە عەرەبی و ئیسلامییەكانەوە سەرچاوەی گرت، دواتر بەچەند ئاراستەیەكی جیاواز رووی لە وڵاتە ئەوروپاییەكان و ئەمریكا و ناوچەكانی ئەفریقیا و ئاسیا كرد «.
بە بۆچوونی سەراج: «فكری تیرۆریستی و تەكفیریی لە زۆربەی وڵاتەكاندا بەهۆی هەژارییەوە لەنێو خەڵكدا رەواجی پەیداكردووە، سودی لە خراپی ئاستی ئابووریی و ناسەقامگیریی سیاسی وەرگرتووە و لەوێوە بیری ژەهراوی خۆی تێكەڵ بە ئیسلام كردووە، بۆ هێنانەدی مەرامەكانی، ئەم پێكهاتە نامۆ و گوماناوییەوە، لەسەرتاوە لە ئەفغانستانەوە دەستی بەچالاكییە گوماناوییەكانی كرد، لەسەردەمی داگیركردنی سۆڤیەتی بۆ ئەفغانستان و لەلایەن هەواڵگریی پاكستانەوە پشتیوانی لێكرا، دواتر پەرەیان سەند و قاعیدەیان دروستكرد، قاعیدەش بە تێپەڕینی كات داعش و گروپە تیرۆریستییەكانی تری لێكەوتەوە».
ناتوانێت دەستكەوتی مەیدانی بەدەستبهێنێت
بەڕێوەبەری سەنتەری عیراقی بۆ گەشەپێدانی میدیایی، رەتیدەكاتەوە «داعش لەڕووی سەربازییەوە بتوانێت هیچ دەستكەوتێكی مەیدانی بەدەستبهێنێـت، ئەم باسە كۆتایی هاتووە، چونكە هێزە سەربازییەكان و هەواڵگری و هەوڵە ئەمنییەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووە و هاوشێوەی پێش 2014 نین، لەمڕۆشدا ئێمە خاوەنی هێزێكی سەربازی و ئەمنی و هەواڵگریی تۆكمەین و داعش ناتوانێت هەمان جموجۆڵ و چالاكی پێشتری هەبێت».
سەبارەت بە فكری توندڕەوی و بڵاوبوونەوەی لە هەندێك لە كۆمەڵگەكاندا، سەراج دەڵێت: «دەكرێت بە بیری میانڕەویی لە مزگەوت و ناوەندەكانی رێنمایی چارەسەربكرێت، ئەوقافی سوننە دەبێت لەو رووەوە رۆڵی گەورە بگێڕێت، لەلایەكی ترەوە لە كەمپەكانی سوریاش كێشەیەكی ترمان هەیە، لەو كەمپانەدا خەڵكانێك هەن لەسەر بیری تەكفیری و نەفیكردنی ئەوی دی و تۆڵەكردنەوە پەروەردەكراون، بۆیە گەیشتنی ئەوانە بۆ بەغدا بە بێ پێگەیاندنەوەیان كاریگەریی نەرێنییان لەسەر كۆمەڵگە دەبێت، بەتایبەت لە سایەی بوونی دووژمنایەتی و كێشە خێڵەكییەكانی پێشوویان لە ناوچەكانیان، بۆیە دەكرێت بڵێین ئێستا ئێمە هێندەی ئەوەی لەبەردەم بیرێكی تەكفیریداین، هێندە لەبەردەم كار و كردە تیرۆریستییەكاندا نیین».
